Αναρχοκαπιταλισμός: Οι 9 σημαντικότερες ενστάσεις
«Ο αναρχοκαπιταλισμός είναι καλός στη θεωρία, αλλά δεν θα λειτουργούσε ποτέ στον πραγματικό κόσμο». Αυτή είναι μια συνηθισμένη αντίρρηση για τον αναρχοκαπιταλισμό, είναι όμως σωστή;
Ετικέτες: Αναρχοκαπιταλισμός, Καπιταλισμός, Φιλελευθερισμός
Άρθρο του Στάνισλαβ Βόιτοβιτς, δημοσιευμένο στις 5/8/2025.
Ακούστε αυτό το κείμενο μέσω της εφαρμογής του Substack για κινητά.
Ο αναρχοκαπιταλισμός είναι ένα φιλελεύθερο σχέδιο για μια κοινωνία χωρίς κράτος, στην οποία η ασφάλεια, ο νόμος και η επίλυση διαφορών θα παρέχονται κυρίως από κερδοσκοπικές εταιρείες. Υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους οι ερευνητές ενδιαφέρονται για αυτή τη μορφή κοινωνικής τάξης: ηθικός και οικονομικός. Το ηθικό επιχείρημα βασίζεται στον ισχυρισμό ότι το κράτος είναι ένας εγγενώς ανήθικος θεσμός. Κάθε κράτος (συμπεριλαμβανομένου του ελάχιστου κράτους) παραβιάζει τα δικαιώματα των ατόμων, επειδή διεκδικεί το μονοπώλιο στη χρήση βίας και συντηρείται με χρήματα που αφαιρούνται από τους πολίτες με τη βία με τη μορφή φόρων.
Το οικονομικό επιχείρημα, με τη σειρά του, υποδεικνύει την αναποτελεσματικότητα του κράτους λόγω της μονοπωλιακής του θέσης. Δίχως τον μηχανισμό του κέρδους και της ζημίας για να το πειθαρχεί, το κράτος όχι μόνο παρέχει αναποτελεσματικά τα αγαθά που επιθυμούν οι πολίτες, αλλά και τους αναγκάζει να χρηματοδοτούν πράγματα που δεν θέλουν καθόλου (ένα παράδειγμα είναι η στρατιωτική δράση των ΗΠΑ εκτός των συνόρων τους). Η έλλειψη κινήτρων που προκύπτει από την απουσία ανταγωνισμού ενισχύεται από την έλλειψη ενός συστήματος τιμολόγησης, το οποίο εμποδίζει τους καταναλωτές να επικοινωνούν αποτελεσματικά τις προτιμήσεις τους. Επομένως, οι αναρχοκαπιταλιστές πιστεύουν ότι η κατάργηση του κράτους και η αντικατάστασή του από ιδιωτικούς θεσμούς όχι μόνο θα ήταν δίκαιη, αλλά θα επέτρεπε και ένα πιο αποτελεσματικό μέσο διασφάλισης της κοινωνικής ομαλότητας.
Οι υποστηρικτές του αναρχοκαπιταλισμού έχουν παρουσιάσει μια σειρά από ερμηνείες για το πώς ακριβώς θα έμοιαζε μια αναρχοκαπιταλιστική τάξη πραγμάτων. Μεταξύ των σημαντικότερων θεωρητικών που ασχολήθηκαν με αυτό το θέμα είναι οι Murray Rothbard, Linda και Morris Tannehill, David Friedman και Hans-Hermann Hoppe. Οι περιγραφές τους διαφέρουν ελαφρώς (κάτι που είναι αναμενόμενο, καθώς δεν γνωρίζουμε ακριβώς ποιες λύσεις θα αποδεικνύονταν πιο αποτελεσματικές), αλλά μπορούμε να εντοπίσουμε τα βασικά στοιχεία που εμφανίζονται στα περισσότερα φιλελεύθερα σχέδια για μια ακρατική κοινωνία.
Πολλές ιδιωτικές αμυντικές εταιρείες (PDAs) θα λειτουργούσαν στην αγορά ασφάλειας, ανταγωνιζόμενες για πελάτες και προσφέροντας χαμηλές τιμές και υπηρεσίες υψηλής ποιότητας. Σε αντάλλαγμα για μια τακτική αμοιβή, οι εταιρείες θα ήταν υπεύθυνες για τη διασφάλιση της ασφάλειας των πελατών τους. Θα ενεργούσαν επίσης ως ασφαλιστικές εταιρείες, καταβάλλοντας αποζημιώσεις σε πελάτες των οποίων τα δικαιώματα έχουν παραβιαστεί και, όπως εικάζουν ορισμένοι, θα εκπροσωπούσαν τους πελάτες τους σε νομικές διαφορές. Όπως επισημαίνουν οι υποστηρικτές του αναρχοκαπιταλισμού, σε περίπτωση συγκρούσεων ή διαφορών μεταξύ πελατών, οι εταιρείες (ή μία εταιρεία, εάν η διαφορά αφορούσε τους πελάτες μίας μόνο εταιρείας) θα διαπραγματεύονταν ή θα παρέπεμπαν το θέμα για επίλυση σε ιδιωτικά δικαστήρια. Αυτά τα δικαστήρια θα ανταγωνίζονταν επίσης για πελάτες προσπαθώντας να προσφέρουν τις φθηνότερες, πιο αποτελεσματικές και πιο αξιόπιστες υπηρεσίες. Καθώς οι διαφορετικές εταιρείες θα έπρεπε συνεχώς να επιλύουν τις συγκρούσεις μεταξύ των πελατών τους, θα συνήπταν συμφωνίες εκ των προτέρων για να διευκολύνουν τις σχέσεις μεταξύ τους. Σε ένα αναρχοκαπιταλιστικό σύστημα, το Δίκαιο θα είχε τρεις πηγές.
Πρώτον, μιας και κάθε άτομο θα αγόραζε από την εταιρία προστασίας του μια ασφάλιση κατά της επιθετικότητας, η φιλελεύθερη αρχή της μη επιθετικότητας θα αναδυόταν αυθόρμητα ως ο πιο θεμελιώδης κανόνας δικαίου. Δεύτερον, οι δικαστικές αποφάσεις θα ερμηνεύουν πότε έχουν παραβιαστεί τα ατομικά δικαιώματα. Αυτές οι αποφάσεις θα ήταν εξαιρετικά επαναλαμβανόμενες και, με την πάροδο του χρόνου, θα προέκυπτε ένα συνεπές σύνολο δικαίου που θα ήταν ανοιχτό σε αλλαγές και εξελίξεις, πιθανώς ποικίλλοντας από τόπο σε τόπο. Η τρίτη πηγή δικαίου θα ήταν οι εθελοντικές συμβάσεις μεταξύ ατόμων, οι οποίες αποτελούν τη βάση του εφαρμοστέου δικαίου σε διάφορους ιδιωτικούς τομείς. Για παράδειγμα, ένας ιδιοκτήτης συγκροτήματος κατοικιών θα μπορούσε να θεσπίσει τους δικούς του νομικούς κανόνες και να ενοικιάζει διαμερίσματα μόνο σε όσους συμφωνούν να τους τηρούν.
Η θεμελιώδης οικονομική αρχή που διέπει τον αναρχοκαπιταλισμό είναι η έννοια των αυτοεπιβαλλόμενων συμβάσεων. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των PDA, μεταξύ των PDA και των πελατών, και μεταξύ των πελατών (μέσω των PDA) θα ήταν επαναλαμβανόμενες. Το όφελος από μία εφάπαξ παραβίαση θα διατάρασσε τα μακροπρόθεσμα οφέλη της συνεργασίας. Επομένως, παρόλο που δεν υπάρχει ένα ισχυρό τρίτο μέρος στο σύστημα με μονοπώλιο στη χρήση βίας για την επιβολή των συμβάσεων και την προστασία των δικαιωμάτων (δηλαδή, το κράτος), οι άνθρωποι και οι PDA θα τηρήσουν τις συμβάσεις τους και θα σεβαστούν τα δικαιώματα των άλλων, ώστε να αποφύγουν τη διατάραξη των μακροπρόθεσμων σχέσεων συνεργασίας. Αυτό το αυτοεπιβαλλόμενο σύστημα θα ενισχυόταν περαιτέρω από έναν μηχανισμό φήμης, μέσω του οποίου μια εταιρεία που παραβιάζει τα δικαιώματα ενός πελάτη θα έχανε όχι μόνο τον αδικημένο πελάτη, αλλά και άλλους πελάτες, συμπεριλαμβανομένων των μελλοντικών, και από έναν μηχανισμό σηματοδότησης μέσω του οποίου οι έντιμες εταιρείες θα μπορούσαν να επιδεικνύουν προκαταβολικά την ακεραιότητά τους, διευκολύνοντας έτσι τη δημιουργία κερδοφόρων σχέσεων.
Επιπλέον, οι υποστηρικτές του αναρχοκαπιταλισμού δεν βασίζονται μόνο σε οικονομικές θεωρίες, αλλά αντλούν και από ένα ευρύ φάσμα εμπειρικών δεδομένων που φαίνεται να ενισχύουν τη θέση ότι ο αναρχοκαπιταλισμός είναι ένα εφικτό κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Αφενός, επισημαίνουν ότι ορισμένες από τις ιδιωτικές μεθόδους για την εξασφάλιση κοινωνικής τάξης χρησιμοποιούνται ήδη σήμερα (να αναφέρουμε απλά την ιδιωτική διαιτησία για την επίλυση διαφορών μεταξύ εταιρειών) και, αφετέρου, επισημαίνουν ιστορικά παραδείγματα καταστάσεων όπου -ελλείψει του κράτους- διάφορες κοινωνίες δημιούργησαν αποτελεσματικά την κοινωνική τάξη.
Παρόλο που οι αναρχοκαπιταλιστές θεωρητικοί βασίζονται σε ορθές οικονομικές θεωρίες και οι ερευνητές που εργάζονται στο πλαίσιο της παράδοσης του αναλυτικού αναρχισμού έχουν παρουσιάσει πολλά παραδείγματα για το πώς μπορεί να αναδυθεί η κοινωνική τάξη χωρίς τη συμμετοχή του κράτους, η πρόταση για την πλήρη κατάργηση του κράτους εξακολουθεί να αποτελεί μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη ιδέα. Δεν προκαλεί επομένως έκπληξη το γεγονός ότι το αναρχοκαπιταλιστικό εγχείρημα έχει δεχθεί πολλές επικρίσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές από αυτές τις επικρίσεις έχουν διατυπωθεί από φιλελεύθερους, ή από άτομα που πιστεύουν ακράδαντα στην αποτελεσματικότητα της ελεύθερης αγοράς, γεγονός που προσθέτει βάρος σε αυτές τις αμφιβολίες, υποδεικνύοντας ότι δεν είναι απλώς προϊόν κρατιστικών προκαταλήψεων. Μεταξύ των σημαντικών επικριτών του αναρχοκαπιταλισμού είναι οι Ayn Rand, James Buchanan, Tyler Cowen, Daniel Sutter και Randall Holcombe. Ας δούμε τις εννέα πιο σημαντικές αντιρρήσεις που έχουν διατυπωθεί κατά της δυνατότητας του αναρχοκαπιταλισμού:
Οι ιδιωτικοί αμυντικοί οργανισμοί (PDAs) δεν θα είναι σε θέση (ή πρόθυμοι) να συνεργαστούν μεταξύ τους. Η πιο προφανής αντίρρηση. Υποδηλώνει ότι οι PDAs δεν θα είναι σε θέση να συνεργαστούν μεταξύ τους και ότι θα συνεχίσουν να ξεσπούν αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ τους.
Οι οργανισμοί θα καταχραστούν την εξουσία τους έναντι των ατόμων. Οι επικριτές επισημαίνουν ότι οι οργανισμοί θα έχουν τεράστιο πλεονέκτημα έναντι των ατόμων, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο να: (α) χρησιμοποιήσουν αυτό το πλεονέκτημα για να προσπαθήσουν να κυριαρχήσουν στους δικούς τους πελάτες· (β) προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν βία για να αποτρέψουν τους πελάτες από το να φύγουν· (γ) προσπαθήσουν να επιτεθούν σε πελάτες άλλων εταιρειών, καθώς και σε άτομα που δεν είναι ασφαλισμένα από καμία εταιρεία.
Οι οργανισμοί θα σχηματίσουν ένα καρτέλ που θα διογκώσει τις τιμές και θα μειώσει την ποιότητα των υπηρεσιών, και θα μπορούσε ενδεχομένως να μετατραπεί σε κράτος. Αυτό το επιχείρημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό επειδή η αγορά παραγωγής ασφάλειας φαίνεται να διαφέρει σημαντικά από τις τυπικές αγορές. Για να λειτουργήσει αποτελεσματικά, αυτή η αγορά απαιτεί την συνεργασία μεταξύ των PDA, η οποία δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για καρτελοποίηση και παρέχει καλύτερες ευκαιρίες για τον αποκλεισμό νέων παικτών που απειλούν το καρτέλ.
Οι οργανισμοί μπορούν να αποκτήσουν μονοπώλιο σε μια δεδομένη περιοχή και να μετατραπούν σε κράτος. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί με τρεις τρόπους. Πρώτον, ένας οργανισμός θα μπορούσε να νικήσει τους άλλους οργανισμούς μέσω μιας μη οικονομικής, άμεσης μάχης. Δεύτερον, ένας οργανισμός θα μπορούσε να νικήσει τους άλλους οργανισμούς οικονομικά, λόγω πιθανών οικονομιών κλίμακας που σχετίζονται με την παραγωγή ασφάλειας. Τρίτον, αν και οι εταιρείες αρχικά θα ανταγωνίζονταν μεταξύ τους σε μια μεγαλύτερη περιοχή, οι φυσικές διαδικασίες της αγοράς (χωρικές οικονομίες κλίμακας) θα είχαν ως αποτέλεσμα οι μεμονωμένες εταιρείες να έχουν την πλειοψηφία των πελατών τους σε ξεχωριστές περιοχές μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα.
Το δίκαιο στον αναρχοκαπιταλισμό δεν θα είναι φιλελεύθερο. Η πιο ριζοσπαστική εκδοχή αυτής της αντίρρησης υποστηρίζει ότι δεν θα προέκυπτε ένα σταθερό Δίκαιο σε ένα τέτοιο σύστημα. Μια λιγότερο ριζοσπαστική εκδοχή υποδηλώνει ότι το Δίκαιο θα αποκρυσταλλωνόταν στη μορφή κάποιου είδους τοπικών ισορροπιών, αλλά δεν θα είχε απαραίτητα φιλελεύθερο χαρακτήρα. Αυτό το πρόβλημα μπορεί να ονομαστεί το παράδοξο της φιλελεύθερης αναρχίας: οι φιλελεύθεροι θέλουν να καταργήσουν τον μόνο θεσμό που φαίνεται ικανός να επιβάλει την φιλελεύθερη ηθική σε μια δεδομένη περιοχή, καθώς τον θεωρούν ασύμβατο με την φιλελεύθερη ηθική.
Μια αναρχοκαπιταλιστική κοινωνία δεν θα είναι σε θέση να χρηματοδοτήσει την στρατιωτική της άμυνα και ως εκ τούτου θα είναι ευάλωτη στην κατάκτησή της από γειτονικά κράτη. Μια αναρχοκαπιταλιστική κοινωνία πρέπει να είναι σε θέση να προστατεύεται από εξωτερικές απειλές, κάτι που απαιτεί τη χρηματοδότηση ενός στρατού ικανού να αποκρούσει, ή ακόμα καλύτερα, να αποτρέψει, τους εχθρούς της. Ωστόσο, η χρηματοδότηση ενός τέτοιου στρατού απειλείται από το φαινόμενο του «λαθρεπιβάτη»: τα άτομα μπορεί να αποφεύγουν να συνεισφέρουν, ελπίζοντας ότι άλλοι θα τη χρηματοδοτήσουν.
Μια αναρχοκαπιταλιστική κοινωνία θα δυσκολευόταν να χρηματοδοτήσει βασικά δημόσια αγαθά. Πέρα από την άμυνα, τα δημόσια αγαθά όπως οι δρόμοι, η προστασία του περιβάλλοντος, ο έλεγχος των επιδημιών και ένα σταθερό νομισματικό σύστημα απαιτούν επίσης χρηματοδότηση. Εάν αυτά τα αγαθά δεν παρέχονταν επαρκώς, αυτό θα μπορούσε να μειώσει την οικονομική αποδοτικότητα του συστήματος σε τέτοιο βαθμό που θα γινόταν ασταθές.
Η εξουσία στα χέρια των πλουσιότερων, μια δύσκολη κατάσταση για τους φτωχούς. Το γεγονός ότι ο αναρχοκαπιταλισμός διανέμει πολιτικά αγαθά μέσω της αγοράς μπορεί να είναι προβληματικό για δύο λόγους. Πρώτον, όσοι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να πληρώσουν για τις υπηρεσίες εταιρειών που παρέχουν ασφάλεια, δίκαιο και επίλυση διαφορών θα μπορούσαν να στερηθούν αυτά τα αγαθά. Δεύτερον, θα μπορούσε να υποτεθεί ότι, σε μια αναρχοκαπιταλιστική κοινωνία, οι πλούσιοι θα μπορούσαν να επηρεάσουν τα νομικά και δικαστικά συστήματα για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα.
Ο αναρχοκαπιταλισμός προϋποθέτει την ύπαρξη μιας ελεύθερης αγοράς και ενός αποτελεσματικού νομικού συστήματος. Οι επικριτές επισημαίνουν ότι οι μηχανισμοί της αγοράς που επικαλούνται οι αναρχοκαπιταλιστές, για να εξηγήσουν το πώς ο αναρχοκαπιταλισμός θα αντιμετώπιζε διάφορα προβλήματα, σήμερα υπάρχουν (και μπορούν να λειτουργήσουν μόνο) εντός του νομικού πλαισίου που έχει δημιουργήσει το κράτος. Εάν δεν υπάρχει κράτος, δεν θα υπάρχει νομικό πλαίσιο που να διασφαλίζει τη λειτουργία της αγοράς και, ως εκ τούτου, οι κανόνες της αγοράς δεν θα ισχύουν.
Φαίνεται ότι οι επικριτές έχουν παρουσιάσει πειστικά επιχειρήματα που αμφισβητούν το κατά πόσον είναι εφαρμόσιμος ο αναρχοκαπιταλισμός. Ωστόσο, οι υποστηρικτές του δεν έχουν μείνει άπραγοι, επιχειρώντας να αντικρούσουν όλες αυτές τις αμφιβολίες. Αυτή είναι μια από τις πιο σημαντικές συζητήσεις στο πλαίσιο της φιλελεύθερης φιλοσοφίας. Στα επόμενα άρθρα, θα προσφέρω στους αναγνώστες μια πιο ολοκληρωμένη επισκόπηση των συζητήσεων γύρω από τις μεμονωμένες αμφιβολίες.
