Ο πολιτισμικός εκφυλισμός έχει βιολογική ή ιδεολογική προέλευση;
Όταν μια εξωτερική δύναμη—όπως ο πληθωρισμός που προκαλεί η κεντρική τράπεζα— επιβάλλεται σε όλους, υπάρχει μια τάση «μαζικοποίησης» των στάσεων, που γίνονται πλέον πιο κοντόφθαλμες.
Ετικέτες: Πολιτισμός, Αυστριακή Σχολή
Άρθρο του Jeffery L. Degner, δημοσιευμένο στις 24/5/2025 από το Mises Institute.
Η διαδικασία της πολιτισμικής παρακμής βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος για όσους ασχολούνται με το κίνημα υπέρ της ανθρώπινης γεννητικότητας. Το ερώτημα για το πώς συμβαίνει η παρακμή αυτή έθεσε ο Robin Hanson στην πρόσφατη εμφάνισή του στο NatalCon. Στόχος του είναι να ανακαλύψει ποια πολιτισμικά στοιχεία έχουν συμβάλει στην μείωση της γονιμότητας, κάτι που, όπως υποστηρίζει, θα επιταχύνει την πορεία προς έναν αυτοκαταστροφικό τρόπο ζωής. Αντιστικτικά, εξετάζει τις θετικές εξελίξεις που έχουν εμφανιστεί ενώπιόν μας και αποτελούν απόδειξη ότι «ο πολιτισμός είναι η υπερδύναμη της ανθρωπότητας». Κατά την άποψή του, αυτή η ικανότητα έχει προκύψει λόγω της φυσικής επιλογής και λόγω του ότι οι άνθρωποι έχουν αποδείξει ότι είναι ικανοί για πολιτισμική εξέλιξη, και στις μέρες μας, ενδεχομένως, για πολιτισμική οπισθοδρόμηση/απο-εξέλιξη.
Ένας άλλος ισχυρισμός που διατυπώνει είναι ότι ένας από τους παράγοντες της πολιτισμικής εξέλιξης είναι η σημασία της αναγνώρισης του κοινωνικού στάτους. Η ιδέα είναι ότι οι άνθρωποι τείνουν να μιμούνται τις συμπεριφορές εκείνων που θεωρούνται ότι κατέχουν υψηλό κοινωνικό στάτους. Για τον Hanson, ένας από τους πιο ισχυρούς σύγχρονους δείκτες κοινωνικού στάτους είναι το μορφωτικό επίπεδο. Όσον αφορά την σύναψη γάμων, κάτι αντιλαμβάνεται σωστά εδώ. Πράγματι, όπως έχουν επισημάνει και άλλοι, αυτός είναι ένας πρωταρχικός παράγοντας επιλογής συντρόφου στη σύγχρονη Δύση. Ο Charles Murray έχει καταδείξει ότι αυτή είναι, στην πραγματικότητα, μία από τις πιο σημαντικές παραμέτρους στην επιλογή συντρόφου από τα μέσα του εικοστού αιώνα.
Για τον Hanson, αυτός είναι ένας κακός δείκτης για την επιλογή συντρόφου, ειδικά αν κάποιος εκτιμά την ιδέα ενός αυξανόμενου πληθυσμού. Όπως ακριβώς ο πλούτος ήταν ένας εξαιρετικά σημαντικός δείκτης κοινωνικής θέσης για τον γάμο στο παρελθόν, κάτι που κατά την άποψή του έχει οδηγήσει στο παρελθόν σε μείωση της γονιμότητας, η εκπαίδευση ως δείκτης κοινωνικής θέσης έχει προκαλέσει το ίδιο. Εάν αυτός ο μηχανισμός επιλογής οδηγεί σε χαμηλότερη συνολική γονιμότητα, τότε αναμφισβήτητα μετατρέπεται σε πολιτισμική παρακμή (την οποία ο Hanson δεν ορίζει διεξοδικά).
Επίσης, διακρίνει μεταξύ μικροπολιτισμών και μακροπολιτισμών —με τις μικρότερες αγροτικές κοινότητες να χαρακτηρίζουν την πρώτη κατηγορία και το σύγχρονο έθνος-κράτος να ενσαρκώνει την δεύτερη. Ο Hanson παρατηρεί ότι οι μακροπολιτισμοί είναι ευάλωτοι στην απο-εξέλιξη/οπισθοδρόμηση σε μεγαλύτερο βαθμό από τις μικρότερες, πιο ευέλικτες πολιτισμικές μονάδες. Η τρέχουσα κατάσταση της Δύσης, κατά την άποψή του, αντιπροσωπεύεται από μια «παγκόσμια ενιαία κουλτούρα (monoculture) των ελίτ».
Εδώ απηχεί μια διαδικασία που ο Bernd Widdig ονόμασε «μαζικοποίηση» (Vermassung) και έχει ενδιαφέρον ότι ο Widdig είδε ότι αυτή η διαδικασία ήταν η συνέπεια της —περιμένετε!— ιδεολογίας του πληθωρισμού. […] Η περιγραφή του Widdig για τις πολιτισμικές συμπεριφορές και πρακτικές που αναδύθηκαν εν μέσω του υπερπληθωρισμού της Βαϊμάρης παρουσιάζεται σε ένα κάπως αφανές άρθρο του 1994, το οποίο δυστυχώς είναι γεμάτο με ιδεολογία κριτικής του φύλου. Η αξία του, ωστόσο, έγκειται σε μια απλή παρατήρηση ότι —για τη μεσαία τάξη εν μέσω ενός πληθωριστικού επεισοδίου— αυτή η απώλεια αγοραστικής δύναμης και ταυτότητας είναι «μια επίθεση όχι μόνο στην κοινωνική της θέση, αλλά και στις παραδοσιακές δομές της ταυτότητας του φύλου και της σεξουαλικής διχοτομίας».
Πράγματι, ο έμφυλος καταμερισμός της εργασίας επηρεάζεται από την πληθωριστική νομισματική πολιτική — οι άνδρες μοιάζουν περισσότερο με τις γυναίκες και οι γυναίκες με τους άνδρες. Καθώς αυτός ο καταμερισμός εργασίας μειώνεται, η διάκριση μεταξύ ανδρών και γυναικών διαβρώνεται, λόγω της καθολικής επιδίωξης αυξημένου εισοδήματος στην αγορά εργασίας. Ο Josef Pieper ονόμασε αυτό το φαινόμενο «προλεταριοποίηση». Θα περίμενε κανείς πως, όταν ενταθεί η «μαζικοποίηση» του φύλου, οι συνέπειες των έμφυλων διαφορών, που ενσαρκώνονται στο ζευγάρωμα, τη γονιμότητα, την τεκνοποίηση και την ανατροφή, θα υποχωρήσουν. Εξ ου και η κρίση γονιμότητας.
Επιστρέφοντας στον Hanson, από την εξελικτική του οπτική γωνία, πιστεύει ότι η κρίση γονιμότητας δεν είναι οικονομικής φύσεως, αλλά μια βιολογική αντίδραση σε μια κατάσταση πραγμάτων πιο ειρηνική, πιο υγιή και πιο εύπορη. Περαιτέρω, ισχυρίζεται ότι αυτή η πιο εύπορη ζωή έχει οδηγήσει σε λιγότερη (βιολογική) πίεση για αναπαραγωγή και ότι -λόγω του μειούμενου βαθμού βιολογικών απειλών (παρά τις κραυγές των πράσινων καταστροφολόγων)- η γονιμότητα είναι λιγότερο επείγουσα για το είδος μας κι έτσι γεννιούνται λιγότερα παιδιά.
Για τον Hanson, η αλλαγή στις βιολογικές πιέσεις που παρουσιάζονται στον σύγχρονο κόσμο έχει αλλάξει ριζικά την ανθρώπινη φύση και τον πολιτισμό. Υποστηρίζει επίσης ότι η ανθρωπότητα οπισθοδρομεί προς μια «κουλτούρα τροφο-συλλεκτών». Σε μια τέτοια κουλτούρα, υπάρχει περισσότερη ασυδοσία, μετακίνηση, δημοκρατία, τεμπελιά, παρακμή και κοντόφθαλμη οπτική. Ταυτόχρονα, υπάρχει λιγότερη θρησκεία, τεκνοποίηση, δουλεία και πόλεμος. Ο λόγος; Είναι επειδή «η (δαρβινική) εξελικτική πίεση έχει απενεργοποιηθεί». Ουσιαστικά, η πολιτισμική παρακμή που περιγράφει είναι απλώς μια βιολογική αντίδραση στην έλλειψη απειλών για την επιβίωση του είδους.
Αν κανείς υιοθετήσει την κοσμοθεωρία του Hanson —ότι οι άνθρωποι είναι απλώς υλικό της φύσης— τότε όλα αυτά αποτελούν ένα εύλογο και ένα εξαιρετικά λογικό σύνολο ισχυρισμών. Ταυτόχρονα, οι συνέπειες της προσέγγισής του και των συμπερασμάτων του έχουν την μυρωδιά της λεγόμενης «επίπονης ζωής» του προέδρου Roosevelt, η οποία εξυμνεί την «διαμάχη» ως το μέσο για την επίτευξη του «αληθινού εθνικού μεγαλείου». Με απλά λόγια, εξυμνεί την εφαρμογή βιολογικών απειλών όπως ο πόλεμος. Και το πρόβλημα της γονιμότητας λύνεται από μόνο του —τουλάχιστον μεταξύ των επιζώντων.
Ωστόσο, αυτός ο ανθρωπολογικός ισχυρισμός έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον μεθοδολογικό δυϊσμό του Mises. Στις αρχές του βιβλίου του «Ανθρώπινη Δράση», σημείωσε ότι:
Η λογική και η εμπειρία μας δείχνουν δύο ξεχωριστά πεδία: τον εξωτερικό κόσμο των φυσικών, χημικών και φυσιολογικών φαινομένων και τον εσωτερικό κόσμο της σκέψης, του συναισθήματος, της αξιολόγησης και της σκόπιμης δράσης. Καμία γέφυρα δεν συνδέει —από όσο μπορούμε να γνωρίζουμε σήμερα— αυτές τις δύο σφαίρες.
Για όσους πρόσκεινται στην σχολή του Mises, η ανθρώπινη δράση και το αποτέλεσμά της - ο πολιτισμός - προέρχονται από τον ανθρώπινο νου, όχι από σκέτες υλιστικές διαδικασίες.
Τελικά, η θέση του Hanson σχετικά με την εκφυλιστική τάση στον πολιτισμό και στην γονιμότητα πρέπει να απορριφθεί για ανθρωπολογικούς λόγους. Η αντίληψή του για τους άνδρες και τις γυναίκες ως απλές φυσικές οντότητες -χωρίς πραγματικές σκέψεις και ιδέες- δεν μπορεί να εξηγήσει τις διαφορετικές επιλογές γονιμότητας που κάνουν τα ζευγάρια. Επιπλέον, η ανθρωπολογία και η οικονομολογία της σχολής του Mises είναι οι επιστήμες που παρέχουν την καλύτερη ερμηνεία για τους παράγοντες πίσω από τη μείωση της γονιμότητας. Πράγματι, καθώς τα ζευγάρια έχουν διαφορετικές ιδέες για την αξία των παιδιών, τις εμπειρίες που είναι πιο σημαντικές στη ζωή τους, τις απόψεις τους για το πώς να αντιμετωπίσουν την σπανιότητα των οικονομικών πόρων, ακόμη και τον πληθωρισμό, αναζητούν διαφορετικές λύσεις. Ωστόσο, όταν μια εξωτερική δύναμη, —όπως ο fiat πληθωρισμός που προκαλείται από την κεντρική τράπεζα— επιβάλλεται σε όλους, τείνει να υπάρχει μια «μαζικοποίηση» των στάσεων, που είναι πιο κοντόφθαλμες από ό,τι θα ήταν σε διαφορετική περίπτωση. Βεβαίως, η ανατροφή των παιδιών δεν είναι ένα βραχυπρόθεσμο ζήτημα, ούτε άλλωστε κι οι μακροπρόθεσμες πολιτισμικές επενδύσεις που αντέχουν στην δοκιμασία του χρόνου. Όταν ένα τέτοιο σύνολο ιδεών εδραιώνεται, είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσει ο πολιτισμικός εκφυλισμός.
