Όταν η ιδεολογία γίνεται ψυχοπαθολογία
Ο κολλεκτιβισμός δεν είναι μια καταστροφική ιδεολογία μόνο από οικονομικής άποψης, αλλά κι επειδή οι υποστηρικτές του αντιλαμβάνονται ότι ο μόνος τρόπος για να τον εφαρμόσουν είναι η ωμή βία.
Ετικέτες: Μεγάλο κράτος, Σοσιαλισμός, Αστυνομικό κράτος, Ιστορία
Άρθρο του Phil Duffy, δημοσιευμένο στις 3/1/2024.
Μπορείτε να ακούσετε το παρακάτω κείμενο μέσω της εφαρμογής του Substack.
Ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν μπορεί να βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1970, αλλά αυτό δεν καθιστά το έργο του «Το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» ευχάριστο ανάγνωσμα. Η λεπτομερής περιγραφή και μόνο των μεθόδων βασανιστηρίων που χρησιμοποιούνται στο σοβιετικό σύστημα θα απωθήσει πολλούς αναγνώστες. Πέρα από τις ανακρίσεις, υπάρχουν οι δίκες που βασίζονται σε ένα κίβδηλο νομικό σύστημα, το οποίο συνοψίζεται στη θεωρία του Σοβιετικού νομικού Αντρέι Βισίνσκι, ότι η αλήθεια είναι σχετική και ότι τα αποδεικτικά στοιχεία μπορούν να αγνοηθούν, για να αντικατασταθούν από αναγκαστικές ομολογίες που εκμαιεύτηκαν μέσω βασανιστηρίων.
Πέρα από τον εφιάλτη του σοβιετικού δικαστικού συστήματος, ο Σολζενίτσιν περιέγραψε αυτό που ονόμασε «τα πλοία του αρχιπελάγους», τα μέσα μεταφοράς των καταδικασμένων στον τελικό τόπο φυλάκισης και καταναγκαστικής εργασίας. Τα οχήματα ονομάζονταν βαγόνια επιβατικών τρένων «Στολίπιν», σχεδιασμένα κατά την τσαρική εποχή για να φιλοξενούν, το πολύ, έντεκα κρατούμενους ανά κουπέ. Κατά τις χειρότερες εποχές, σύμφωνα με τον Σολζενίτσιν, ένα βαγόνι Στολίπιν μπορεί να χρειαζόταν επτά ημέρες για να φτάσει στον προορισμό του, γεμάτο με είκοσι πέντε κρατούμενους.
Υπό τις καλύτερες συνθήκες, τα κουπέ θα ήταν γεμάτα με πολιτικούς κρατούμενους. Ωστόσο, μαζί με τους πολιτικούς κρατούμενους μεταφέρονταν και κλέφτες - ή μπλάτνιε , όπως τους αποκαλούσαν - , και αυτοί οι κλέφτες απολάμβαναν μια υψηλότερη θέση στην δυστοπική σοβιετική ιεραρχία. Κατείχαν τις καλύτερες θέσεις στα κουπέ των Στολίπιν, συνεχίζοντας να ασκούν το επάγγελμά τους με θύματα τους πολιτικούς κρατούμενους. Οι μπλάτνιε δεν τιμωρούνταν για το ότι έφεραν όπλο: «Ο νόμος των κλεφτών τηρείτο («Δεν μπορούν να είναι τίποτα άλλο παρά αυτό που είναι»). Και μια νέα δολοφονία στο κελί δεν θα αύξανε την ποινή του δολοφόνου, αλλά αντίθετα θα του έφερνε νέες δάφνες... Ο Στάλιν ήταν πάντα ευαίσθητος με τους κλέφτες - άλλωστε, ποιος λήστευε τις τράπεζες για λογαριασμό του;»
Ο Σολζενίτσιν, αναμφίβολα, αναφερόταν στον ρόλο του Ιωσήφ Στάλιν στον σχεδιασμό της μεγάλης ληστείας της Κρατικής Τράπεζας της Τιφλίδας στη Γεωργία του Στάλιν. Σκοπός της ληστείας ήταν η χρηματοδότηση των επαναστατικών προσπαθειών των Μπολσεβίκων, ένα σχέδιο που φέρεται να είχε εγκριθεί από τον Βλαντιμίρ Λένιν.
Πώς γίνεται ένα έθνος να παραδίδει το δικαστικό του σύστημα στην τάξη των εγκληματιών του; Στην περίπτωση της Ρωσίας, οι λόγοι είναι πολλοί και σύνθετοι. Μέρος αυτού του φαινομένου σχετίζεται με την ιστορία της και τις ταξικές διαιρέσεις που προέκυψαν από αυτήν. Ωστόσο, υπήρχε ένας άλλος παράγοντας που έπαιξε ρόλο τον δέκατο ένατο και τον εικοστό αιώνα ειδικότερα - η ιδεολογία. Ο Σολζενίτσιν είχε μια ενδιαφέρουσα οπτική γωνία σε αυτό:
Οι δικαιολογίες του Μάκβεθ ήταν αδύναμες — και η συνείδησή του τον βασάνιζε. Ναι, ακόμη και ο Ιάγος ήταν ένα μικρό αρνάκι. Η φαντασία και η πνευματική δύναμη των κακοποιών του Σαίξπηρ σταματούσαν μπροστά σε μια ντουζίνα πτώματα. Επειδή δεν είχαν ιδεολογία...
Ιδεολογία — αυτή είναι που δίνει στην κακία την από καιρό αναζητούμενη δικαιολόγησή της και δίνει στον κακοποιό την απαραίτητη σταθερότητα και αποφασιστικότητα. Αυτή είναι η κοινωνική θεωρία που βοηθά να φαίνονται οι πράξεις του καλές αντί για κακές στα δικά του μάτια και στα μάτια των άλλων, έτσι ώστε να μην ακούει επιπλήξεις και κατάρες, αλλά να λαμβάνει επαίνους και τιμές.
Σύμφωνα με τον Τζορτζ Φ. Κέναν, ο οποίος ήταν μέλος της πρεσβευτικής ομάδας των Ηνωμένων Πολιτειών στη Μόσχα μεταξύ 1933 και 1953, η Δύση - από την αρχή της Ρωσικής Επανάστασης το 1917 - δυσκολευόταν να κατανοήσει τα κίνητρα του επαναστατικού καθεστώτος:
Υπήρχε... μια σημαντική ουσιαστική διαφορά μεταξύ του ζητήματος που ενδιέφερε τους πρώτους Μπολσεβίκους και αυτού που ενδιέφερε τα αντιμαχόμενα μέρη στη Δύση. Το πρώτο ήταν ιδεολογικό, με καθολικές κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Οι Μπολσεβίκοι πίστευαν ότι τα ζητήματα της κοινωνικής οργάνωσης -ιδίως το ζήτημα της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής- είχαν μια σημασία που ξεπερνούσε όλους τους διεθνείς ανταγωνισμούς. Αυτοί οι ανταγωνισμοί ήταν, κατά την άποψή τους, απλώς το προϊόν των κοινωνικών σχέσεων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο απέδιδαν τόσο μικρή σημασία στο στρατιωτικό αποτέλεσμα του αγώνα στη Δύση.
Οι Δυτικοί πολιτικοί, συγκριτικά, επικεντρώνονταν στα εθνικά συμφέροντα και στη διατήρηση μιας ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ αυτών των εθνών.
Ως μαρξιστές, οι Μπολσεβίκοι ήταν πεπεισμένοι ότι το επίτευγμα της οικονομικά καθυστερημένης Ρωσίας αποτελούσε εξαίρεση στον κανόνα του Καρλ Μαρξ, ότι μια σοσιαλιστική επανάσταση θα συνέβαινε πρώτα στις πιο προηγμένες βιομηχανικές κοινωνίες, ιδιαίτερα στην πατρίδα του Μαρξ, τη Γερμανία. Ενώ ανυπομονούσαν για τις δυτικές πιστώσεις που θα τους επέτρεπαν να αποκτήσουν εξοπλισμό από τη Δύση για βιομηχανική ανάπτυξη, οι Μπολσεβίκοι διεξήγαγαν ταυτόχρονα προπαγανδιστικές εκστρατείες στη Δύση με στόχο την κατάρρευση αυτών των οικονομιών και των πολιτικών δομών.
Έτσι, η ιδεολογία αποτέλεσε την κοινωνική δικαιολόγηση όχι μόνο για τη βίαιη ανατροπή του τσαρικού καθεστώτος, αλλά και για μια συνεχιζόμενη «κάθαρση» του σοβιετικού σοσιαλισμού, που οδήγησε στις διαβόητες εκκαθαρίσεις του Στάλιν, οι οποίες έστειλαν εκατομμύρια σοβιετικούς πολίτες στον θάνατο. Ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι εκκαθαρίσεις είχαν σχεδιαστεί για την εξάλειψη των πολιτικών αντιπάλων του Στάλιν, παρουσιάστηκαν στον σοβιετικό λαό ως μέρος μιας διαδικασίας κάθαρσης, στην οποία διατηρούνταν τα ιδανικά της Ρωσικής Επανάστασης - και ο κλασικός μαρξισμός.
Η ιδεολογία ασκούσε ιδιαίτερη επιρροή στον ρωσικό λαό κατά την έναρξη των επαναστάσεων του Φεβρουαρίου και του Οκτωβρίου του 1917. Η ζωή υπό τους τσάρους είχε δημιουργήσει μια άκαμπτη φεουδαρχική κοινωνία, που επέζησε και μετά την απελευθέρωση είκοσι εκατομμυρίων δουλοπάροικων από τον Τσάρο Αλέξανδρο Β’ το 1861. Δεν υπήρξε κανένα σημαντικό κίνημα προς τον φιλελευθερισμό εκείνη την περίοδο, όπως στη Μεγάλη Βρετανία και σε άλλα δυτικοευρωπαϊκά έθνη.
Ορισμένες από αυτές τις διαφορές βασίζονταν στην φύση της σοβιετικής γης και στο κρύο βόρειο κλίμα της, το οποίο συντελούσε σε σύντομες καλλιεργητικές περιόδους. Το σιδηροδρομικό της σύστημα υστερούσε πολύ σε σχέση με τη Δύση, εμποδίζοντας την κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών στις αγορές. Ο Jerome Blum, στο βιβλίο του «Η Ρωσική Γεωργία τα Τελευταία 150 Χρόνια της Δουλείας», παρατηρεί: «Κατά τη διάρκεια των 150 ετών από τον Πέτρο έως τον Αλέξανδρο [Β΄], όταν τόσες πολλές καινοτομίες εισήχθησαν σε άλλους τομείς της εθνικής ζωής, η γεωργία παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη σε σχέση με αυτό που ήταν για αιώνες».
Ο Ντάνιελ Φιλντ έχει σημειώσει στο βιβλίο του «A Companion to Russian History» : «Η γεωργική επανάσταση, η οποία ξεκίνησε στη Βρετανία στα μέσα του δέκατου όγδοου αιώνα, είχε κάποιους θαυμαστές στην αγροτική Ρωσία, αλλά κανέναν υποστηρικτή».
Η Ρωσία ήταν μακριά από τις επιπτώσεις της Εποχής των Ανακαλύψεων, της βρετανικής γεωργικής επανάστασης και της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Ακόμα και η διανομή γης στους αγρότες, που είχε προκύψει από την απελευθέρωσή τους, είχε τη σκοτεινή της πλευρά :
Όσο εντυπωσιακές κι αν φαίνονταν αυτές οι ελευθερίες στην αρχή, σύντομα έγινε φανερό ότι είχαν επιφέρει ένα βαρύ τίμημα για τους αγρότες. Δεν ήταν αυτοί, αλλά οι γαιοκτήμονες, που ήταν οι ωφελούμενοι. Αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει: επιπλέον, οι dvoriane [αυλικοί] ήταν αυτοί που είχαν συντάξει τις προτάσεις χειραφέτησης. Η αποζημίωση που λάμβαναν οι γαιοκτήμονες ήταν πολύ υψηλότερη από την αγοραία αξία της περιουσίας τους. Είχαν επίσης το δικαίωμα να αποφασίσουν ποιο μέρος των κτημάτων τους θα παραχωρούσαν. Όπως ήταν αναμενόμενο, κράτησαν την καλύτερη γη για τον εαυτό τους. Οι δουλοπάροικοι πήραν τα περισσεύματα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι γαιοκτήμονες διατήρησαν τα δύο τρίτα της γης, ενώ οι αγρότες έλαβαν μόνο το ένα τρίτο. Τόσο περιορισμένη ήταν η προσφορά προσιτής γης υψηλής ποιότητας στους αγρότες, που αναγκάστηκαν να αγοράσουν στενές λωρίδες γης που αποδείχθηκαν δύσκολο να διατηρηθούν και οι οποίες απέφεραν λίγα τρόφιμα ή κέρδος.
Επιπλέον, ενώ στους γαιοκτήμονες χορηγήθηκε οικονομική αποζημίωση για όσα παραχώρησαν, οι αγρότες έπρεπε να πληρώσουν για τη νέα τους περιουσία. Δεδομένου ότι δεν είχαν αποταμιεύσεις, τους χορηγήθηκαν προκαταβολικά στεγαστικά δάνεια σε ποσοστό 100%, εκ των οποίων το 80% παρείχε η κρατική τράπεζα και το υπόλοιπο 20% οι γαιοκτήμονες. Αυτή φαινόταν μια γενναιόδωρη προσφορά, αλλά όπως σε κάθε συναλλαγή δανείου, το πρόβλημα ήταν οι αποπληρωμές. Οι αγρότες βρέθηκαν επιφορτισμένοι με πληρωμές εξαγοράς που έγιναν ένα δια βίου βάρος, που στη συνέχεια έπρεπε να μεταβιβαστεί στα παιδιά τους.
Το 1917, λόγω της συμμετοχής της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ρωσία ήταν ώριμη για μια επανάσταση βασισμένη στην μαρξιστική ιδεολογία. Ωστόσο, ο όρος ιδεολογία απαιτεί διευκρίνιση για να κατανοηθεί ο αντίκτυπός του στη Ρωσία. Η Britannica περιγράφει την εξέλιξη του όρου:
Η λέξη εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα γαλλικά ως ideologie κατά την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης, όταν εισήχθη από τον φιλόσοφο Destutt de Tracy, ως συντομογραφία για αυτό που ο ίδιος ονόμασε «επιστήμη των ιδεών». [...] Ο Destutt de Tracy και οι συνάδελφοί του ιδεολόγοι επινόησαν ένα σύστημα εθνικής εκπαίδευσης που πίστευαν ότι θα μετέτρεπε τη Γαλλία σε μια ορθολογική και επιστημονική κοινωνία.
Η Britannica προσθέτει:
Η ιδεολογία με την αυστηρότερη έννοια παραμένει αρκετά κοντά στην αρχική αντίληψη του Destutt de Tracy και μπορεί να αναγνωριστεί από πέντε χαρακτηριστικά: (1) περιέχει μια επεξηγηματική θεωρία λίγο πολύ ολοκληρωμένου είδους σχετικά με την ανθρώπινη εμπειρία και τον εξωτερικό κόσμο· (2) καθορίζει ένα πρόγραμμα, με γενικευμένους και αφηρημένους όρους, κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης· (3) αντιλαμβάνεται την υλοποίηση αυτού του προγράμματος ως κάτι που συνεπάγεται έναν αγώνα· (4) επιδιώκει όχι απλώς να πείσει αλλά και να στρατολογήσει πιστούς οπαδούς, απαιτώντας αυτό που μερικές φορές ονομάζεται αφοσίωση· (5) απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό, αλλά μπορεί να τείνει να αποδίδει κάποιον ειδικό ηγετικό ρόλο στους διανοούμενους.
Ο ευρύτερος ορισμός της ιδεολογίας, που περιγράφεται από το πρώτο κριτήριο παραπάνω, είναι πολύ γενικός για να είναι χρήσιμος στην κατανόηση του ισχυρισμού που οδήγησε στη Ρωσική Επανάσταση και τα επακόλουθά της. Τα υπόλοιπα τέσσερα κριτήρια, ωστόσο, εξηγούν το χάσμα που υπάρχει μεταξύ του ευρέος ορισμού της ιδεολογίας, που μπορεί να περιλαμβάνει τον κλασικό φιλελευθερισμό, και του αυστηρότερου ορισμού που αποτελεί την ουσία του βίαιου μαρξισμού. Ο τελευταίος ορισμός είναι αυτός που απαιτεί την προσοχή μας, επειδή αντιπροσωπεύει μια πλήρη απόρριψη της ηθικής και της σκέψης που υπήρξε η κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης ευημερίας στον δυτικό κόσμο.
Κάποιος μπορεί να κάνει εικασίες για την πορεία του Στάλιν εάν δεν είχε υιοθετήσει τον μαρξισμό, αλλά είναι σαφές ότι μέχρι το 1907 - όταν οργάνωσε τη ληστεία της τράπεζας στην Τυφλίδα - ήταν ήδη αφοσιωμένος σε μια ζωή εγκλήματος που περιελάμβανε ληστείες, δολοφονίες, απαγωγές και εκβιασμούς. Αυτό εγείρει ένα ερώτημα σχετικά με τον ρόλο της ιδεολογίας σε όλους τους κολεκτιβισμούς: Σε ποιο βαθμό οι κολεκτιβιστές δικτάτορες είναι δογματικά αφοσιωμένοι στην αρχική ιδεολογία, αφ’ ότου αυτή έχει ωφελήσει την άνοδό τους στην εξουσία; Σίγουρα, ο Στάλιν χρησιμοποίησε τη μαρξιστική ιδεολογία ως κάλυψη για να απομακρύνει οποιαδήποτε αντιπολίτευση στο καθεστώς του και χρησιμοποίησε τον στρατό του για να εξαναγκάσει άλλα έθνη να γίνουν μέρος της σοβιετικής αυτοκρατορίας του. Άλλοι δικτάτορες εφάρμοσαν την ίδια στρατηγική, από τον Μάο Τσε Τουνγκ στην Κίνα μέχρι τον Φιντέλ Κάστρο στην Κούβα και τον Ούγκο Τσάβες στη Βενεζουέλα. Όλοι χρησιμοποίησαν το μαρξιστικό εγχειρίδιο για όσο εξυπηρετούσε τους σκοπούς τους, αλλά κατόπιν το αγνόησαν για να εξαλείψουν βάναυσα την αντιπολίτευση. Οι άνθρωποι σε αυτές τις χώρες, που υποτίθεται ότι είχαν επωφεληθεί από τον μαρξιστικό σοσιαλισμό, υπέφεραν παγκοσμίως από την οικονομική στέρηση και την απώλεια της ελευθερίας τους.
Η ηθική και πνευματική χρεοκοπία της αριστεράς: Ρουσσώ, Μαρξ, Τσε, Μπρεχτ, Σαρτρ, Κέηνς, και άλλοι
Αυτό εγείρει το τελικό ερώτημα: Σε ποιο βαθμό η ιδεολογία, με την αυστηρή της έννοια, οδηγεί σε απώλεια ελευθερίας και οικονομικών ευκαιριών σε όλους τους κολλεκτιβισμούς, συμπεριλαμβανομένου του μη μαρξιστικού σοσιαλισμού, του φασισμού, του προοδευτισμού, ακόμη και της σοσιαλδημοκρατίας; Οι κολλεκτιβιστές εγκαταλείπουν την αρχή της μη επιθετικότητας, ενώ δικαιολογούν την κρατική βία με βάση την ψευδή ιδέα ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Καθώς όλο και περισσότερη εξουσία συγκεντρώνεται στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, η καταναγκαστική φύση του κράτους χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για την επιβολή πολιτικά καθορισμένων στόχων, όπως η ποικιλομορφία, η ισότητα και η ένταξη, τα «δικαιώματα» στην αναγνώριση φύλου και οι αμφισβητήσιμες στρατηγικές ελέγχου του κλίματος. Τα πανεπιστήμια, κάποτε προμαχώνες της ελευθερίας του λόγου, τώρα ανέχονται τη βία εναντίον όσων αντιτίθενται στα προγράμματα που προωθούν οι κολλεκτιβιστές. Η βασική διαφορά μεταξύ του αυστηρού ορισμού της ιδεολογίας, που περιγράφει τις πεποιθήσεις των κολλεκτιβιστών, και του ευρέος ορισμού, που περιγράφει τις πεποιθήσεις του κλασικού φιλελεύθερου, είναι η καταναγκαστική κοινωνική μηχανική που διεξάγεται μέσω του κράτους.
Στον τομέα της λογικής, ο κολλεκτιβισμός δεν μπορεί ποτέ να υπερισχύσει του κλασικού φιλελευθερισμού και της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς. Ωστόσο, όπως παρατήρησε ο Σολζενίτσιν, η ιδεολογία υπερίσχυσε της λογικής στα χρόνια που ακολούθησαν τη Ρωσική Επανάσταση. Η πολιτική του περιορισμού από τον Τζορτζ Κέναν ήταν αρκετά επιτυχημένη στην καραντίνα του μολυσματικού μαρξισμού πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, και το σοβιετικό σύστημα τελικά απέτυχε λόγω των δικών του αντιφάσεων.
Ωστόσο, αυτό συνέβη πριν από τριάντα τρία χρόνια και τα μαθήματα της ιστορίας έχουν έκτοτε χαθεί στη Δύση. Ο κλασικός φιλελευθερισμός και το σύστημα της ελεύθερης αγοράς δεν μπορούν ποτέ να ενσωματωθούν σε μια ιδεολογία για την αντιμετώπιση του κολλεκτιβισμού. Η λογική πρέπει να επικρατήσει, αλλά πρέπει να αποφύγουμε το είδος της επιφανειακής σκέψης που επικράτησε μεταξύ των Συμμάχων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η επιβίωση της δυτικής ηθικής διατρέχει κίνδυνο. Μολονότι όλες οι γενιές θα χάσουν, οι νεότερες γενιές έχουν τα περισσότερα να χάσουν υπό τον κολλεκτιβισμό, επειδή θα αναγκαστούν να υποφέρουν για περισσότερο χρόνο υπό αυτόν.
[ Πηγή άρθρου: When Ideology Turns Pathological ]
