Η νηπιοποίηση του πολιτισμού και τα οικονομικά
Η λαχτάρα για ένα κρατικά ελεγχόμενο (σοσιαλιστικό) σύστημα δεν γεννιέται από την συμπόνια για τους άλλους, αλλά από έναν παιδαριώδη εγωισμό.
Ετικέτες: Πολιτισμός, Προοδευτισμός, Σοσιαλισμός, Πολιτισμικός μαρξισμός
Άρθρο του Τζόσουα Μογουόρτερ, δημοσιευμένο στις 10/10/2025.
Ακούστε αυτό το άρθρο μέσω της εφαρμογής του Substack για κινητά.
Μπορεί να λεχθεί ότι η δυτική και η αμερικανική κουλτούρα έχουν υποστεί μια διαδικασία νηπιοποίησης — μιας υποβάθμισης σε μια παιδαριώδη και ανώριμη κατάσταση. Το γνωστό απόφθεγμα «οι δύσκολες εποχές δημιουργούν δυνατούς άνδρες, οι δυνατοί άνδρες δημιουργούν καλές εποχές, οι καλές εποχές δημιουργούν αδύναμους άνδρες, οι αδύναμοι άνδρες δημιουργούν δύσκολες εποχές» έχει επιβεβαιωθεί αρκετά πρόσφατα στην αμερικανική κουλτούρα. Αυτό το απόφθεγμα φαίνεται ιδιαίτερα εύστοχο όχι μόνο όσον αφορά την οικονομική άγνοια, αλλά και την οικονομική ανωριμότητα. Ο πλούτος της Δύσης που αποκτήθηκε με κόπο, απαιτώντας χρόνο και εργασία, απλώς θεωρείται δεδομένος και κανονικότητα.
Ο Mises μας υπενθυμίζει : «Κάθε δραστηριότητα σε αυτή την αδιάκοπη επιδίωξη της παραγωγής πλούτου βασίζεται στην αποταμίευση και την προπαρασκευαστική εργασία των προηγούμενων γενεών». Η πραγματικότητα αυτή λησμονείται εύκολα, καθώς πολλοί είτε γεννιούνται είτε συνηθίζουν στο σύγχρονο πλαίσιο της ευμάρειας, κάτι που κατέστη δυνατό χάρη σε μια μακρά, επίπονη διαδικασία οικοδόμησης πλούτου. Αυτή η διαδικασία περιελάμβανε έντονες θυσίες, χαμηλή προτίμηση χρόνου (υπομονή κι εξοικονόμηση), προοδευτική σκέψη, παραγωγή, ανταλλαγή, εργασία, αποταμίευση, καταμερισμό της εργασίας και κεφαλαιακές επενδύσεις.
Είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι, είμαστε οι ωφελούμενοι από την ανυπολόγιστη αποταμίευση και το προπαρασκευαστικό έργο των προηγούμενων γενεών. Τα οικονομικά μας βοηθούν να κατανοήσουμε και να εκτιμήσουμε την ανθρώπινη δράση, το κόστος ευκαιρίας, τη σπανιότητα, τον ρόλο του χρόνου, την παραγωγή και την κατανάλωση, την αποταμίευση και πολλές άλλες βασικές έννοιες. Χωρίς αυτή τη γνώση, είναι πιο εύκολο να γίνουμε παλιμπαιδίζοντες και νηπιώδεις, θεωρώντας τον υπάρχοντα πλούτο ως αυτομάτως δεδομένο. Η οικονομική νηπιοποίηση ενθαρρύνει μάλιστα και τα επιχειρήματα υπέρ πολιτικών μέτρων που θα κατέστρεφαν τα θεμέλια που κατέστησαν εφικτό τον πλούτο.
Είναι εύκολο για όλους μας να θεωρούμε ορισμένα πράγματα δεδομένα, λόγω κάποιων ανεξέταστων παραδοχών. Για παράδειγμα, όταν πίνουμε καθαρό νερό απευθείας από την βρύση, συχνά δεν δίνουμε καμία σημασία στη διαδικασία που καθιστά κάτι τέτοιο, όχι μόνο εφικτό, αλλά και κανονικότητα. Επιπλέον, συχνά υποθέτουμε επίσης ότι γνωρίζουμε πολύ περισσότερα για μια διαδικασία από όσα όντως γνωρίζουμε. Φανταστείτε να γυρίζατε πίσω στο χρόνο πάνω από έναν αιώνα και να εξηγούσατε το πώς λειτουργεί πραγματικά ο ηλεκτρισμός ή η Google. Ο Arthur C. Clark είπε : «Οποιαδήποτε επαρκώς προηγμένη τεχνολογία δεν ξεχωρίζει από τη μαγεία». Με άλλα λόγια, ακόμη και ανάμεσα στα πράγματα που μας περιβάλλουν καθημερινά, θα δυσκολευόμασταν να εξηγήσουμε το πώς λειτουργούν πραγματικά πέρα από λίγα βήματα, οπότε θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι «μαγεία» και για εμάς.
Μέρος της ιδιοφυΐας του δοκιμίου «Εγώ, το Μολύβι» του Λέοναρντ Ριντ ήταν ότι ανίχνευσε πολλά από τα στοιχεία της δημιουργίας ενός ολοκληρωμένου μολυβιού πηγαίνοντας προς τα πίσω, μέσα από τα στάδια της χρονικής δομής της παραγωγής, δείχνοντάς μας το πόσο λίγα γνωρίζουμε πραγματικά για αυτά που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε, ακόμη και για τα πιο απλά αντικείμενα. Ένα παρόμοιο μάθημα προέρχεται από τον άνθρωπο που έφτιαξε ένα σάντουιτς σχεδόν εξ ολοκλήρου από το μηδέν, κάτι που χρειάστηκε 6 μήνες και 1.500 δολάρια. (Πρέπει να σημειωθεί ότι εξακολουθούσε να χρησιμοποιεί σύγχρονα εργαλεία, ένα σκάφος, ένα αεροπλάνο, μια κουζίνα, χωρίς τα οποία η διαδικασία θα ήταν ακόμη πιο μακροχρόνια και πιο ακριβή). Υπήρξε επίσης ο άνθρωπος που προσπάθησε να κατασκευάσει μια τοστιέρα από το μηδέν (η οποία δεν λειτούργησε καν). Επιπλέον, ένα πρόσφατο βίντεο στο Facebook περιέγραψε την συνειδητοποίηση από τους ενήλικες - την οποία πολλοί ενήλικες δεν συνειδητοποιούν ποτέ - σχετικά με το πόση προγενέστερη και τρέχουσα εργασία είναι απαραίτητη, για να επιτευχθούν τα πράγματα που θεωρούμε δεδομένα.
Ευτυχώς, οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να κατανοούν πλήρως τη «μαγεία» του καταμερισμού της εργασίας, του εμπορίου και της ανάπτυξης μιας κεφαλαιακής δομής για να ωφεληθούν. Ωστόσο, αυτή η ανέμελη άγνοια μπορεί επίσης να οδηγήσει τους ανθρώπους να θεωρούν ακούσια ορισμένες συνθήκες δεδομένες, καθώς προτείνουν πολιτικές που θα υπονόμευαν αυτό που άθελά τους θεωρούν δεδομένο. Όσον αφορά την οικονομική άγνοια, ο Rothbard είπε :
Δεν είναι έγκλημα να αγνοεί κανείς τα οικονομικά, τα οποία, άλλωστε, είναι ένας εξειδικευμένος κλάδος και μάλιστα ένας κλάδος που οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν «μελαγχολική επιστήμη». Αλλά είναι εντελώς ανεύθυνο να έχει κανείς μια ηχηρή και κραυγαλέα γνώμη για τα οικονομικά θέματα, ενώ παραμένει σε αυτή την κατάσταση της άγνοιας.
Οικονομική άγνοια και νηπιοποίηση
Φανταστείτε μερικά αχάριστα μικρά παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα αρκετά εύπορο σπίτι της μεσαίας τάξης. Μια μέρα - έχοντας βαρεθεί τους κανόνες και την αυστηρότητα των γονιών τους - εκδιώχνουν τους γονείς τους από το σπίτι. Έχοντας δει τους γονείς τους να διευθύνουν το νοικοκυριό, υποθέτουν ότι θα είναι εύκολο να το κάνουν μόνα τους, και μάλιστα ότι θα το κάνουν καλύτερα. Η ανώριμη εικασία τους ήταν ότι οι γονείς τους είχαν απλώς το αδίκως αποκτημένο προνόμιο να κατέχουν και να διανέμουν τους πόρους και ότι το έκαναν αυτό τελείως αυθαίρετα. Ωστόσο, σύντομα συνειδητοποιούν ότι - αν και ήταν συνηθισμένα σε ένα σπίτι με φαγητό πάντα στο ψυγείο, ηλεκτρικό ρεύμα πίσω από κάθε διακόπτη και πρίζα, WiFi, κλιματισμό και θέρμανση, τρεχούμενο νερό, αποκομιδή απορριμμάτων κ.λπ. - αυτά τα πράγματα δεν ήταν αυτόματα και οι γονείς τους δεν είχαν απλώς την προνομιακή θέση να τα διανέμουν. Η άγνοια, η ανωριμότητα και η αχαριστία τους τα οδήγησαν να θεωρούν τον πλούτο των γονιών τους σαν δεδομένο χωρίς να τον κατανοούν. Σε αυτήν την παραβολή, οι γονείς δεν αντιπροσωπεύουν το κράτος, αλλά την παραγνωρισμένη παραγωγή, αποταμίευση και επένδυση του παρελθόντος και του παρόντος, χωρίς τις οποίες μια σύγχρονη οικονομία δεν μπορεί να υπάρξει, αλλά που είναι πολύ εύκολο να θεωρηθεί δεδομένη.
Κυρίως λόγω της έλλειψης οικονομικής κατανόησης, μεταξύ άλλων λόγων, πολλοί άνθρωποι —απολαμβάνοντας τον κόπο που αποκτήθηκε από μια σύγχρονη, βιομηχανική οικονομία— παλιμπαιδίζουν, ακόμη και στο σημείο να υποστηρίζουν πολιτικές που θα υπονόμευαν τον πλούτο που απολαμβάνουν. Ο Χάουαρντ Ζιν αποτελεί παράδειγμα αυτής της παιδαριώδους νοοτροπίας στο έργο του «Ο Μαρξ στο Σόχο: Ένα Παιχνίδι στην Ιστορία».
Δώστε στους ανθρώπους ο,τι χρειάζονται: τροφή, φάρμακα, καθαρό αέρα, καθαρό νερό, δέντρα και γρασίδι, ευχάριστα σπίτια για να ζουν, μερικές ώρες εργασίας, περισσότερες ώρες αναψυχής. Μην ρωτάτε ποιος το αξίζει. Κάθε άνθρωπος το αξίζει.
Μολονότι πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν για αυτή την σαχλή δήλωση, ίσως το πιο κεντρικό ζήτημα είναι η αδικαιολόγητη εικασία ότι όλα τα πεπερασμένα αγαθά που αναφέρονται, απλώς χρειάζεται να διανεμηθούν, όχι να παραχθούν και να ανταλλαγούν. Ο Ζιν - και πολλοί σαν αυτόν - προφανώς συμμερίζονται την παιδαριώδη άποψη ότι αυτά τα αγαθά είναι άφθονα και, αν υπήρχαν καλοί άνθρωποι σαν κι αυτόν στην εξουσία, τα αγαθά αυτά απλώς θα δίνονταν δωρεάν σε όλους, αφού όλοι τα αξίζουν. Παραβλέπει εντελώς αυτό που ο Ρόθμπαρντ ονόμασε «η διαδικασία παραγωγής και ανταλλαγής», μέσω της οποίας επιτυγχάνεται κάθε νόμιμη οικονομική πρόοδος. Επιπλέον, η λύση είναι απλή και εύκολη - απλώς δώστε στους ανθρώπους αυτό που χρειάζονται. Ως εκ τούτου, στον βαθμό που οι άνθρωποι δεν έχουν κάποιο από αυτά τα πεπερασμένα αγαθά, αυτό προφανώς αποτελεί μια αδικία. Η σπανιότητα των πόρων και ο κάματος της εργασίας - βασικές υποθέσεις της οικονομίας - δεν θεωρούνται περιορισμοί της πραγματικότητας, αλλά επινοημένοι και επιβαλλόμενοι περιορισμοί από κακούς ανθρώπους που δεν έμαθαν ποτέ να μοιράζονται. Ως ένα άλλο αρκετά τυπικό παράδειγμα, δείτε αυτό το νήμα σχολίων:
Mises εναντίον ρομαντισμού
Στο βιβλίο του «Σοσιαλισμός», ο Mises ασχολήθηκε με την νηπιοποίηση του πολιτισμού στην ανάλυσή του για τον ρομαντισμό (την οποία συνιστώ ανεπιφύλακτα). Πίστευε ότι μέσω του ρομαντισμού, ειδικά μέσω της λογοτεχνίας και άλλων μέσων, προετοιμάζεται το έδαφος για τον σοσιαλισμό. Ο Mises κάνει δύο βασικές δηλώσεις που αποτυπώνουν την νηπιοποίηση του ρομαντισμού: 1) «Κανένας ρομαντικός δεν έχει αντιληφθεί το μεγαλείο της καπιταλιστικής κοινωνίας» και, 2) «Ο ρομαντισμός είναι η επανάσταση του ανθρώπου ενάντια στη λογική, καθώς και ενάντια στις συνθήκες υπό τις οποίες η φύση τον έχει υποχρεώσει να ζει».
Με βάση τις ιδέες του Mises, βλέπουμε κάποια βασικά αλληλεπικαλυπτόμενα μοτίβα της οικονομικής νηπιοποίησης - την έλλειψη κατανόησης και εκτίμησης για το τι έκανε εφικτή την καπιταλιστική κοινωνία, την απόρριψη των περιορισμών της λογικής και της πραγματικότητας υπέρ της αχαλίνωτης φαντασίας και των συναισθημάτων, και την δυσφορία για τους περιορισμούς που επιβάλλει η πραγματικότητα. Όταν η οικονομική άγνοια, οι ανεξέταστες παραδοχές, οι καρποί της καπιταλιστικής ευμάρειας, η υψηλή χρονική προτίμηση της δημοκρατίας (σ.σ. “ο,τι αρπάξουμε”) και ο ρομαντισμός συνδυάζονται, το αποτέλεσμα είναι η νηπιοποίηση.
Οικονομική άγνοια και έλλειψη εκτίμησης
Πολλοί παραβλέπουν το γεγονός ότι «ο πολιτισμός είναι προϊόν του ελεύθερου χρόνου και της ηρεμίας που μόνο ο καταμερισμός της εργασίας μπορεί να καταστήσει εφικτά». Αυτό είναι ένα από τα μαθήματα που διδάσκει το «Εγώ, το Μολύβι». Ο πλούτος που επιτρέπει αρκετό ελεύθερο χρόνο και πόρους για την επιδίωξη άλλων στόχων - όπως για τις διαμαρτυρίες κατά του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς - καθίσταται κατά τραγική ειρωνεία εφικτός χάρη στην παραγωγή, την ανταλλαγή, την αποταμίευση, τον καταμερισμό της εργασίας και τις κεφαλαιακές επενδύσεις. Θεωρώντας όλα αυτά σαν δεδομένα, πολλοί τείνουν να ρομαντικοποιούν το παρελθόν, χωρίς να το γνωρίζουν.
Ο ρομαντικός θεωρεί δεδομένα όλα τα δώρα ενός κοινωνικού πολιτισμού και επιθυμεί, επιπλέον, οτιδήποτε ωραίο και ευχάριστο που, όπως νομίζει, είχαν ή έχουν να προσφέρουν οι μακρινές εποχές και χώρες. Περιτριγυρισμένος από τις ανέσεις της ευρωπαϊκής αστικής ζωής, λαχταρά να γίνει Ινδός ράτζα, βεδουίνος, κουρσάρος ή τροβαδούρος. Ωστόσο βλέπει μόνο εκείνη την πτυχή της ζωής αυτών των ανθρώπων που του φαίνεται ευχάριστη, ποτέ την έλλειψη των πραγμάτων που ο ίδιος αποκτά σε τόση αφθονία.
Ταυτόχρονα, πολλοί απολαμβάνουν τους καρπούς των ατελών, παρεμποδισμένων ελεύθερων αγορών, υποθέτοντας ότι ο πλούτος που παράγεται είναι αυτόματος, επειδή αγνοούν την προέλευσή του, και υποστηρίζουν -άμεσα ή έμμεσα- πολιτικές οικονομικού καταστροφισμού. Ο Mises έγραψε:
Όλοι τους απορρίπτουν την καπιταλιστική κοινωνική τάξη πραγμάτων και μάχονται κατά της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, ίσως χωρίς πάντα να το συνειδητοποιούν. Διαβάζοντας ανάμεσα στις γραμμές, προτείνουν μια εμπνευσμένη εικόνα μιας καλύτερης οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης. Είναι φορείς της στρατολόγησης για τον σοσιαλισμό και, εφόσον ο σοσιαλισμός είναι αναπόφευκτο να καταστρέψει την κοινωνία, ταυτόχρονα ανοίγουν τον δρόμο για τον καταστροφισμό.
Η απόρριψη της λογικής και της πραγματικότητας για χάρη της αχαλίνωτης φαντασίας
Δεν είναι μόνο ότι ο ρομαντικός - σοσιαλιστής, ή ο συμπαθών τον σοσιαλισμό, απλώς αγνοεί τα οικονομικά και δεν εκτιμά τον πλούτο και τη διαδικασία παραγωγής του πλούτου που θεωρεί δεδομένη, αλλά απορρίπτει τη λογική και την πραγματικότητα, για χάρη της ανεξέλεγκτης φαντασίας και των συναισθημάτων. Ο Mises προειδοποίησε : «Όπου η λογική παύει να λειτουργεί, ο δρόμος προς τον ρομαντισμό είναι ανοιχτός». Περιέγραψε περαιτέρω την πηγή της οικονομικής και πνευματικής τους ανωριμότητας,
Είναι η αδυναμία κατανόησης των δύσκολων προβλημάτων της κοινωνικής ζωής που καθιστά τους ηθικά σοσιαλιστές τόσο απλοϊκούς και τόσο βέβαιους ότι είναι ικανοί να λύσουν τα κοινωνικά προβλήματα αυτοστιγμή... Σε κάθε άνθρωπο υπάρχει μια βαθιά ριζωμένη επιθυμία για ελευθερία από τους κοινωνικούς δεσμούς· αυτή συνδυάζεται με μια λαχτάρα για συνθήκες που ικανοποιούν πλήρως όλες τις φανταστικές επιθυμίες και ανάγκες.
Αποτυγχάνοντας να εκτιμήσουν τους περιορισμούς της πραγματικότητας, όπως η σπανιότητα των οικονομικών πόρων και η δυσφορία που συνοδεύει την εργασία, υπέρ της φαντασίας και των συναισθημάτων, μπερδεύουν την ικανότητα να φαντάζονται λύσεις με τις πραγματικές λύσεις. Αυτός είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο αυτές οι φανταστικές λύσεις είναι συνήθως ανόητες και παιδαριώδεις. Χωρίς να αξιολογούν τα προβλήματα εντός των περιορισμών της λογικής και της πραγματικότητας, δεν μπορούν να αρχίσουν να προσεγγίζουν πραγματικές λύσεις. Ο Mises μιλάει για τον ρόλο της απεριόριστης φαντασίας σε αυτή τη νοοτροπία:
Ο ρομαντικός είναι ονειροπόλος· καταφέρνει εύκολα στη φαντασία του να αγνοεί τους νόμους της λογικής και της φύσης.
Το ρομαντικό κίνημα, που απευθύνεται πάνω απ’ όλα στη φαντασία, είναι πλούσιο σε λέξεις. Η πολύχρωμη λαμπρότητα των ονείρων του είναι απαράμιλλη.
Γι’ αυτό —ακόμα και όταν μας υπενθυμίζουν συνεχώς ότι ο πραγματικός κομμουνισμός δεν έχει υπάρξει ποτέ— ο κομμουνισμός υποτίθεται ότι είναι βιώσιμος «στη θεωρία». Στην πραγματικότητα, ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός έχουν καταρριφθεί τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη. Ο λόγος για τον οποίο αυτές οι θεωρίες δεν λειτουργούν στην πράξη είναι επειδή είναι κακές θεωρίες. Στην πραγματικότητα, Αυτό που πρέπει να ειπωθεί είναι ότι ο κομμουνισμός και ο σοσιαλισμός λειτουργούν «στην απεριόριστη φαντασία μου» ή στην μη ρεαλιστική φαντασίωση. Το βασικό λάθος είναι να υποθέτουμε ότι επειδή μπορεί να φανταστεί κανείς κάτι χωρίς δυσκολία, πρέπει επομένως να είναι βιώσιμο.
Οι θεωρητικές κατασκευές είναι το κλειδί στην οικονομία, ωστόσο, πρέπει να χρησιμοποιούνται προσεκτικά και να περιορίζονται στην ορθή λογική. Αν λάβουμε υπόψη την πτήση του ανθρώπου στον ουρανό για παράδειγμα - η οποία κάποτε θεωρείτο αδύνατη και σίγουρα απαιτούσε φαντασία - πρέπει να παραδεχτούμε ότι υπάρχει μια κατηγορηματική, ποιοτική διαφορά μεταξύ της περιορισμένης φαντασίας που επέτρεψε την ανθρώπινη πτήση, και της απεριόριστης φαντασίας ενός παιδιού που προσποιείται τον Σούπερμαν, ειδικά αν περιορισμοί όπως η βαρύτητα θεωρούνται άδικες κοινωνικές κατασκευές. Επομένως, γράφει ο Mises για την παιδαριώδη φύση των ρομαντικών:
Εδώ [στην πραγματικότητα] πρέπει κανείς να οργώσει και να σπείρει, αν θέλει να θερίσει. Ο ρομαντικός δεν επιλέγει να τα παραδεχτεί όλα αυτά. Πεισματάρης σαν παιδί, αρνείται να τα αναγνωρίσει. Χλευάζει και γιουχάρει· περιφρονεί και απεχθάνεται τους αστούς.
Η ρομαντική δυσαρέσκεια για την πραγματικότητα
Τέλος, ο ρομαντικός - σοσιαλιστής δεν αγνοεί απλώς την οικονομική πραγματικότητα, απορρίπτοντας τη λογική και την πραγματικότητα υπέρ της αχαλίνωτης φαντασίας, αλλά απεχθάνεται την πραγματικότητα. Αυτό είναι εμφανές όταν οι δεδομένες συνθήκες της λογικής, της φύσης και της πραγματικότητας ερμηνεύονται όχι ως τραγικοί περιορισμοί, αλλά ως ηθικές αδικίες.
Κάποτε είχα μια συζήτηση με έναν πρώην συνάδελφο, ο οποίος μου μίλησε για το πόσο λίγο εργάζονται οι αρκούδες για να επιβιώσουν και πόσο κοιμούνται σε σχέση με τους ανθρώπους. Το συμπέρασμα από τα συμφραζόμενα ήταν ότι οι απαιτήσεις να εργάζονται οι άνθρωποι ήταν αφύσικες και άδικες, όχι απλώς γεγονότα της πραγματικότητας. Η σπανιότητα των πόρων, ο κάματος της εργασίας και άλλοι περιορισμοί αντιμετωπίζονται ως πράγματα πλαστά και άδικα.
Όλοι οι άνθρωποι ενεργούν για να ανακουφίσουν την «αισθανόμενη δυσφορία» και ο πλούτος —που επιτυγχάνεται μέσω της παραγωγής και της ανταλλαγής— μετριάζει την έλλειψη των πόρων. Για να επιτευχθεί μια βιώσιμη οικονομική πρόοδος, πρέπει κανείς να αποδεχτεί τους περιορισμούς της πραγματικότητας και να χρησιμοποιήσει τη λογική του για να ενεργήσει και να χειραγωγήσει τα υλικά της πραγματικότητας. Η εναλλακτική λύση —που κατέστη δυνατή επειδή οι άλλοι ακολούθησαν την πρώτη πορεία— είναι αυτή του παλιμπαιδισμού: να απεχθάνονται τη λογική και την πραγματικότητα υπέρ της απεριόριστης φαντασίας και να ψευτολύνουν τα προβλήματα απλά μέσω των ευσεβών τους πόθων. Ο Mises συνοψίζει:
Ο σκεπτόμενος και λογικά ενεργών άνθρωπος προσπαθεί να απαλλαγεί από την ταλαιπωρία των ανικανοποίητων επιθυμιών μέσω της οικονομικής δράσης και της εργασίας. Παράγει για να βελτιώσει τη θέση του. Ο ρομαντικός είναι πολύ αδύναμος - πολύ νευρασθενικός - για εργασία. Φαντάζεται τις απολαύσεις της επιτυχίας, αλλά δεν κάνει τίποτα για να τις πετύχει. Δεν αφαιρεί τα εμπόδια. Απλώς τα αφαιρεί στη φαντασία του. Έχει μια μνησικακία ενάντια στην πραγματικότητα επειδή δεν είναι σαν τον ονειρικό κόσμο που έχει πλάσει. Μισεί την εργασία, την οικονομία και τη λογική.
