H Μεγάλη Αφύπνιση: Μια φιλελεύθερη ερμηνεία όσων συμβαίνουν
Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν κατανοήσει πλήρως την κλίμακα του παραλογισμού και του ψεύδους που τους έχει επιβληθεί από την απουσία της ελευθερίας του λόγου και από την, παρεπόμενη, ευρεία άγνοια.
Ετικέτες: Φιλελευθερισμός, Πολιτισμός
Άρθρο του Thorsten Polleit, δημοσιευμένο στις 24/01/2025.
Ομολογουμένως, δεν είναι εύκολο να αναγνωρίσεις ένα σημείο καμπής στην ιστορία όταν ξεδιπλώνεται ακριβώς μπροστά στα μάτια σου, όταν είσαι ζωντανός μάρτυρας των γεγονότων. Είναι πολύ πιο εύκολο να χαρακτηρίζουμε τα γεγονότα ως σημεία καμπής εκ των υστέρων. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αυτό που συμβαίνει σε όλο τον κόσμο αυτή τη στιγμή —το ονομάζω «η Μεγάλη Αφύπνιση» ή «ο Νέος Διαφωτισμός»— είναι πιθανώς δύσκολο για πολλούς από εμάς να το αντιληφθούμε πλήρως και να κατανοήσουμε τις συνέπειές του.
Στην Αργεντινή, ο Javier Milei εξελέγη πρόεδρος τον Δεκέμβριο του 2023. Αυτοπροσδιοριζόμενος ως φιλελεύθερος, υπόσχεται να αποκαταστήσει την ελευθερία και την ευημερία σε μια χώρα που έχει καταστραφεί από δεκαετίες σοσιαλισμού—να αποκαταστήσει τις ελεύθερες αγορές και να καταπολεμήσει δραστικά το κράτος.
Στις ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ εξελέγη 47ος πρόεδρος τον Νοέμβριο του 2024. Οι υποσχέσεις του: να επιφέρει την οικονομική ανάκαμψη, να διαλύσει το χάος που προκάλεσαν οι διεθνιστές με την ατζέντα τους «Great Reset» (Μεγάλη Επανεκκίνηση), να συρρικνωθεί το «Βαθύ Κράτος» και να καταπολεμηθεί η διαφθορά και η εγκληματικότητα.
Στην Ευρώπη υπάρχουν επίσης, εδώ κι εκεί (αν και πιο διστακτικά), παρόμοιες πολιτικές προσεγγίσεις, που στοχεύουν στην ρήξη με τις παλιές μεθόδους. Σκεφτείτε την Ολλανδία, την Αυστρία και αρκετές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Ποιος είναι ο πυρήνας όλων αυτών; Δεν έχει να κάνει, όπως συχνά υποστηρίζεται, με αριστερά ή δεξιά, με δεξιές ή «δεξιές-λαϊκιστικές» δυνάμεις που προσπαθούν να πάρουν τον έλεγχο. Περισσότερο, έχει να κάνει με το εξής: Πρέπει άραγε η ελευθερία και οι οικειοθελείς σχέσεις να καθορίζουν τον τρόπο συμβίωσης των ανθρώπων, ή πρέπει να υπαγορεύουν τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε ο εξαναγκασμός και η βία ;
Υπάρχουν μόνο δύο τρόποι με τους οποίους εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να συνεργαστούμε μεταξύ μας: η ελευθερία, με την εθελούσια δράση της από τη μια πλευρά, και ο εξαναγκασμός και η βία (συμπεριλαμβανομένης της εξαπάτησης) από την άλλη. Εθελούσια δράση σημαίνει: Σας προσφέρω ένα μήλο για 1 δολάριο και εσείς το αγοράζετε, ή απορρίπτετε την προσφορά μου, όπως θέλετε. Καταναγκασμός και βία σημαίνει: Σε αναγκάζω να αγοράσεις το μήλο που σου προσφέρω, και αν αρνηθείς, θα σε τιμωρήσω. Άρα, εθελούσια δράση από τη μια πλευρά και καταναγκασμός και βία από την άλλη, δεν υπάρχει τρίτος δρόμος.
Σε αυτό το πλαίσιο, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε τι σημαίνει φιλελεύθερος, τι είναι ο φιλελευθερισμός. Ο φιλελευθερισμός είναι η συνεπής, λογικά αιτιολογημένη ιδέα της ατομικής ελευθερίας. Χαρακτηρίζεται από την αρχή της μη επιθετικότητας: Κανείς δεν μπορεί να εκκινήσει μια μορφή επιθετικότητας ή βίας εναντίον άλλων ανθρώπων ή της περιουσίας τους. Η επιθετικότητα εδώ σημαίνει τη χρήση -ή την απειλή- σωματικής βίας εναντίον ειρηνικών ανθρώπων και της περιουσίας τους, ή τη χρήση εξαπάτησης από κάποιον, για να αποκτήσει πρόσβαση στην εργασία ή την περιουσία τους.
Πώς τα πάνε μαζί ο φιλελευθερισμός και το κράτος (όπως το ξέρουμε σήμερα); Το κράτος είναι το εδαφικό, καταναγκαστικό μονοπώλιο με την απόλυτη εξουσία σε όλες τις συγκρούσεις στην επικράτειά του. Διεκδικεί επίσης το δικαίωμα να κάνει κάτι που απαγορεύεται σε όλους τους άλλους: να συλλέγει φόρους, δηλαδή να παίρνει χρήματα από ανθρώπους χωρίς να παρέχει μια συγκεκριμένη υπηρεσία σε αντάλλαγμα. Ένα τέτοιο κράτος δεν υποστηρίζει την ελευθερία και την εθελούσια δράση, αλλά τον εξαναγκασμό και τη βία. Επιπλέον, το κράτος δεν δημιουργήθηκε μέσω οικειοθελούς συμφωνίας. Ούτε εσείς ούτε εγώ υπογράψαμε κάποιο συμβόλαιο, ούτε οι πρόγονοί μας. Εν ολίγοις, το κράτος (όπως το ξέρουμε σήμερα) τελικά επιβλήθηκε στους ανθρώπους από άλλους.
Ίσως να πείτε: «Μπορεί όλα αυτά να είναι αλήθεια, αλλά χρειαζόμαστε το κράτος. Ποιος άλλος θα φτιάξει τους δρόμους, θα πληρώσει τα σχολεία ή θα διασφαλίσει τον νόμο και την τάξη;». Μια θεμιτή ερώτηση. Πράγματι, οι άνθρωποι επιθυμούν πράγματα όπως δρόμους, σχολεία και ασφάλεια – και αναμφίβολα, ειδικά τα τελευταία είναι απαραίτητα για την ειρηνική συνύπαρξή μας. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα αγαθά μπορούν να παρέχονται μόνο από το κράτος (πόσο μάλλον ότι θα έπρεπε να παρέχονται). Αυτό θα ήταν σαν να βλέπεις μια μαϊμού να κάνει ποδήλατο και να συμπεραίνεις ότι μόνο οι μαϊμούδες μπορούν να κάνουν ποδήλατο. Θα ήταν μια λογική πλάνη, ένα non sequitur.
Δείτε σχετικά το άρθρο: Η λογική πλάνη που δικαιολογεί την ύπαρξη του κράτους
Οι λογικές πλάνες αποτελούν «κόκκινη σημαία» για τους φιλελεύθερους στοχαστές. Και έτσι, σε αυτό το σημείο, το πρόβλημα που έχει ο φιλελευθερισμός με το κράτος έρχεται στο προσκήνιο: Το κράτος (όπως το ξέρουμε σήμερα) βασίζεται, όχι στην εθελούσια δράση, αλλά στον εξαναγκασμό και τη βία. Ωστόσο, οι φιλελεύθεροι απορρίπτουν τον εξαναγκασμό και τη βία σαν ηθικές αρχές για την ανθρώπινη αλληλεπίδραση, για λογικούς και ηθικούς λόγους. Για αυτούς, απλά δεν υπάρχει κανένα πειστικό επιχείρημα σχετικά με το γιατί κάποιος πρέπει, ή δύναται, να κυβερνά τους άλλους - γιατί κάποιος πρέπει να σας αναγκάσει να κάνετε κάτι που δεν θέλετε να κάνετε οικειοθελώς.
Οι φιλελεύθεροι - τηρώντας την αρχή της μη επιθετικότητας - δεν απορρίπτουν, στην πραγματικότητα, το νόμο και την τάξη ή την ευημερία όλων. Αντίθετα, απορρίπτουν το κράτος (όπως το ξέρουμε σήμερα), ευθέως. Οι φιλελεύθεροι πιστεύουν ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις πρέπει να βασίζονται στον άνευ όρων σεβασμό της υλικής ακεραιότητας της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των ατόμων, ότι όλα τα αγαθά που επιθυμούν οι άνθρωποι πρέπει να παρέχονται σε μια ελεύθερη αγορά, χωρίς καμία ανάμειξη του κράτους.
Είναι όμως αυτό ρεαλιστικό και πρακτικό; Αυτό είναι πράγματι ένα ερώτημα που μας έρχεται κατά νου, όταν ερμηνεύουμε τη Μεγάλη Αφύπνιση ως ένα είδος εξέλιξης με φιλελεύθερο προσανατολισμό, που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας. Είναι ορθό να πούμε ότι υπάρχουν πολλές ενδείξεις πως ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να μπει ένα τέλος στις προφανείς αποτυχίες - στην οικονομική παρακμή, τον πληθωρισμός, στις κοινωνικές και πολιτισμικές συγκρούσεις κ.λπ.
Μέχρι στιγμής, η τυπική λύση ήταν πάντοτε: Καταψηφίστε την παλιά κυβέρνηση, υπερψηφίστε μια νέα και ελπίστε για καλύτερα αποτελέσματα. Όμως αυτή ακριβώς η προσέγγιση δεν λειτούργησε τις τελευταίες δεκαετίες. Έχει απλά καταστήσει το κράτος μεγαλύτερο και πιο αυταρχικό, έτσι ώστε το κράτος να είναι πλέον εμφανώς η βασική αιτία των πιο πιεστικών προβλημάτων του σήμερα.
Στην Αργεντινή, οι άνθρωποι έχουν αντλήσει τα συμπεράσματα που προτείνει ο φιλελευθερισμός: Ο Μιλέι δηλώνει ότι υποστηρίζει μια πολιτική συρρίκνωσης του κράτους και δημιουργίας ενός συστήματος ελεύθερων αγορών. Στις ΗΠΑ, οι φιλελεύθερες ιδέες εκφράζονται λιγότερο ξεκάθαρα, αλλά υπάρχουν κάποιες ενδείξεις, ειδικά στον στόχο της κυβέρνησης Τραμπ να μειώσει το Βαθύ Κράτος και να ξεφύγει από την ατζέντα της Μεγάλης Επανεκκίνησης. Με καθυστέρηση, αυτές οι παρορμήσεις πιθανότατα θα γίνουν αισθητές στην Ευρώπη, ειδικά εάν αποδειχθούν επιτυχείς στις ΗΠΑ.
Ή μήπως όλα αυτά είναι απλώς ένα μεγάλο θέατρο, μια ακόμα σκηνοθετημένη παράσταση, μια εξαπάτηση από αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία, με μιαν ακόμα, αναπόφευκτη απογοήτευση να ακολουθεί; Πιστεύω ότι η απάντηση σε αυτό το πιεστικό ερώτημα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το αν θα διατηρηθεί ή όχι η ελευθερία του λόγου - εάν μπορεί να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος.
Γιατί η ελευθερία του λόγου είναι το κλειδί για τη φώτιση, για τη Μεγάλη Αφύπνιση. Ο Γερμανός ποιητής Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832) το γνώριζε όταν έγραψε: «Με το στόμα δύο μαρτύρων, η αλήθεια γίνεται γνωστή». Και ακόμη και πριν από τον Γκαίτε, ο φιλόσοφος του Διαφωτισμού Immanuel Kant του Königsberg το δήλωσε το 1784: «Εκείνο που απαιτείται για τον διαφωτισμό αυτόν δεν είναι τίποτε άλλο από την ελευθερία, και μάλιστα την λιγότερο επιβλαβή μορφή ελευθερίας—δηλαδή, την ελευθερία να κάνει κανείς δημόσια χρήση της λογικής του σε όλα τα θέματα».
Εάν αποκατασταθεί και διατηρηθεί η ελευθερία του λόγου, τότε είναι πολύ μεγάλες οι πιθανότητες -μέσω του δημόσιου διαλόγου- η λογική να υπερνικήσει τον παραλογισμό και η αλήθεια να αντικαταστήσει το ψέμα. Και τότε, πιθανότατα θα συμβούν βαθιές κοινωνικές αλλαγές στον δυτικό κόσμο, αλλαγές που πιθανότατα θα ξεπεράσουν ό,τι φανταζόμαστε οι περισσότεροι από εμάς - επειδή έως σήμερα πολλοί άνθρωποι δεν έχουν κατανοήσει πλήρως την κλίμακα του παραλογισμού και του ψεύδους που τους έχει επιβληθεί από την απουσία της ελευθερίας του λόγου και από την —προκληθείσα από αυτήν— εκτεταμένη άγνοια.
Πράγματα που πολλοί σήμερα εξακολουθούν να θεωρούν καλά και απαραίτητα, ακόμη και εκ των ουκ άνευ, θα αποκαλυφθεί πως ήταν απαράδεκτα, περιττά, και ορισμένα μάλιστα επιβλαβή. Για παράδειγμα, το κράτος και ο γραφειοκρατικός μηχανισμός του, το πλασματικό (fiat) χρήμα, ο πληθωρισμός, οι πόλεμοι μεταξύ κρατών, τα κρατικά εξαρτώμενα ιδρύματα -τα σχολεία και τα πανεπιστήμια- οι φόροι, η ΕΕ, ή ο ΟΗΕ. Η Μεγάλη Αφύπνιση, ο Νέος Διαφωτισμός, θα τα θέσουν όλα αυτά σε δοκιμασία.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εκείνοι που βρίσκονται στην εξουσία αυτή τη στιγμή έχουν μια τέτοια προθυμία να ελέγχουν, να περιορίζουν την ελευθερία του λόγου, να προσπαθούν να περιορίσουν ή να εξαλείψουν, ουσιαστικά, την ελευθερία του λόγου, δηλαδή, σύμφωνα με τα λόγια του Καντ, «την ελευθερία να κάνει κανείς δημόσια χρήση της λογικής του σε όλα τα θέματα.»
Όμως εάν διατηρηθεί η ελευθερία του λόγου, η Μεγάλη Αφύπνιση είναι πιθανό να ξεδιπλωθεί—προκαλώντας εκτεταμένες αλλαγές, ακόμη και ανατροπές, στον δυτικό κόσμο. Αυτές θα είναι ανατροπές που θα επηρεάσουν πολλούς από εμάς όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας και τον κόσμο μας – υποχρεώνοντάς μας, εν ολίγοις, στο αξίωμα της δράσης του Καντ: «Να ενεργείτε με τέτοιον τρόπο, ώστε να αντιμετωπίζετε την ανθρωπότητα, είτε στο δικό σας πρόσωπο ή στο πρόσωπο του άλλου, πάντοτε παραλλήλως ως σκοπό, ποτέ απλώς ως μέσο».
Η Μεγάλη Αφύπνιση ουσιαστικά ισοδυναμεί με τον Διαφωτισμό του 21ου αιώνα. Δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια κίνηση προς το ιδεώδες των φιλελεύθερων για την ατομική ελευθερία—όπως όμορφα έγραψε ο φιλελεύθερος Γερμανός ποιητής Friedrich Schiller (1759–1805):
Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε ελεύθερος, είναι ελεύθερος,
Κι αν γεννήθηκε αλυσοδεμένος,
Μην παραπλανηθείς από τις κραυγές του όχλου,
Ούτε από την κακοποίηση των φρενιασμένων ανόητων.
Μπροστά στον δούλο, όταν σπάσει την αλυσίδα,
Μπροστά στον ελεύθερο άνθρωπο, μην τρέμεις.
Δείτε επίσης:
