Προτού κατηγορήσει κανείς τον καπιταλισμό, θα πρέπει να ξέρει τι είναι πρώτα
Ένας σωστός ορισμός του καπιταλισμού θα ήταν «η αλληλεπίδραση προσφοράς και ζήτησης, χωρίς καμία αύξηση της προσφοράς του χρήματος», κάτι που δεν υφίσταται πλέον στην εποχή μας.
Ετικέτες: Καπιταλισμός, Αυστριακή Σχολή
Άρθρο του Heiko de Boer, δημοσιευμένο στις 08/08/2022 από το Mises Institute. Χρόνος ανάγνωσης 5’.
Πολλοί άνθρωποι κατηγορούν τον καπιταλισμό για την διαρκώς αυξανόμενη κατανάλωση, τον ατομισμό (*) και την άπληστη επιδίωξη κερδών. Δεν βλέπουμε πολύ συχνά τον καπιταλισμό να ορίζεται με κάποιον άλλο τρόπο. Σε αυτό το άρθρο, προτείνω έναν «αυστριακό» οικονομικό ορισμό του καπιταλισμού, που εξηγεί τον καπιταλισμό οικονομικά και δίχως ηθικολογικούς τόνους.
[*] Δεν πρέπει να συγχέεται με την, τελείως διαφορετική, έννοια του φιλοσοφικού ατομικισμού :
Οι ανθρώπινες ενέργειες καθορίζουν τις τιμές και τα επιτόκια
Η βάση της αυστριακής οικονομικής θεωρίας των τιμών είναι η ανθρώπινη δράση. Οι άνθρωποι πρέπει να κάνουν επιλογές για το πώς θα δαπανήσουν τον περιορισμένο χρόνο και τους πόρους τους. Στοχεύουν στο να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους ταξινομώντας τις υποκειμενικές προτιμήσεις τους και πραγματώνοντας όσο περισσότερες από αυτές τις προτιμήσεις, μία προς μία.
Αυτό εξηγεί γιατί η τιμή του νερού είναι πολύ χαμηλότερη από την τιμή των διαμαντιών. Η προσφορά του νερού είναι υπεραρκετή για να καλύψει σχεδόν όλες τις ανάγκες μας. Η τελευταία προστιθέμενη μονάδα νερού είναι που καθορίζει την τιμή του, η οποία είναι πολλαπλάσια χαμηλότερη από ό,τι αν η προσφορά του νερού έφτανε για να ικανοποιήσει μόνο την πιο σημαντική χρήση.
Τα επιτόκια είναι επίσης μια κατηγορία της ανθρώπινης δράσης και αποτελούν την ένδειξη της χρονικής μας προτίμησης. Αυτή η χρονική προτίμηση ισχύει για χρήματα και αγαθά κι υπηρεσίες. Μια ηλικιακά νέα κοινωνία θα είναι περισσότερο διατεθειμένη να αποταμιεύει και να επενδύει, από μια ηλικιακά μεγαλύτερη κοινωνία. Η χαμηλότερη χρονική προτίμηση των νεότερων μεταφράζεται σε χαμηλότερο επιτόκιο, καθώς προσφέρονται περισσότερα χρήματα για επένδυση. Οι πρόσθετες επενδύσεις καθιστούν δυνατή την επέκταση της δομής της παραγωγής.
Επεκτείνοντας την δομή της παραγωγής, μια κοινωνία μπορεί να καταναλώσει περισσότερα στο μέλλον. Η κατανάλωση περισσότερων αγαθών μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα. Εάν η αγοραστική δύναμη των ανθρώπων παραμείνει η ίδια, αλλά οι άνθρωποι χρειάζεται να εργάζονται μόνο τρεις ημέρες την εβδομάδα αντί για πέντε, οι άνθρωποι μπορεί και πάλι να αισθάνονται καλύτερα. Ή, με το να επενδύουμε, μπορούμε να παράγουμε παρόμοια αγαθά, αλλά με λιγότερη ρύπανση.
Η αλληλεπίδραση μεταξύ των επιτοκίων και των τιμών, όπως προκύπτουν σε μια ελεύθερη αγορά, διαμορφώνει τη δομή της παραγωγής έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας. Η αλληλεπίδραση προσφοράς και ζήτησης θα μπορούσε να ονομαστεί καπιταλισμός. Ωστόσο, για έναν σωστό ορισμό, χρειάζονται περισσότερα.
Ποιο νομισματικό σύστημα λειτουργεί καλύτερα;
Η λειτουργία των τιμών και των επιτοκίων να στέλνουν «σήματα» στην αγορά στρεβλώνεται από τις πολιτικές των κεντρικών τραπεζών. Οι νομισματικές πολιτικές ορίζουν ότι οι τιμές των καταναλωτικών αγαθών πρέπει να αυξάνονται, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα «κατά μέσο όρο» 2% ετησίως. Οι κεντρικές τράπεζες το θεωρούν απαράδεκτο εάν μια ελεύθερη αγορά δημιουργεί τιμές που πέφτουν ή που δεν αυξάνονται επαρκώς.
Οι κεντρικές τράπεζες δημιουργούν χρήματα από το τίποτα, με στόχο να τονώσουν τη ζήτηση. Περισσότερα χρήματα σημαίνει περισσότερος ανταγωνισμός για την ίδια ποσότητα αγαθών, με αποτέλεσμα ανοδικές πιέσεις στις τιμές. Οι εμπορικές τράπεζες και οι κεντρικές τράπεζες εκδίδουν από κοινού περισσότερη πίστωση από ό,τι θα ήταν δυνατό μόνο χάρη στην αποταμίευση. Η πρόσθετη προσφορά χρημάτων ωθεί τα επιτόκια προς τα κάτω. Η ισορροπία που επικρατούσε στην «αγορά χρόνου» διαταράσσεται τεχνητά.
Αρχικά, η αύξηση του χρήματος θα είναι - υποτίθεται- καλή για την οικονομία. Περισσότερα χρήματα είναι διαθέσιμα για επενδύσεις με χαμηλότερο επιτόκιο. Είναι σαν η αγορά να έχει δώσει ένα μήνυμα ότι τα μέλη της κοινωνίας θέλουν να καταναλώσουν περισσότερα στο μέλλον. Ωστόσο, οι καταναλωτές δεν υποδήλωσαν καμία αλλαγή στις καταναλωτικές τους προτιμήσεις.
Θα έρθει μια στιγμή που το τεχνητά χαμηλό επιτόκιο θα τείνει να αυξάνεται, και οι τιμές θα προσαρμόζονται, αντανακλώντας τις πραγματικές προτιμήσεις των ανθρώπων. Οι παραγωγοί αγαθών θα βρεθούν αντιμέτωποι με ένα αυξανόμενο κόστος παραγωγής και αναχρηματοδότησης. Μετά την οικονομική άνθηση θα ακολουθήσει φυσικά μια κατάρρευση.
Το καλύτερο χρηματικό σύστημα είναι αυτό που αντανακλά καλύτερα τις προτιμήσεις των ανθρώπων στην κοινωνία. Αυτό θα συμβεί εάν δεν υπάρχει αύξηση της προσφοράς του χρήματος. Η Αυστριακή Σχολή το περιγράφει αυτό ως ένα σύστημα υγιούς χρήματος. Ένας σωστός ορισμός του καπιταλισμού θα ήταν τότε η αλληλεπίδραση προσφοράς και ζήτησης, χωρίς καμία αύξηση της προσφοράς χρήματος.
Ατομισμός, κέρδη και εξωτερικότητες
Το τρέχον νομισματικό μας σύστημα μπορεί να χρηματοδοτήσει οποιοδήποτε κρατικό έλλειμμα τυπώνοντας χρήματα εκ του μηδενός. Ωστόσο, εάν δεν υπάρξει αύξηση της προσφοράς χρήματος, αυτό δεν είναι δυνατό. Εάν μια χώρα βιώνει ένα αυξανόμενο δημοσιονομικό έλλειμμα, θα είναι πιο δύσκολο να λάβει δάνεια από τους επενδυτές. Τελικά, δεν υπάρχει άλλος τρόπος από τη μείωση των δαπανών ή/και την αύξηση των εσόδων, λαμβάνοντας υπ’ όψη τα όρια που υπάρχουν στην αύξηση των φόρων.
Χωρίς χρηματικές επιδοτήσεις, δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να κερδίσετε χρήματα, πέρα από το να εστιάσετε στις απαιτήσεις και τις προτιμήσεις των ανθρώπων που ζουν στην κοινωνία σας. Κάποιος θα ανταμειφθεί μόνο ανταποκρινόμενος στις απαιτήσεις των άλλων ανθρώπων στην κοινωνία, κάτι που είναι το αντίθετο από το να είσαι ατομιστής.
Τα χρήματα επενδύονται στη δομή παραγωγής, δηλαδή εκεί όπου μπορούν να πραγματοποιηθούν τα κέρδη. Η δομή αυτή πρόκειται για έργα ή εταιρείες που προμηθεύουν προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση και όπου οι τιμές θα είναι οι υψηλότερες. Οι παραγωγοί μπορούν να πραγματοποιήσουν κέρδη εξυπηρετώντας σωστά τους καταναλωτές.
Εάν δεν υπάρχει κίνητρο, οι παραγωγοί δεν θα έπαιρναν κανένα ρίσκο και οι καταναλωτές δεν θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Οι εθελούσιες συναλλαγές πραγματοποιούνται μόνο εάν και οι δύο πλευρές μπορούν να βελτιώσουν την κατάστασή τους. Τα κέρδη δεν είναι κάτι κακό και μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο εάν οι άνθρωποι στην κοινωνία επωφελούνται.
Τα χρήματα που δημιουργούνται εκ του μηδενός προκαλούν εξωτερικότητες, που είναι παρενέργειες της οικονομικής ανταλλαγής. Οι εταιρείες που είναι υπεύθυνες για την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, για παράδειγμα, αποκομίζουν τα οφέλη των οικονομικών τους δραστηριοτήτων, όμως τα μέλη της κοινωνίας αντιμετωπίζουν τις συνέπειες. Με την αυξανόμενη προσφορά χρήματος και τα χαμηλότερα επιτόκια, αναπτύσσονται δραστηριότητες που δεν βασίζονται πλήρως στις προτιμήσεις των ανθρώπων αλλά, αντίθετα, επηρεάζονται από τις αναπτυξιακές πολιτικές των κεντρικών τραπεζών.
Σε μια κοινωνία που δεν αυξάνει την προσφορά χρήματος, οι τιμές είναι η αληθινή αντανάκλαση των υποκειμενικών προτιμήσεων των ανθρώπων στην κοινωνία. Εάν υπάρχει λειψυδρία, η προσφορά νερού δεν επαρκεί πλέον για να καλύψει όλες τις ανάγκες μας και η τιμή του νερού θα ανέβει. Εάν μια κοινωνία αποδέχεται τη ρύπανση και οι άνθρωποι δεν είναι πρόθυμοι να αγοράσουν λιγότερο ρυπογόνα -αλλά ακριβότερα- προϊόντα, η ρύπανση θα παραμείνει εκεί. Η ρύπανση λοιπόν δεν είναι ένας εξωτερικός παράγοντας, αλλά εσωτερικά αποδεκτός.
Σύνoψη
Εάν δεν υπάρχει αύξηση της προσφοράς χρήματος, οι τιμές και τα επιτόκια θα αντανακλούν καλύτερα τις προτιμήσεις μιας κοινωνίας. Ένας «αυστριακός» οικονομικός ορισμός του καπιταλισμού είναι η αλληλεπίδραση προσφοράς και ζήτησης, χωρίς καμία αύξηση της προσφοράς του χρήματος. Σε αυτή τη μορφή καπιταλισμού ο (σ.σ. κακώς εννοούμενος) ατομισμός δεν θα αποδώσει ποτέ. Τα κέρδη μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο εάν οι άνθρωποι στην κοινωνία μπορούν κι εκείνοι να επωφεληθούν.
Ωστόσο, ο καπιταλισμός στην βάση του υγιούς χρήματος δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή. Οι τιμές και τα επιτόκια επηρεάζονται από τις πολιτικές της κεντρικής τράπεζας για την αύξηση της προσφοράς χρήματος, με στόχο την τόνωση της καταναλωτικής ζήτησης. Πριν κατηγορήσουν τον καπιταλισμό, όσοι το κάνουν θα πρέπει πρώτα να εξηγήσουν πώς ορίζουν τον καπιταλισμό.
Δείτε επίσης:
