Ο Χριστός δεν περιφρόνησε ποτέ το χρήμα ή το εμπόριο
Ο Ιησούς δεν ισχυρίστηκε ποτέ ότι το χρήμα καθαυτό ήταν κάτι κακό. Αντίθετα, επαίνεσε την απόκτησή του μέσω της εργασίας
Το άρθρο δημοσιεύτηκε από το Foundation for Economic Education – FEE.org
«Ο Ιησούς Χριστός θεωρούσε το χρήμα βρώμικο και ρίζα όλων των κακών!» δήλωσε ένας φοιτητής σε μια από τις διαλέξεις μου σε πανεπιστημιουπόλεις, πριν από λίγους μήνες. Δεν είναι μια ασυνήθιστη άποψη αυτή, αλλά είναι επίσης προφανώς λανθασμένη – εντελώς, και πέρα για πέρα ψευδής.
Ο φοιτητής απαντούσε σε μια διάλεξή μου με τίτλο «Ήταν ο Ιησούς σοσιαλιστής ;», βασισμένη σε ένα σύντομο δοκίμιο που έγραψα το 2015.
[ Δείτε σχετικά: Όχι, ο Χριστός δεν ήταν «σοσιαλιστής»]
Το βιβλίο εξετάζει ένα ευρύτερο ζήτημα, ένα μικρό μόνο μέρος του οποίου αποτελούν τα θέματα που σχετίζονται με το χρήμα. Ο Daniel Hannan από την Μεγάλη Βρετανία έγραψε έναν καταπληκτικό πρόλογο. Ο εκδότης Steve Forbes το αποκαλεί «ένα καλά τεκμηριωμένο αριστούργημα». Ο ιστορικός Burton Folsom δήλωσε ότι «χάρη σε αυτό το βιβλίο, οι προοδευτικοί δεν θα μπορέσουν ποτέ ξανά να ισχυριστούν με κάποια αξιοπιστία ότι ο Ιησούς θα έσπευδε να γίνει σοσιαλιστής αν ζούσε στην εποχή μας».
Ελπίζω να παραγγείλετε ένα αντίγραφο για εσάς, και ένα για τον ιερέα σας ή κάποιον άλλο ενδιαφερόμενο, επειδή, για αυτό το σημαντικό θέμα, δεν υπάρχει τίποτα στην αγορά τόσο πειστικό και περιεκτικό. (Ευχαριστώ τους αναγνώστες για την κατανόησή τους στην αυτο-διαφήμισή μου ! )
Τα χρήματα στην εποχή του Ιησού και ό,τι είπε σχετικά με αυτά είναι ενδιαφέροντα θέματα, κι αξίζουν προσοχής ανεξαρτήτως θρησκεύματος, πίστης, ή ακόμα και της έλλειψής της. Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά.
Ο ίδιος ο Ιησούς δεν χρησιμοποίησε ποτέ τη φράση «βρώμικο χρήμα». Η φράση εμφανίζεται μόνο τέσσερις φορές σε ολόκληρη τη Βίβλο. Και τις τέσσερις, εκστομίζεται από κάποιον άλλο, και πάντα σε σχέση με περιπτώσεις κλοπής ή ανεντιμότητας, με αναφορές σε «λάφυρα» ή σε «παράνομο όφελος».
Η κλοπή και η ανεντιμότητα στιγματίζονται μέσω ανεπιφύλακτης καταδίκης τόσο στην Παλαιά όσο και στην Καινή Διαθήκη, από πλήθος προφητών και σοφών. Για παράδειγμα: «μην πάρετε χρήματα από κανέναν δια της βίας, ούτε να ψευδομαρτυρήσετε ποτέ εις βάρος κάποιου», συμβούλευσε ο Ιωάννης ο Βαπτιστής όταν ερωτήθηκε από μια ομάδα στρατιωτών (στο κατά Λουκάν 3:14). Στα Γνωμικά (11:1) μαθαίνουμε ότι «τα κάλπικα σταθμά [σ.σ. στο ζύγι] αποτελούν βδέλυγμα για τον Κύριο, αλλά τα αυθεντικά είναι η ευχαρίστησή του».
Ο Ιησούς δεν ισχυρίστηκε ποτέ, ούτε κατά προσέγγιση, ότι το χρήμα από μόνο του ήταν κάτι κακό. Αντίθετα, επαίνεσε την απόκτησή τους μέσω της παραγωγικής εργασίας και της επένδυσής τους, όπως στην περίφημη Παραβολή των Ταλάντων. Συμβούλεψε την προσεκτική διαχείρισή τους στο επιχειρείν, όπως στο κατά Λουκάν 14:28-30. Ενθάρρυνε την ιδιωτική, εθελοντική χορήγησή τους για αξιόλογους σκοπούς και φιλανθρωπίες, όπως στην Παραβολή του Καλού Σαμαρείτη. Εξήρε αυτούς που υποστήριζαν αγαθοεργίες, αποστολές και ναούς με τις χορηγίες και τις προσφορές τους, όπως στην ιστορία των οβολών της χήρας στο κατά Μάρκον 12:41-44 και στο κατά Λουκάν 21:1-4.
Σε πολλές περιπτώσεις, παρότρυνε τους ανθρώπους να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον – συμπεριλαμβανομένης της δωρεάς χρημάτων – για την κάλυψη δικαιολογημένων αναγκών και για την βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους. Εσείς και εγώ κάνουμε το ίδιο, ίσως σε καθημερινή βάση, στο σπίτι ή στον χώρο εργασίας μας. Η παρότρυνση κάποιου να βοηθήσει έναν άλλον άνθρωπο είναι ένα πράγμα, αλλά το να αναγκάζεις κάποιον να δώσει χρήματα για να βοηθήσει κάποιον είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Ο Ιησούς ζήτησε την προσωπική, ατομική και ελεύθερη γενναιοδωρία, όχι καταναγκαστικά, κρατικά προγράμματα αναδιανομής.
Γιατί πιστεύουν τόσοι πολλοί ότι, επειδή ο Ιησούς ενέκρινε τη φιλανθρωπική προσφορά, θα ενέκρινε επίσης και ένα υποχρεωτικό κράτος πρόνοιας; Υπάρχει ολόκληρο χάος μεταξύ των δύο. Εάν σας προτείνω να διαβάσετε ένα βιβλίο, θα υποθέσετε ότι είμαι υπέρμαχος ενός κράτους που θα σας αναγκάσει να το διαβάσετε; Όταν η μητέρα σας σας έλεγε να τρώτε λαχανικά, νομίζατε ότι υποστήριζε αυτομάτως ένα Υπουργείο Κατανάλωσης Λαχανικών;
Πάνω από μία φορά, ο Ιησούς προειδοποίησε να μην αφήνεται η προσωπικότητά μας να υποκύπτει στους επιβλαβείς πειρασμούς και τις υπερβολές που συχνά συνοδεύουν τα χρήματα. Παρομοίως, ευλόγησε το φαγητό αλλά όχι την λαιμαργία, την ξεκούραση του ύπνου αλλά όχι τη νωθρότητα, τη νηστεία αλλά όχι την πείνα, το κρασί αλλά όχι το μεθύσι.
Και ο Παύλος, ο διασημότερος και πιο δραστήριος απόστολος του Ιησού τον 1ο αιώνα, προειδοποίησε για την λατρεία του χρήματος αλλά όχι για το ίδιο το χρήμα. Στην πραγματικότητα, το να υποστηρίξουμε ότι ένα μέσο συναλλαγής είναι κατά κάποιο τρόπο εγγενώς κακό, θα ήταν ένας από τους πιο ανόητους ισχυρισμούς που θα μπορούσε κανείς να διατυπώσει. Οποιοσδήποτε οικονομολόγος θα σας διαβεβαιώσει ότι το χρήμα – ειδικά τα έντιμο χρήμα που δεν εκμαυλίζεται από νόθευση, απάτη ή κάλπικα σταθμά – διευκολύνει ένα επίπεδο εμπορίου και βιοτικού επιπέδου, που ούτε ένα πρωτόγονο σύστημα αντιπραγματισμού [σ.σ. ανταλλαγή αγαθών δίχως χρήματα], ούτε ένα κρατικό σύστημα αναδιανομής θα μπορούσαν ποτέ να δημιουργήσουν. Η Βιβλική μομφή κατά του ανέντιμου χρήματος, το οποίο εκδίδεται πληθωριστικά από τις κυβερνήσεις, είναι τουλάχιστον τόσο παλιά όσο η εκρήξη οργής του Ησαΐα για τους Ισραηλίτες: «Το ασήμι σας έχει γίνει παλιοσίδερο, το κρασί σας αναμίχθηκε με νερό».
Τα χαρτονομίσματα έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση χίλια χρόνια μετά την εποχή του Ιησού . Το χρήμα στην εποχή του αποτελούνταν αποκλειστικά από μεταλλικά νομίσματα. Η Ιουδαία ήταν μια ρωμαϊκή επαρχία όταν έζησε ο Ιησούς, και το νόμισμά της ήταν το επίσημο νόμισμα του καθεστώτος του πρώτου αυτοκράτορα της Ρώμης, Αυγούστου, ο οποίος κυβέρνησε από το 30 π.Χ. έως το 14 μ.Χ. και του διαδόχου του, Τιβέριου, που κυβέρνησε από το 14 μ.Χ. έως το 37 μ.Χ. Εξέδιδαν ένα χρυσό νόμισμα, το aureus, και ένα ασημένιο, το δηνάριο σε ένα διμεταλλικό νομισματικό καθεστώς, όπου 1 aureus ήταν ίσο με 25 δηνάρια. Όταν ο Ιησούς ρώτησε τους Φαρισαίους τίνος η εικόνα αποτυπωνόταν στο δηνάριο (κατά Μάρκον 12:15), η απάντηση ήταν «του Καίσαρα». Ήταν πιθανώς η εικόνα του Αυγούστου .
Η Ιερουσαλήμ ήταν το κέντρο του διεθνούς εμπορίου εκείνη την εποχή, έτσι οι πολίτες της πιθανότατα έβλεπαν νομίσματα από διάφορα μέρη, και αποτελούμενα επίσης από άλλα μέταλλα, δημιουργώντας μια ακμάζουσα αγορά ανταλλαγής νομισμάτων. Ο Ιησούς, όπως είναι γνωστό, εκδίωξε μερικούς από αυτούς τους χρηματιστές από τον κύριο ναό (και ποτέ από μια τράπεζα ή από μια αγορά) επειδή απλά δεν ήταν η κατάλληλη δραστηριότητα για ένα τόσο ιερό μέρος. Σίγουρα, δεν υπήρχε λόγος να ανεχτεί οποιαδήποτε διακοπή της Λειτουργίας ή παρενόχληση των προσκυνητών. Ο εμπειρογνώμονας αρχαίων νομισμάτων David Hendin μας λέει :
«Οι χρηματιστές και οι ζωέμποροι ήταν πανταχού παρόντες γύρω από το ναό, ακόμη και στην εξωτερική Αυλή των Ευγενών. Ήταν αναγκασμένοι να εργάζονται έξω από τον ναό. Πράγματι, οι αρχαιολογικές ανασκαφές κατά μήκος του Δυτικού Τείχους του Ναού στην Ιερουσαλήμ αποκάλυψαν έναν δρόμο και μια σειρά από μικρά καταστήματα που πιθανότατα στέγαζαν χρηματιστές, εμπόρους μικρών ζώων και εμπόρους αναμνηστικών.
Οι δουλειές τους πήγαιναν καλά, ειδικά κατά τη διάρκεια των ημερών του Προσκυνήματος. Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς το πώς οι χρηματιστές και οι άλλοι έμποροι θα μπορούσαν να γίνουν ενοχλητικοί, καθώς ανταγωνίζονταν επιχειρηματικά μεταξύ τους. («Ανταλλακτήριο εδώ! Οι προμήθειές μας είναι οι χαμηλότερες!») Αυτός ο ανταγωνισμός πρέπει να είχε φτάσει σε σημείο προκλητικότητας όταν ο Ιησούς αναποδογύρισε τους πάγκους τους …»
Κάποτε, ένας άνδρας πλησίασε τον Ιησού και του ζήτησε να χρησιμοποιήσει τη δύναμη και την επιρροή του για να αναδιανείμει τον πλούτο μιας κληρονομιάς (Λουκάς 12: 13-15). Ο άντρας ισχυρίστηκε ότι ο αδελφός του κληρονόμησε περισσότερα από όσα θα έπρεπε, οπότε ο Ιησούς έπρεπε να φροντίσει να πάρουν μερικά από τα χρήματα του αδερφού του και να δοθούν σε εκείνον. Η αντίδραση του Ιησού ήταν να επιπλήξει τον άντρα για το φθόνο του. «Ποιος με έχρισε δικαστή ή κριτή πάνω σας;» ρώτησε ο Ιησούς. Είναι σαφές ότι ο Ιησούς δεν έβλεπε τα χρήματα σαν ένα βολικό εργαλείο, με το οποίο μπορούμε να κλέψουμε τον έναν για να πληρώσουμε τον άλλον, ώστε να επιτύχουμε μια αναδιανομή του πλούτου.
Συχνά παρεξηγημένη είναι κι η ακόλουθη σημαντική προειδοποίηση από το Κατά Ματθαίον 6:24, που επαναλαμβάνεται στο κατά Λουκά 16:13. Ο Ιησούς είπε:
«Κανείς δεν μπορεί να υπηρετήσει δύο αφέντες, γιατί είτε θα μισήσει τον έναν και θα αγαπήσει τον άλλο, είτε θα αφιερωθεί στον έναν και θα περιφρονήσει τον άλλο. Δεν μπορείτε να υπηρετείτε και τον Θεό και τα χρήματα.»
Μερικοί αναγνώστες ερμηνεύουν αυτά τα λόγια σαν μια γενική άρνηση των χρημάτων. Εάν η επιλογή ορίζεται κατηγορηματικά ως «Θεός ή χρήμα», ή το ένα ή το άλλο, και δεν υπάρχει ενδιάμεσο, τότε φυσικά ένας πιστός πρέπει να επιλέξει το πρώτο. Αλλά παρατηρήστε το πλαίσιο: Ο Ιησούς δεν μιλούσε εδώ σε έναν καταναλωτή σε μια υπαρκτή αγορά. Δεν θα πετυχαίνατε πολλά, αν λέγατε στον υπάλληλο ενός πολυκαταστήματος: «Αντί για μετρητά για αυτό το πουκάμισο, επιτρέψτε μου να σας προσφέρω ένα κήρυγμα». Όταν ο Ιησούς είπε αυτή τη φράση, μιλούσε σε μια ομάδα Φαρισαίων, οι οποίοι ήταν γνωστοί για την λατρεία τους για το χρήμα, πάνω από όλα.
Οι λέξεις-κλειδιά είναι «υπηρετείτε» και «αφέντης». Ο Ιησούς αναφερόταν σε μια σχέση σεβασμού. Τι λατρεύετε; Ποιον «αφέντη» ακούτε όταν οι εντολές τους έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους; Με άλλα λόγια, δώστε την σωστή προτεραιότητα. Το χρήμα έχει βεβαίως τη θέση του στην οικονομική ζωή, αλλά δεν πρέπει ποτέ να είναι το πιο σημαντικό σημείο εστίασης. Μην επιτρέπετε σε αυτόν, ή στους σχετικούς με αυτόν, πειρασμούς να σας εξουσιάζουν.
Συμπέρασμα: Όποια και αν είναι η πίστη σας (ή ακόμα και αν δεν πιστεύετε), μην διατυπώνετε ισχυρισμούς για τον Ιησού και τα χρήματα, που δεν μπορούν να υποστηριχθούν από τα λόγια του και το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο έζησε. Ποτέ δεν εξέφρασε αποστροφή στην ιδέα ενός μέσου συναλλαγής, όπως είναι το χρήμα, ούτε στο να το κερδίζει κανείς έντιμα μέσω παραγωγικού εμπορίου. Ποτέ δεν πρότεινε να υπάρχει κάποιο μαγικό όριο στον υλικό πλούτο που επιτρέπεται να κερδίσει ένας άνθρωπος μέσω εθελοντικών συναλλαγών. Συμβούλεψε, ωστόσο, να μην αφήνετε τα χρήματα να ορίζουν τη ζωή σας και να εξουσιάζουν τις σχέσεις σας.
Ο Lawrence W. Reed είναι ομότιμος πρόεδρος του Foundation for Economic Education (FEE) στην Ατλάντα της Γεωργίας. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι το Was Jesus Socialist?