Οι επικριτές του καπιταλισμού παρερμηνεύουν την οικονομική επιτυχία
Στις κοινωνίες όπου η επιτυχία κάποιου άλλου θεωρείται ως συστημική αδικία, αυτό που αναδύεται είναι μια κουλτούρα διαμαρτυρίας, θυματοποίησης και φτώχειας.
Ετικέτες: Καπιταλισμός, Επιχειρηματικότητα
Άρθρο του Φράνκο Γκουεβάρα, δημοσιευμένο στις 26/6/2025 από το Mises Institute.
Ακούστε αυτό το άρθρο μέσω της εφαρμογής του Substack για κινητά. Χρόνος ακρόασης: 5’.50’’.
Πριν από λίγες εβδομάδες, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης σε φιλικό περιβάλλον, ένας από τους συμμετέχοντες είπε ότι θαύμαζε έναν άλλον για την «μεγάλη επαγγελματική (δηλαδή οικονομική) επιτυχία του». Δεν ήταν κολακεία ή κάτι επιφανειακό. Ήταν μια νηφάλια και ειλικρινής έκφραση - ή τουλάχιστον έτσι την εξέλαβα εγώ. Ωστόσο, η αντίδραση των υπολοίπων ήταν ανησυχητική: Μια αμήχανη παύση, ακολουθούμενη από νευρικά, κοροϊδευτικά γέλια.
Όμως δεν ήταν ένας απλώς χλευασμός. Υπήρχε και μια ανεπαίσθητη ατμόσφαιρα ηθικής ανωτερότητας. Φαίνεται ότι για ορισμένους το σχόλιο ακούστηκε υλιστικό - άτοπο σε ένα πλαίσιο όπου αναμενόταν να επικρατεί κάτι πιο «ανθρώπινο» ή «πνευματικό». Σαν ο θαυμασμός για την οικονομική επιτυχία να ήταν κατά κάποιο τρόπο χυδαίος, ανάξιος για «καλλιεργημένα» άτομα.
Αυτή η αντίρρηση —για τους σκοπούς αυτού του άρθρου— πηγάζει από μια σύγχυση. Το να υποθέτουμε ότι η οικονομική επιτυχία είναι επιφανειακή σημαίνει πως αγνοούμε το γεγονός ότι, υπό συνθήκες ελευθερίας, οι εθελούσιες συναλλαγές αντικατοπτρίζουν αποφάσεις σχετικά με τον καλύτερο τρόπο εξυπηρέτησης των αναγκών των άλλων. Η οικονομική επιτυχία —όταν δεν είναι το αποτέλεσμα επιβεβλημένων προνομίων ή της παρεοκρατίας— δεν είναι απλή μια συσσώρευση χρημάτων, είναι η ορατή έκφραση της ιδιωτικής αρετής που μεταφράζεται σε δημόσια ωφέλεια. Υπό αυτή την έννοια, δεν είναι αναγωγικά υλιστική, αλλά βαθιά ηθική. Η ηθική της φύση έγκειται στο γεγονός ότι μια τέτοια επιτυχία προκύπτει μόνο όταν οι άλλοι επιλέγουν ελεύθερα να την επικυρώσουν μέσω των πράξεών τους.
Η δυσφορία της ομήγυρης δεν ήταν αυθόρμητη. Όπως προειδοποιεί ο Αγκουστίν Λαγιέ, ο σύγχρονος προοδευτικός λόγος ανάγει τα πάντα σε μια διαλεκτική καταπιεστή και καταπιεσμένου. Σε αυτό το πλαίσιο, ο καπιταλιστής, ο επιχειρηματίας - το οικονομικά επιτυχημένο άτομο - δεν θεωρείται ως ευεργέτης, αλλά ως ένας μεταμφιεσμένος καταπιεστής.
Ωστόσο αυτή η άποψη πηγάζει από ένα θεμελιώδες σφάλμα: Την πεποίθηση ότι η οικονομία είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Όπως υποστηρίζει η Αυστριακή Σχολή, ο επιχειρηματίας πλουτίζει προβλέποντας καλύτερα την υποκειμενική αξία που έχει κάτι για τους άλλους. Το κέρδος δεν είναι μια ένδειξη εκμετάλλευσης· είναι ένα σημάδι ανακάλυψης. Οι Rothbard και Mises ενισχύουν αυτήν την ιδέα με μια απλή αλλά ισχυρή αλήθεια: Κάθε οικειοθελής συναλλαγή συνεπάγεται ένα αμοιβαίο όφελος - διαφορετικά, δεν θα συνέβαινε. Το κέρδος δεν είναι παρασιτισμός· είναι συνεργασία.
Τι θα γινόταν αν κάποιος έβρισκε τη θεραπεία για τον καρκίνο, την πουλούσε για δέκα δολάρια και την αγόραζαν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι; Αυτό το άτομο θα γινόταν ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στην ιστορία - και ένας από τους πιο πολύτιμους. Ποιος θα τολμούσε να τον αποκαλέσει εκμεταλλευτή;
Η επιχειρηματική επιτυχία ενεργοποιεί επίσης ενάρετους κύκλους. Ο επιχειρηματίας που πετυχαίνει δημιουργεί θέσεις εργασίας. Αυτές οι θέσεις εργασίας δημιουργούν εισόδημα και αυτό το εισόδημα μετατρέπεται σε αποταμίευση ή κατανάλωση. Και τα δύο στέλνουν μηνύματα στην αγορά: Τι θέλει η κοινωνία, σε ποια ποσότητα, με ποια ποιότητα και σε ποια τιμή. Όπως εξήγησε ο Χάγιεκ, αυτή η τάξη δεν είναι σχεδιασμένη - αναδύεται από μόνη της. Και όπως δίδαξε ο Ισραέλ Κίρζνερ, ο επιχειρηματίας είναι αυτός που ανακαλύπτει και διορθώνει αυτές τις αναντιστοιχίες.
Όμως ο αντίκτυπος της δράσης του επιχειρηματία υπερβαίνει τα οικονομικά: Εμπνέει. Σε κοινωνίες με φιλελεύθερες τάσεις, η επιτυχία μπορεί να πυροδοτήσει ένα είδος θετικής ζήλιας. Αντίθετα, εκεί όπου η επιτυχία κάποιου άλλου θεωρείται ως συστημική αδικία, αυτό που αναδύεται είναι μια κουλτούρα διαμαρτυρίας και θυματοποίησης.
Φυσικά, δεν μιλάμε εδώ για την παρεοκρατία — αυτόν τον κρατιστικό ιό που, όπως προειδοποιεί ο Χεσούς Χουέρτα ντε Σότο, είναι ο πραγματικός μολυσματικός παράγοντας της σύγχρονης κοινωνίας.
Γι' αυτό, όταν κάποιος εκφράζει τον θαυμασμό του για την οικονομική επιτυχία, μην τον απορρίπτετε ως απλοϊκό. Ίσως —συνειδητά ή ασυνείδητα— αναγνωρίζει κάτι βαθύ: Ότι σε μια ελεύθερη κοινωνία, η νόμιμη οικονομική επιτυχία δεν πέφτει από τον ουρανό, ούτε έρχεται δια της βίας. Είναι το αποτέλεσμα της εξυπηρέτησης των άλλων καλύτερα από οποιονδήποτε. Πίσω από κάθε περιουσία κρύβεται προσπάθεια, ρίσκο, αποταμίευση, χρόνος, ανακάλυψη, επιβεβαίωση και κοινωνικός συντονισμός.
Το πιο σημαντικό: Δεν πρόκειται για ένα όραμα που περιορίζεται στα υλικά αγαθά. Πρόκειται για την αναγνώριση ότι η γνήσια οικονομική επιτυχία είναι η ορατή έκφραση κάποιων βαθιά ανθρώπινων αρετών: Της προσπάθειας, της αυτοβελτίωσης, της διαχρονικής ευθύνης, του σεβασμού για την ελευθερία των άλλων και της ικανότητας για δημιουργία αξίας. Δεν είναι μια επιπόλαιη ιδέα. Είναι μια φιλοσοφική, ηθική και πολιτισμική ιδέα.
Με τα λόγια του Μπάστος:
«Καπιταλισμός, αποταμίευση και σκληρή δουλειά. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο!»
