Οι «αποτυχίες της αγοράς» είναι μία πλάνη των αποτυχημένων κρατιστών
Άρθρο του Jeffrey Tucker, δημοσιευμένο στις 25/1/2024 από τους Epoch Times.
Όπως δήλωσε ο Milei μέσα στην φωλιά των κρατιστών του WEF: «Δεν υπάρχουν αποτυχίες της αγοράς. Εάν οι συναλλαγές είναι οικειοθελείς, το μόνο πλαίσιο στο οποίο μπορεί να υπάρξει αποτυχία της αγοράς είναι εάν υπάρχει εξαναγκασμός. Kαι ο μόνος που μπορεί να εξαναγκάσει τους ανθρώπους γενικά είναι το κράτος, το οποίο έχει το μονοπώλιο της βίας
«Ακούγεται σαν τον πιο συγκροτημένο φοιτητή που συνάντησα ποτέ».
Αυτά ήταν τα λόγια ενός επί μακρόν καθηγητή και οικονομολόγου, ακούγοντας την ομιλία του Javier Milei στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF). Ήταν γεμάτη φλόγα. Αλλά περιλάμβανε επίσης μερικές μεγάλες και περίπλοκες καταδύσεις στον κόσμο της μικροοικονομίας, που είναι το πεδίο εξειδίκευσης του Milei.
Το πάθος του για την πολιτική του ατζέντα να ξεριζώσει το βαθύ κράτος της Αργεντινής συνδυάζεται με τη θεωρητική του ζέση για επανεξέταση των μεθοδολογικών και πολιτικών δομών του δικού του ακαδημαϊκού πεδίου. Απίστευτα, χρησιμοποίησε την ομιλία του στο Νταβός για να επιτεθεί σε έναν εχθρό που σχεδόν κανένας από αυτούς που τον άκουσαν δεν γνώριζε ότι είχε, δηλαδή τη νεοκλασική ομοφωνία στον επιστημονικό κλάδο των οικονομικών.
Δείτε σχετικά: « «Αυστριακοί» έναντι Νεοκλασικών για τα μονοπώλια »
Ο Milei έθιξε μια σειρά ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένης της βιομηχανικής οργάνωσης και της νομισματικής θεωρίας, αλλά εδώ θα αναφερθούμε σε αυτό που φαίνεται να είναι ένα δυσπρόσιτο θέμα. Τουλάχιστον έτσι πρέπει να το εκλαμβάνουν οι περισσότεροι από στους συνηθισμένους ακροατές. Μελέτησε σοβαρά το θέμα της «αποτυχίας της αγοράς» και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Αντίθετα, είπε, οι αγορές πετυχαίνουν με κάθε τρόπο που μπορούμε να ερμηνεύσουμε τι μπορεί να σημαίνει αυτό.
Για να κατανοήσουμε την άποψη του, ας το ξεκαθαρίσουμε. Δεν λέει ότι οι αγορές είναι τέλειες. Δεν είναι παντογνώστες. Δεν είναι αλάνθαστες. Δεν είναι θεϊκές. Δεν αποκαλύπτουν ανά πάσα στιγμή την τέλεια αλήθεια, ούτε καθαρίζουν τον κόσμο από κάθε αναποτελεσματικότητα, φαυλότητα και κακία. Δεν είναι καθόλου αυτό το θέμα του. Όποιος παρακολουθεί τις κρίσεις φρενίτιδας της Wall Street, που δεν βασίζονται σε τίποτα περισσότερο από την πιο απίθανη φήμη, το γνωρίζει αυτό.
Λοιπόν, αν όχι αυτό, τι εννοούσε ο Milei;
Υπάρχει αυτή η ενότητα στην κυρίαρχη οικονομική θεωρία, που ονομάζεται «αποτυχία της αγοράς». Θα την συναντήσετε περίπου στα δύο τρίτα της διαδρομής σας σε οποιοδήποτε εισαγωγικό εγχειρίδιο οικονομικών. Έρχεται πολύ μετά την προσφορά και τη ζήτηση, το κόστος ευκαιρίας, τον καταμερισμό της εργασίας, την τιμολόγηση, το κεφάλαιο και τις επενδύσεις και τη λειτουργία του χρήματος και των χρηματοπιστωτικών αγορών. Σε περίπτωση που εσείς ο αναγνώστης αισθάνεστε πολύ άνετα με την ιδέα ότι τα οικονομικά δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια περιγραφή ενός αυτο-ρυθμιζόμενου συστήματος, το εγχειρίδιο είναι εδώ για να σας πει το αντίθετο: Οι αγορές αποτυγχάνουν με συγκεκριμένους τρόπους.
Εδώ βυθιζόμαστε σε μια συγκεκριμένη ορολογία του κλάδου των οικονομικών, που έχει ελάχιστη σχέση με την κανονική γλώσσα. Τα είδη των αποτυχιών της αγοράς ομαδοποιούνται σε κατηγορίες όπως δημόσια αγαθά, χρονικά ασυνεπείς προτιμήσεις, ασυμμετρίες πληροφόρησης, μονοπώλια στη βιομηχανική οργάνωση, προβλήματα κύριου εντολέα και εξωτερικές επιδράσεις (εξωτερικότητες).
Σε κάθε περίπτωση, το υποτιθέμενο πρόβλημα είναι ότι η αγορά παράγει αποτελέσματα που λέγεται ότι δεν διαθέτουν την «αποτελεσματικότητα Pareto». Δηλαδή, δεν επωφελούνται όλοι από το σύστημα όπως είναι, χωρίς κάποιες αλλαγές που θα μπορούσαν να επιβληθούν από έξω, η παρουσία των οποίων θα μεγιστοποιήσει την κοινωνική ευημερία, σας το υποσχόμαστε.
Το κλασικό παράδειγμα αφορά το μη αποκλειστικό αγαθό. Μπορεί να σας αρέσει ένας στύλος φωτισμού του δρόμου έξω από το σπίτι σας, αλλά τότε θα είστε ο μόνος που θα πληρώνετε, ενώ όλοι οι γείτονές σας θα ωφελούνταν («θετικές εξωτερικές επιδράσεις»). Το κόστος για εσάς προσωπικά είναι πολύ υψηλότερο, ενώ τα οφέλη είναι ευρέως διαθέσιμα σε όλους όσους δεν πληρώνουν. Μπορεί να είστε το πιο ευγενικό άτομο στον κόσμο, αλλά από οικονομική άποψη αυτό δεν είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα. Το υψηλό κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας του στύλου πέφτει αποκλειστικά σε εσάς, ενώ όλοι οι άλλοι ζουν από την απίστευτη γενναιοδωρία σας.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, το φως μπορεί να αρέσει σε όλους, αλλά δεν υπάρχει το σύστημα που να κατανέμει ορθολογικά τις υπηρεσίες που παρέχει σε όλους, που σημαίνει ότι μια αγορά δεν είναι πιθανό να παράγει τη βέλτιστη λύση. Απάντηση: δημοτικός φωτισμός.
Το ίδιο συμβαίνει με τις λεγόμενες αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις («εξωτερικότητες»). Οι καταναλωτές σε ένα ωραίο προάστιο μπορεί να επωφεληθούν από ένα μεγάλο κατάστημα όπως η WalMart και οι παραγωγοί το ίδιο, αλλά ίσως οι κάτοικοι να επηρεαστούν αρνητικά από την κίνηση, την άφιξη ανεπιθύμητων, τις κακόγουστες ταμπέλες και ούτω καθεξής, και αυτό μπορεί να οδηγήσει στην μείωση των αξιών των ακινήτων. Η αγορά θα ενέκρινε τέτοια πράγματα, αλλά πολλοί άνθρωποι πλήττονται, επομένως και αυτό υποτίθεται ότι είναι ένα παράδειγμα αποτυχίας της αγοράς. Απάντηση: ζώνες χρήσης καθορισμένες από το κράτος.
Ας συνεχίσουμε να εξετάζουμε τη λίστα. Με τις «χρονικά ασυνεπείς προτιμήσεις» μπορεί να λατρεύετε τα ντόνατς και πολλά άλλα, εμπνέοντας έτσι το άνοιγμα μιας πληθώρας καταστημάτων σε όλη την πόλη. Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι τρώνε και τρώνε και μετά νιώθουν θλίψη όταν η πόλη κατακλυστεί από την παχυσαρκία και τις καρδιακές παθήσεις και πεθάνουν άνθρωποι. Αυτό που ήταν μια βραχυπρόθεσμη λύση της αγοράς καταλήγει σε καταστροφή. Γιατί οι άνθρωποι δεν μπορούν απλώς να σκεφτούν το μέλλον; Δεν μπορούν, οπότε το κράτος πρέπει να παρέμβει.
Με τις «ασυμμετρίες πληροφοριών», προσελκύεστε από ένα μοντέλο αυτοκινήτου ως αγοραστής, αλλά αγνοείτε εντελώς το κακό ιστορικό επισκευής του μετά από 50 χιλιάδες μίλια, επομένως πληρώνετε περισσότερα από όσα θα έπρεπε. Ο πωλητής το γνωρίζει αυτό, αλλά δεν είναι υποχρεωμένος να το αναφέρει. Το «αγοραστή, έχε το νου σου!» είναι ένας καλός κανόνας, αλλά όταν ο αγοραστής και ο πωλητής διαθέτουν διαφορετικά σύνολα πληροφοριών, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, αυτό λέγεται ότι είναι αποτυχία. Απάντηση: νόμοι αναγκαστικής αποκάλυψης πληροφοριών.
Σύμφωνα με τη θεωρία του μονοπωλίου, τα πράγματα βγαίνουν εκτός ελέγχου. Υποτίθεται ότι οι επιχειρήσεις γίνονται πολύ μεγάλες και μειώνουν τον ανταγωνισμό. Αυτό τους επιτρέπει να υπαγορεύουν τις τιμές, εκμεταλλευόμενες, υποτίθεται, τους καταναλωτές. Ή συνεννοούνται αντί να ανταγωνίζονται. Ή μειώνουν άδικα τις τιμές τους έναντι των άλλων και έτσι αποκτούν πλεονέκτημα στην αγορά. Στον πραγματικό κόσμο, ωστόσο, οι πραγματικά ελεύθερες αγορές κάνουν ακριβώς το αντίθετο: δημιουργούν όλο και περισσότερο ανταγωνισμό. Η ιστορία αποδεικνύει ότι τα γνήσια μονοπώλια που εκμεταλλεύονται τους καταναλωτές είναι συχνότατα το αποτέλεσμα κρατικών ρυθμίσεων και τεχνητών φραγμών εισόδου στην αγορά.
Σύμφωνα με το πρόβλημα του βασικού εντολέα, το οποίο είναι γνωστό από τα μέσα του 20ου αιώνα, οι άνθρωποι που κάνουν τις επιλογές για τη χρήση της ιδιοκτησίας είναι διαφορετικοί και έχουν λανθασμένη ευθυγράμμιση προτεραιοτήτων σε σχέση με τους πραγματικούς ιδιοκτήτες. Η μετοχοποιημένη εταιρεία είναι ένα καλό παράδειγμα, όπως στις περιπτώσεις που οι διευθύνοντες προδίδουν τους μετόχους, αλλά παρ' όλα αυτά επωφελούνται με υψηλούς μισθούς, «χρυσά αλεξίπτωτα» (σ.σ. μεγάλη χρηματική αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης λόγω εξαγοράς) εξέλιξη στην σταδιοδρομία τους και ούτω καθεξής. Απάντηση: μαζική κρατική ρύθμιση.
Μόλις αρχίσετε να σκέφτεστε με αυτόν τον τρόπο, αρχίζετε να βλέπετε ολόκληρη την οικονομία της αγοράς ως μια γιγάντια καταστροφή εν δράσει, που εκλιπαρεί για μια λύση. Χωρίς να το συνειδητοποιεί πλήρως, ο σπουδαστής της θεωρίας περί αποτυχίας της αγοράς έρχεται να εξυψώσει τον εαυτό του και τη νοημοσύνη του πάνω από τις επιλογές χιλιάδων, εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων ανθρώπων, ακόμη και σε σημείο να πιστεύει ότι έχει στην κατοχή του μια εργαλειοθήκη για να καταγγέλλει ως άδικη την ίδια την ύπαρξη της ελευθερίας και της επιλογής.
Το επόμενο βήμα είναι αναπόφευκτο: ας πείσουμε την κυβέρνηση να μπαλώσει τα πάντα με σχέδια, κίνητρα, φόρους, επιδοτήσεις, κανονισμούς και άμεσο καταναγκασμό. Είναι προς το συμφέρον όλων, λένε οι διανοούμενοι. Το κράτος αποκτά ολοένα περισσότερη εξουσία πάνω στην ελευθερία και την ιδιοκτησία και οι άνθρωποι που εφαρμόζουν τα παλαβά αυτά σχέδια μπορούν, γεμάτοι αλαζονεία, να χαλαρώσουν αναπαυτικά με τα κοκτέιλ τους και να διακηρύξουν ότι έκαναν καλή δουλειά.
Αν το καλοσκεφτείτε, το σύνολο της ανταπόκρισης στον COVID ήταν μια μεγάλη προσπάθεια για να ξεπεραστούν οι υποτιθέμενες αποτυχίες της αγοράς. Η αγορά δεν θα παράγει εμβόλιο για όλους, παρόλο που όλοι θα ωφεληθούν από το τέλος της πανδημίας. Ας επιστρατεύσουμε τους φορολογούμενους! Επίσης, ενώ όλοι θα ωφεληθούν από την ισοπέδωση της επιδημιολογικής καμπύλης, οι άνθρωποι αυτή τη στιγμή θέλουν να πηγαίνουν σε συναυλίες και να ταξιδεύουν, αλλά αυτό το μόνο που κάνει είναι μεταδίδει ασθένειες. Ας επιβάλουμε τον αναγκαστικό διαχωρισμό των ανθρώπων!
Σχεδόν οτιδήποτε κάνει το κράτος για να παρέμβει στη ζωή σας αντιπροσωπεύει μια αλληλουχία «επιδιορθώσεων» που λέγεται ότι αποτελούν «βελτίωση» σε σχέση με αυτό που διαφορετικά θα πετύχαινε η αγορά. Ο Milei δίδασκε όλα αυτά τα πράγματα για χρόνια ως καθηγητής κολεγίου, όμως η επαφή του με την Αυστριακή Σχολή ανατίναξε όλο το μοντέλο μέσα από μερικές διεισδυτικές ιδέες:
Πρώτον, κάθε συναλλαγή στην αγορά είναι αναγκαστικά αμοιβαία επωφελής για τα εμπλεκόμενα μέρη, διαφορετικά δεν θα είχε συμβεί, και επομένως, φυσικά, όλα τα μέρη έχουν κάθε λόγο να εξετάσουν τις αποτυχίες και να τις αποτρέψουν. Δεύτερον, το όφελος που προκύπτει για τους εμπόρους της αγοράς δεν είναι ασυνεπές με το μακροπρόθεσμο όφελος για όλους τους άλλους. Τρίτον, όλα τα προβλήματα που γίνονται αντιληπτά ως αποτυχίες της αγοράς βασίζονται στη θεωρία και την παρατήρηση από διανοούμενους που οι ίδιοι δεν αποτελούν μέρος της αγοράς. Eάν εκείνοι μπορούν να δουν λύσεις, τότε γιατί δεν το μπορούν οι ίδιοι οι παράγοντες της αγοράς; Τέταρτον, ο θεσμός που είναι επιφορτισμένος με την επίλυση του υποτιθέμενου προβλήματος (σ.σ. το κράτος) αντιμετωπίζει τα δικά του συμφέροντα και τους δικούς του περιορισμούς. Πέμπτον, η θεραπεία μπορεί πάντα να είναι χειρότερη από την ασθένεια.
Όπως είπε ο Milei : «Δεν υπάρχουν αποτυχίες της αγοράς. Εάν οι συναλλαγές είναι οικειοθελείς, το μόνο πλαίσιο στο οποίο μπορεί να υπάρξει αποτυχία της αγοράς είναι εάν υπάρχει εξαναγκασμός και ο μόνος που μπορεί να εξαναγκάσει γενικά είναι το κράτος, το οποίο έχει το μονοπώλιο της βίας. Κατά συνέπεια, εάν κάποιος θεωρεί ότι υπάρχει αποτυχία της αγοράς, θα πρότεινα να ελέγξει εάν εμπλέκεται κάποια κρατική παρέμβαση […] Αποτυχίες της αγοράς δεν υπάρχουν».
Ας ξεκαθαρίσουμε τι δεν εννοεί μ’ αυτό. Δεν ισχυρίζεται πουθενά πως ό,τι παράγει η αγορά είναι πέρα για πέρα άψογο από κάθε άποψη και ότι δεν χρειάζεται ποτέ αλλαγές, διορθώσεις ή ακόμη και ανατροπή μέσω της καινοτομίας. Αλλά εδώ είναι το κλειδί: όταν η αγορά ανακαλύπτει τις δικές της αποτυχίες, έχει δημιουργήσει επίσης μια ευκαιρία στην αγορά για να τις διορθώσει. Η λύση μπορεί να μην είναι προφανής για τους διανοούμενους, αλλά οι ίδιοι οι παράγοντες της αγοράς έχουν κάθε κίνητρο να βρουν έναν τρόπο.
Έτσι άρχισε να καταρρέει το παλιό παράδειγμα της αποτυχίας της αγοράς, με μια βαθύτερη ιστορική έρευνα. Οι καταστάσεις όπου θα νομίζατε ότι οι αγορές δεν αποδίδουν έχουν στην πραγματικότητα πολύ καλή απόδοση. Η κλασική περίπτωση είναι οι φάροι, οι οποίοι φαίνεται να πάσχουν από πρόβλημα των δημοσίων αγαθών και ως εκ τούτου πρέπει να παρέχονται από τις δημόσιες υπηρεσίες. Ο οικονομολόγος Ronald Coase εξέτασε την πραγματική ιστορία και τεκμηρίωσε ένα μακραίωνο ιστορικό ιδιωτικής ιδιοκτησίας των φάρων. Αυτή η συνειδητοποίηση πυροδότησε έναν εξαιρετικά αναγκαίο σκεπτικισμό απέναντι στην «υψηλή θεωρία», που αιωνίως βρίσκει εσφαλμένες τις οικειοθελείς ενέργειες και τις εθελούσιες επενδύσεις στην πραγματική ζωή.
Υπάρχουν κι άλλα επιχειρήματα κατά του όλου παραδείγματος της «αποτυχίας της αγοράς». Αποτυπώνονται σε ένα από τα σπουδαιότερα οικονομικά άρθρα του 20ου αιώνα: «Η χρήση της γνώσης στην κοινωνία» από τον F.A. Hayek. Εδώ θρυμματίζεται η αλαζονεία των διανοουμένων, που ανέκαθεν υποθέτουν ότι γνωρίζουν περισσότερα από ό,τι οι ίδιες οι κοινωνικές διεργασίες. Τα ρασιοναλιστικά τους τεκμήρια -που εκτίθενται σε μεγάλο βαθμό στο WEF- έχουν αποδειχθεί επικίνδυνα, ακόμη και μοιραία, για την πολιτισμένη ζωή.
Υπάρχουν πολλά να πούμε, αλλά ας το θέσουμε ως εξής: Ο Milei αναγνωρίζει ότι η θεωρία της «αποτυχίας της αγοράς» ακούγεται φανταχτερή και διανοουμενίστικη, ωστόσο η θεωρία αυτή έχει προσφέρει ένα εξωραϊσμένο πρόσχημα για μια τεράστια επέκταση των τυραννικών περιορισμών στον ανθρώπινο πληθυσμό. Αυτός είναι ο λόγος που την κατακεραύνωσε. Ως οικονομολόγος, έχει βαρεθεί όλη αυτή την κλίκα των διανοουμένων που εργάζονται με το κράτος υπό την κάλυψη οικονομικών μοντέλων που υποθέτουν ότι γνωρίζουν καλύτερα τι είναι προτιμότερο για τους ανθρώπους, από ό,τι γνωρίζουν ο ίδιοι οι άνθρωποι.