Ο καθρέφτης του Τοκβίλ κι η αθόρυβη τυραννία της πλειοψηφίας
Σιγά σιγά, συνηθίζουμε στο να αφήνουμε κάποιους άλλους να παίρνουν αποφάσεις για λογαριασμό μας. Σιγά σιγά, χάνουμε τον έλεγχο της ζωής μας.
Ετικέτες: Δημοκρατία, Φιλελευθερισμός
Άρθρο του Will Ogilvie Vega de Seoane, δημοσιευμένο στις 28/3/2025 από το Foundation for Economic Education.
Κάθε σπουδαίο βιβλίο είναι ένας καθρέφτης στον οποίο ο αναγνώστης βλέπει τον εαυτό του. Ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ δεν ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες για να γράψει ένα ταξιδιωτικό ημερολόγιο—ξεκίνησε να φτιάξει έναν καθρέφτη. Δεν τον ενδιέφεραν τα τοπία ή τα μνημεία. Ήθελε να κατανοήσει τη δημοκρατία όχι ως αφηρημένη θεωρία, αλλά ως ζώσα πραγματικότητα. Ήθελε να δει τους ανθρώπους της—τα πάθη τους, τα όνειρά τους, τον τρόπο που ζούσαν, εργάζονταν και διαμόρφωναν το μέλλον τους. Αλλά περισσότερο από όλα αυτά, ήθελε να δουν οι ίδιοι τον εαυτό τους.
Η ανησυχία του δεν ήταν ότι η δημοκρατία θα κατέρρεε από τη μια μέρα στην άλλη με ένα βίαιο πραξικόπημα. Ούτε φοβόταν την άνοδο ριζοσπαστικών ιδεολογιών, από τα αριστερά ή τα δεξιά, όσο κάτι πολύ πιο ύπουλο: την αργή ασφυξία της ελευθερίας κάτω από στρώματα γραφειοκρατίας, ατελείωτους κανόνες, την τυραννία της πλειοψηφίας και την αυξανόμενη δημόσια απάθεια. Το έβλεπε να έρχεται. Και, με πολλούς τρόπους, το βιώνουμε στις μέρες μας.
Μερικοί αποκαλούν τον Τοκβίλ μάντη κακών. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ήταν ένας αισιόδοξος που θαύμαζε την Αμερική. Αμφότεροι έχουν δίκιο μόνο κατά το ήμισυ. Πίστευε ότι η ισότητα—ο συνεκτικός ιστός της δημοκρατίας—θα θριάμβευε αναπόφευκτα σε όλη τη Χριστιανοσύνη. Το πραγματικό ερώτημα, σκεφτόταν, δεν ήταν αν η δημοκρατία θα εξαπλωνόταν, αλλά αν θα μπορούσε να διατηρήσει την ελευθερία στην πορεία. Η μεγάλη πρόκληση για την ανθρωπότητα ήταν να χτίσει μια κιβωτό αρκετά ισχυρή για να πλεύσει στον «ωκεανό χωρίς όχθες» της ισότητας. Για τον Τοκβίλ, η ελευθερία ήταν σαν το μικρότερο αδελφάκι της ισότητας—πιο όμορφη και πιο καλή, αλλά πιο εύθραυστη. Κάτι ιερό. Κάτι χωρίς το οποίο ο Άνθρωπος δεν θα μπορούσε πραγματικά να είναι Άνθρωπος.
Οι αόρατες αλυσίδες του ήπιου δεσποτισμού
Σιγά σιγά, συνηθίζουμε στο να αφήνουμε κάποιους άλλους να παίρνουν αποφάσεις για λογαριασμό μας. Και λέμε στον εαυτό μας ότι αυτό είναι εντάξει. Η ζωή είναι εξαντλητική—δουλειά, οικογένεια, υποχρεώσεις. Και όταν βρίσκουμε μια στιγμή να ανασάνουμε, το τελευταίο που θέλουμε είναι να βουτήξουμε στον βάλτο των πολιτικών διαξιφισμών και της διαδικτυακής οργής. Δεν είμαστε εξουθενωμένοι από τα συνεχή σκάνδαλα στον αέναο κύκλο των ειδήσεων;
Οπότε, αποσυρόμαστε. Και ενώ παρακολουθούμε τηλεοπτικές σειρές και σκρολάρουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή απλώς προσπαθούμε να κοιμηθούμε, κάτι συμβαίνει. Χάνουμε τον έλεγχο της ζωής μας.
Ο Τοκβίλ είχε μια λέξη γι' αυτό: ήπιος δεσποτισμός. Δεν είναι μια βίαιη δικτατορία. Δεν υπάρχουν τανκς στους δρόμους, ούτε συλλήψεις τα μεσάνυχτα. Είναι χειρότερο. Είναι ένα σύστημα που μας νανουρίζει στην αδιαφορία, μας πείθει ότι όλα είναι καλά και μας κρατά αδιάφορους—μέχρι που μια μέρα ξυπνάμε και βρίσκουμε ότι η ελευθερία μας είναι ένα κούφιο κέλυφος.
Ψηφίζουμε ακόμα, και πιστεύουμε ακόμα ότι είμαστε ελεύθεροι. Ωστόσο, αν αυτή η ελευθερία είναι απλώς μια ψευδαίσθηση; Αν επιλέγουμε ανάμεσα σε φατρίες της ίδιας πολιτικής ελίτ κάθε λίγα χρόνια, μπερδεύοντας το τελετουργικό με την πραγματική αυτονομία; Εάν όλα αυτά σας ακούγονται οικεία, δεν είναι τυχαίο. Ο Τοκβίλ το έθεσε άψογα:
Οι πολίτες καταλήγουν υπό τον έλεγχο της δημόσιας διοίκησης κάθε στιγμή· παρασύρονται ανεπαίσθητα και σχεδόν εν αγνοία τους, για να θυσιάσουν στη δημόσια διοίκηση κάποια νέα κομμάτια της ατομικής τους ανεξαρτησίας, και αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι που κατά καιρούς ανατρέπουν έναν θρόνο και ποδοπατούν βασιλιάδες, υποκλίνονται όλο και περισσότερο, χωρίς αντίσταση, στην παραμικρή βούληση ενός υπαλλήλου.
Αουτς!
Η πολιτική δεν είναι ένα παιχνίδι που κερδίζεις, είναι μια συζήτηση που δεν τελειώνει ποτέ
Ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα του Πλάτωνα ήταν ότι η πολιτική δεν τελειώνει ποτέ. Δεν είναι ένα επίπεδο που καθαρίζεις σε ένα βιντεοπαιχνίδι και προχωράς. Δεν υπάρχει τέλειο σύνταγμα, ούτε τελικό πολιτικό σύστημα, όπου τα πράγματα θα λειτουργούν από μόνα τους. Όλα στη Γη είναι προορισμένα να φθείρονται και να αλλάζουν. Αυτό είναι που οι ουτοπιστές—όλων των πολιτικών αποχρώσεων—πάντοτε παραβλέπουν. Ο άνθρωπος δεν θα μπορέσει ποτέ να ξεκουράσει τα πόδια του πάνω στο γραφείο και απλά να υπάρχει. Το να ζεις σημαίνει να αγωνίζεσαι, να λύνεις προβλήματα, να αγαπάς και να μισείς.
Ο Αχιλλέας προειδοποίησε τον Πρίαμο ότι το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε ήταν ένα μείγμα από ευλογίες και δυστυχίες —κανένας θνητός δεν φεύγει από αυτόν τον κόσμο ανέγγιχτος από τη θλίψη. Δεν πρέπει να αναζητούμε μόνο την άνεση, αλλά το νόημα. Και αν αυτό που θέλουμε είναι το νόημα, η ελευθερία είναι αυτό που χρειαζόμαστε. Όπως οι ηθοποιοί χρειάζονται μια σκηνή, οι άνθρωποι χρειάζονται την ελευθερία. Χωρίς αυτήν, τίποτα δεν αξίζει πραγματικά.
Η πολιτική είναι μια συζήτηση, μια καθημερινή πρακτική—όπως η αγάπη, κάτι που δεν επιτυγχάνεται μόνο μία φορά, αλλά πρέπει να καλλιεργείται και να ανανεώνεται κάθε μέρα. Μερικοί πιστεύουν ότι θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς πολιτική· κάνουν λάθος. Δεν είναι μια δουλειά που μπορούμε να αναθέσουμε σε άλλους. Κανένας ειδικός, πολιτικός ή υπάλληλος δεν μπορεί να το κάνει για εμάς. Ο Τοκβίλ μισούσε τις μηχανές, και η πολιτική δεν είναι μηχανή. Δεν λειτουργεί στον αυτόματο πιλότο. Δεν είναι ένα σύστημα που μπορούμε να οικοδομήσουμε μία φορά και να περιμένουμε να λειτουργεί για πάντα. Η ελευθερία απαιτεί ένα ιδιαίτερο μαχητικό πνεύμα. Οπότε σε παρακαλώ, αγαπητέ αναγνώστη—μη σωπάσεις ποτέ.
Πρέπει να επανακαταλάβουμε τον δημόσιο χώρο, όχι ως θεατές, αλλά ως συμμετέχοντες. Αυτό σημαίνει να συναντιόμαστε, να συζητάμε, να αμφισβητούμε. Σημαίνει να αρνούμαστε να αφήνουμε γραφειοκράτες και απομακρυσμένους θεσμούς να διαμορφώνουν τη ζωή μας χωρίς τη δική μας γνώμη. Ο Τοκβίλ το κατανόησε αυτό καλύτερα από τον καθένα. Και ίσως γι' αυτό, σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, κοιτάμε ακόμα στον καθρέφτη του.
Η πολιτική δηλητηριάζει εμάς και τον κόσμο γύρω μας. Το αντίδοτο είναι ο αυθεντικός φιλελευθερισμός
Ο Will Ogilvie Vega de Seoane είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας από το Universidad Francisco Marroquín, όπου δίδαξε για πάνω από έξι χρόνια και διετέλεσε συντονιστής Παγκόσμιων Υποθέσεων. Σήμερα είναι καθηγητής στο Universidad de las Hespérides και διευθύνει το πρόγραμμα Great Books Conversations. Το έργο του επικεντρώνεται στην πολιτική φιλοσοφία, τον κλασικό φιλελευθερισμό και την πνευματική ιστορία, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διασταύρωση της αρχαίας και της σύγχρονης σκέψης. Έχει διατελέσει Harwood Visiting Fellow στο AIER. Όταν δεν διδάσκει ή δεν γράφει, απολαμβάνει να κάνει σερφ, να εξερευνά την κλασική Ελλάδα και να περνάει χρόνο με την οικογένεια και τον σκύλο του στη βορειοδυτική Ισπανία.