Αϊνστάιν: ιδιοφυής φυσικός, αλλά οικονομικά αναλφάβητος σοσιαλιστής
Ο Αϊνστάιν εξέφραζε συχνά τις απόψεις του για την οικονομία, την πολιτική και την ειρήνη, αλλά δυστυχώς, έκανε πολλά στοιχειώδη λάθη σε οικονομικά ζητήματα. Το ερώτημα είναι, γιατί;
Ετικέτες: Σοσιαλισμός, Ιστορία, Αυστριακή Σχολή
Άρθρο του Zhang Shizhi, δημοσιευμένο στις 2/10/2024
Γνωστός ως «σύμβολο της ανθρώπινης σοφίας», ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είναι αναμφίβολα ένας από τους μεγαλύτερους φυσικούς του 20ου αιώνα, που απέκτησε την φήμη του όχι μόνο για τα επιστημονικά του επιτεύγματα, αλλά και για την έκκλησή του για ειρήνη, ελευθερία και δικαιοσύνη. Η ταπεινοφροσύνη, η καλοσύνη και η συμπονετική του ανθρωπιά πρόσθεσαν πολλά στην προσωπική του γοητεία. Ωστόσο, κανείς δεν είναι τέλειος και ο Αϊνστάιν δεν αποτέλεσε εξαίρεση.
Ο Αϊνστάιν εξέφραζε συχνά τις απόψεις του για την οικονομία, την πολιτική, την ειρήνη και άλλα κοινωνικά ζητήματα, αλλά δυστυχώς, έκανε πολλά στοιχειώδη λάθη σε οικονομικά ζητήματα. Αν και αυτά τα λάθη δεν είχαν καμία σχέση με το μεγαλείο του Αϊνστάιν, το γιατί —ως εκπρόσωπος της κορυφαίας επιστημονικής γνώσης— έκανε επανειλημμένα λάθη σε οικονομικά ζητήματα είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα.
Ένας από τους λόγους είναι ότι ο Αϊνστάιν είχε βαθιά και εκτενή κατάρτιση και σκέψη στη φυσική επιστήμη, αλλά οι απόψεις του για τα κοινωνικά προβλήματα έμοιαζαν να παραμένουν μόνο στη σφαίρα της σκέψης, χωρίς την απαραίτητη κατάρτιση. Αυτό φαίνεται από τη συλλογή των γραπτών του. Ο Αϊνστάιν είχε πολλές γνώσεις για τις θεωρίες διαφορετικών φυσικών επιστημόνων, αλλά όταν εξέφραζε τις απόψεις του για κοινωνικά προβλήματα, σπάνια ανέφερε οποιονδήποτε οικονομολόγο, πόσο μάλλον τους συγχρόνους του, όπως ο Μίζες και ο Χάγιεκ της Aυστριακής Σχολής.
Εξαιτίας αυτού, ο Αϊνστάιν έκανε το λάθος που τείνουν να κάνουν πολλοί φυσικοί - την επιστήμη. Αυτό ακριβώς επεσήμανε ο Αυστριακός οικονομολόγος Χάγιεκ στην ομιλία του με τίτλο «The Pretense of Knowledge» (H προσποίηση της γνώσης), αφ’ ότου κέρδισε το βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά το 1974: «μερικά από τα σοβαρότερα λάθη της πρόσφατης οικονομικής πολιτικής είναι άμεση συνέπεια αυτού του επιστημολογικού λάθους».
Ο Χάγιεκ εξέθεσε συστηματικά την επιστημολογία του για τα οικονομικά και έκανε μια βαθιά και λεπτομερή κριτική στην προσποίηση της γνώσης που προκλήθηκε όταν η οικονομία παραλληλίστηκε με τη φυσική επιστήμη. Αυτές οι επικρίσεις του Χάγιεκ βρίσκουν πλήρως την εφαρμογή τους στα λάθη του Αϊνστάιν. Δυστυχώς, ο Αϊνστάιν —ο οποίος πέθανε το 1955— είχε ελάχιστες ή καθόλου γνώσεις για τον Μίζες, τον Χάγιεκ και άλλους Αυστριακούς οικονομολόγους, επομένως δεν συνειδητοποίησε ποτέ τα λάθη του στα οικονομικά.
Από μια συγκεκριμένη σκοπιά, τα λάθη του Αϊνστάιν, στην πραγματικότητα, απαιτούν απλά ελάχιστη οικονομική γνώση, την οποία μπορεί να κατανοήσει ο μέσος άνθρωπος. Για παράδειγμα, στο άρθρο του «Παραγωγική και αγοραστική δύναμη» (7 Νοεμβρίου 1931), ο Αϊνστάιν ζήτησε να νομοθετηθεί η μείωση των ωρών εργασίας, προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα της ανεργίας, και ο κατώτατος μισθός, για να διασφαλιστεί ότι η αγοραστική δύναμη των μαζών θα ήταν ανάλογη με την ποσότητα των παρεχόμενων αγαθών.
Στο άρθρο «Σκέψεις για την Παγκόσμια Οικονομική Κρίση», υποστήριξε ότι,
«Μόνο ένα κλάσμα της διαθέσιμης ανθρώπινης εργασίας στον κόσμο απαιτείται για την παραγωγή της συνολικής ποσότητας καταναλωτικών αγαθών που είναι απαραίτητα για τη ζωή. Σε ένα εντελώς ελεύθερο οικονομικό σύστημα αυτό το γεγονός είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει στην ανεργία.»
Πίστευε ακράδαντα ότι :
«…αυτή η ίδια τεχνική πρόοδος, που -από μόνη της- θα μπορούσε να απαλλάξει την ανθρωπότητα από ένα μεγάλο μέρος της εργασίας που είναι απαραίτητη για την επιβίωσή της, είναι η κύρια αιτία των σημερινών προβλημάτων μας […]
Η λογικά απλούστερη αλλά και πιο τολμηρή μέθοδος για να επιτευχθεί αυτό είναι μια πλήρως σχεδιασμένη οικονομία, στην οποία τα καταναλωτικά αγαθά παράγονται και διανέμονται από την κοινότητα. Αυτό, ουσιαστικά, είναι αυτό που επιχειρείται σήμερα στη Ρωσία (σ.σ. την Σοβιετική Ένωση).»
Από τη χρονική περίοδο που γράφτηκε το άρθρο, οι απόψεις του Αϊνστάιν δεν είχαν αλλάξει για περισσότερο από δέκα χρόνια, και τελικά, το 1949, συνοψίστηκαν και εντάχθηκαν στο άρθρο «Γιατί Σοσιαλισμός;» Σε αυτό, υποστήριξε ότι,
«Η τεχνολογική πρόοδος συχνά οδηγεί σε περισσότερη ανεργία, παρά σε ελάφρυνση του φόρτου εργασίας για όλους. Το κίνητρο του κέρδους, σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό μεταξύ των καπιταλιστών, είναι υπεύθυνο για μια αστάθεια στη συσσώρευση και τη χρήση του κεφαλαίου που οδηγεί σε ολοένα και πιο σοβαρές ύφεση. Ο απεριόριστος ανταγωνισμός οδηγεί σε τεράστια σπατάλη εργασίας και σε αυτόν τον ακρωτηριασμό της κοινωνικής συνείδησης των ατόμων που ανέφερα προηγουμένως.»
Ταυτόχρονα, πρόσφερε ειλικρινά τη δική του λύση:
«Είμαι πεπεισμένος ότι υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να εξαλειφθούν αυτά τα σοβαρά δεινά, δηλαδή μέσω της εγκαθίδρυσης μιας σοσιαλιστικής οικονομίας, συνοδευόμενης από ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα προσανατολίζεται προς κοινωνικούς στόχους. Σε μια τέτοια οικονομία, τα μέσα παραγωγής ανήκουν στην ίδια την κοινωνία και χρησιμοποιούνται με προγραμματισμένο τρόπο. Μια προγραμματισμένη οικονομία, η οποία προσαρμόζει την παραγωγή στις ανάγκες της κοινότητας, θα κατανείμει τη δουλειά που πρέπει να γίνει σε όλους όσους μπορούν να εργαστούν και θα εγγυάται τα προς το ζην σε κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί.»
Πρώτον, σε μεθοδολογικό επίπεδο, ως επιτυχημένος φυσικός, ο Αϊνστάιν γνώριζε σαφώς τα κοινά σημεία και τις διαφορές μεταξύ της φυσικής και της οικονομίας.
Έγραψε στο άρθρο του, «Γιατί Σοσιαλισμός;» :
«Μπορεί να φαίνεται ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικές μεθοδολογικές διαφορές μεταξύ της αστρονομίας και της οικονομίας: Οι επιστήμονες και στα δύο πεδία προσπαθούν να ανακαλύψουν νόμους γενικής αποδοχής για ένα οριοθετημένο σύνολο φαινομένων, προκειμένου να κάνουν τη διασύνδεση αυτών των φαινομένων όσο το δυνατόν πιο κατανοητή. Όμως στην πραγματικότητα τέτοιες μεθοδολογικές διαφορές υπάρχουν. Η ανακάλυψη γενικών νόμων στον τομέα της οικονομίας καθίσταται δύσκολη από το γεγονός ότι τα παρατηρούμενα οικονομικά φαινόμενα συχνά επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες που είναι πολύ δύσκολο να αξιολογηθούν χωριστά.»
Ωστόσο, στην ανάλυση συγκεκριμένων οικονομικών προβλημάτων, ο Αϊνστάιν φάνηκε να ξεχνά αυτή τη διαφορά, ή να μετέφερε άμεσα τον τρόπο σκέψης της φυσικής στην ανάλυση των κοινωνικών προβλημάτων όπως τα οικονομικά, πιστεύοντας λανθασμένα ότι τα προβλήματα που προκύπτουν στην αγορά μπορούν να αφεθούν στο κράτος, ώστε να τα φροντίσει. Ταυτόχρονα, πίστευε σε όλη του τη ζωή ότι η ειρήνη μπορούσε να επιτευχθεί με τη δημιουργία μιας «παγκόσμιας κυβέρνησης».
Δεύτερον, η κατανόηση του Αϊνστάιν για την έννοια της ελευθερίας ήταν επίσης προκατειλημμένη. Η ελευθερία που εννοούσε ήταν ότι τα ανθρώπινα όντα δεν έπρεπε να εργάζονται για να αποκτήσουν τα απαραίτητα μέσα επιβίωσης, σε βαθμό που να μην έχουν ούτε τον χρόνο ούτε τη δύναμη να ασχοληθούν με δραστηριότητες προσωπικού ενδιαφέροντος. Υποστήριξε περαιτέρω ότι η τεχνολογική πρόοδος θα επέτρεπε την επίτευξη αυτού του είδους της ελευθερίας, εάν ο καταμερισμός της εργασίας μπορούσε να επιλυθεί σωστά. Είναι προφανές ότι ο καταμερισμός της εργασίας και η συνεργασία είναι ένα από τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά της οικονομίας της αγοράς και η ίδια η αγορά μπορεί να λύσει το πρόβλημα του καταμερισμού της εργασίας. Δυστυχώς, ο Αϊνστάιν δεν το αντιλήφθηκε, κι αυτό που είπε εδώ ήταν ότι αυτές οι λειτουργίες θα έπρεπε να αφεθούν στο κράτος για να τις λύσει. Προφανώς, αυτό είναι το αντίθετο της αληθινής ελευθερίας.
Τρίτον, η άποψη του Αϊνστάιν για τον πλούτο είναι επίσης διαστρεβλωμένη. Έτρεφε μεγάλη περιφρόνηση για τα χρήματα και τα πλούτη και για όσους το επιδίωκαν. Έγραψε ξεκάθαρα στο δοκίμιό του, «Περί πλούτου»:
«Είμαι απολύτως πεπεισμένος ότι ακόμα κι ο πλούτος όλου του κόσμου δεν μπορεί να βοηθήσει την ανθρωπότητα να προχωρήσει, ακόμη και στα χέρια του πιο αφοσιωμένου ανθρώπου σε αυτόν τον σκοπό. Το υπόδειγμα των σπουδαίων και αγνών χαρακτήρων είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να παράγει ωραίες ιδέες και ευγενείς πράξεις. Τα χρήματα απευθύνονται μόνο στον εγωισμό και πάντα δελεάζουν ακαταμάχητα τους ιδιοκτήτες τους να τα καταχραστούν.»
Μπορεί κανείς να φανταστεί τον Μωυσή, τον Ιησού ή τον Γκάντι να κουβαλούν τα σακιά με χρήματα του Κάρνεγκι;»
Στην πραγματικότητα, πολλοί επιχειρηματίες σήμερα όχι μόνο έφεραν επανάσταση στον τρόπο που ζούμε, αλλά βελτίωσαν επίσης σημαντικά τα εισοδήματα και το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων. Ο Στιβ Τζομπς κι Έλον Μασκ, για παράδειγμα —από οικονομική άποψη— συνέβαλαν περισσότερο και είχαν ευρύτερο αντίκτυπο από τη Μητέρα Τερέζα. Συσσώρευσαν πλούτο επειδή δεκάδες χιλιάδες καταναλωτές αναγνωρίζουν, με τα χρήματά τους, την αξία που προσφέρουν, επομένως δεν υπάρχει τίποτα να ειπωθεί εναντίον τους.
Στο «Ο κόσμος όπως τον βλέπω», έγραψε «Τα συνηθισμένα αντικείμενα της ανθρώπινης προσπάθειας - η ιδιοκτησία, η φαινομενική επιτυχία, η πολυτέλεια - μου φαίνονταν πάντα περιφρονητέα». Είναι σαφές εδώ ότι ο Αϊνστάιν προέβαλλε τις προσωπικές του προτιμήσεις στην κατανόησή του για το πώς νόμιζε ότι έπρεπε να είναι ο κόσμος. Αυτή η κατανόηση ήταν μεροληπτική και άδικη. Γιατί το πίστευε αυτό; Ο Αϊνστάιν ήταν ειλικρινής, όπως ομολόγησε :
«Η παθιασμένη μου αίσθηση κοινωνικής δικαιοσύνης και κοινωνικής ευθύνης έρχεται πάντα σε μια περίεργη αντίθεση με την ξεχωριστή απαλλαγή μου από την ανάγκη για άμεση επαφή με άλλα ανθρώπινα όντα και ανθρώπινες κοινότητες.»
Αυτή ακριβώς η αντίθεση είναι που ώθησε αυτόν τον σπουδαίο άνθρωπο να κάνει τέτοια στοιχειώδη λάθη στα οικονομικά. Στη σύντομη ομιλία του στην απονομή του βραβείου του, ο Χάγιεκ είπε επίσης : «Πρέπει όμως να ομολογήσω ότι αν είχαν ζητήσει τη γνώμη για το αν θα έπρεπε να θεσπιστεί ένα βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά, θα είχα απαντήσει αρνητικά με εμφατικό τρόπο». Γιατί ο Χάγιεκ αντιτάχθηκε στο βραβείο Νόμπελ οικονομίας; «Ο λόγος είναι ότι το βραβείο Νόμπελ απονέμει σε ένα άτομο μια εξουσία την οποία, στα οικονομικά, κανείς δεν πρέπει να έχει».
Στο «Γιατί Σοσιαλισμός;» Ο Αϊνστάιν είπε ,
«…θα πρέπει να προσέχουμε να μην υπερεκτιμούμε την επιστήμη και τις επιστημονικές μεθόδους όταν πρόκειται για ανθρώπινα προβλήματα. Και δεν πρέπει να υποθέτουμε ότι οι ειδικοί είναι οι μόνοι που έχουν το δικαίωμα να εκφράζονται σε ζητήματα που επηρεάζουν την οργάνωση της κοινωνίας.»
Ευτυχώς, ο Αϊνστάιν έγινε αυθεντία στη φυσική, όχι στα οικονομικά.
Τέλος, είναι σημαντικό να θυμόμαστε την έμφαση της Αυστριακής Σχολής ότι οι πράξεις αποκαλύπτουν τις αληθινές προτιμήσεις. Δηλαδή, δεν είναι οικονομικά σημαντικό αυτό που λες, αλλά είναι πιο σημαντικό το πώς επιλέγεις και ενεργείς. Ο Αϊνστάιν ήταν πάντα υπέρμαχος της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας και του σοσιαλισμού, αλλά, τελικά, επέλεξε να ζήσει τη ζωή του όχι στη σοσιαλιστική Σοβιετική Ένωση, αλλά στις καπιταλιστικές Ηνωμένες Πολιτείες, και ίσως αυτό πίστευε πραγματικά.
Υποστηρίζοντας τους κατώτατους μισθούς, πιστεύοντας ότι η φιλελεύθερη, laissez-faire οικονομία θα οδηγούσε στην ανεργία, και προσπαθώντας να χρησιμοποιήσει τον σοσιαλιστικό σχεδιασμό για να λύσει το πρόβλημα, είναι σαφές ότι τα λάθη του Αϊνστάιν δεν οφείλονταν στο ότι δεν ήταν ευφυής. Αντίθετα, ακριβώς επειδή ήταν τόσο έξυπνος, πίστευε λανθασμένα ότι τα οικονομικά θα ήταν για εκείνον τόσο απλά όσο η φυσική, αγνοώντας έτσι την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης δράσης και της κοινωνίας.
Πάμπολλοι άνθρωποι σήμερα είναι λιγότερο έξυπνοι από τον Αϊνστάιν. Μπορεί να έχουν σημειώσει κάποια επιτυχία στον τομέα τους, αλλά είναι επιρρεπείς στο να κάνουν τα ίδια λάθη όταν αντιμετωπίζουν τα οικονομικά προβλήματα. Μόλις οι άνθρωποι αποκτήσουν εύκολα μια βεβαιότητα για τις απόψεις τους στα οικονομικά, λόγω των επιτευγμάτων τους στους επαγγελματικούς τους τομείς, αυτό θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε αυτό που ο Χάγιεκ αποκάλεσε «η προσποίηση της γνώσης». Ο μόνος τρόπος για να αποτραπεί αυτό είναι να εκλαϊκεύσουμε την ορθή οικονομική επιστήμη.
Δείτε επίσης:
