Βίβλος και Οικονομικά: Σημεία τομής
Για τον Χριστιανό, η ιδιωτική ιδιοκτησία είναι ένας κεντρικός πυλώνας της θεόπνευστης κοινωνικής ηθικής. Για τον οικονομολόγο, η ιδιωτική ιδιοκτησία προσφέρει τα μέγιστα στην κοινωνική ευημερία.
Ετικέτες: Θρησκεία, Ιδιοκτησιακά δικαιώματα
Άρθρο του Mark Hendrickson, δημοσιευμένο στις 17/6/2025 από το American Institute for Economic Research. Μπορείτε να ακούσετε αυτό το άρθρο μέσω της εφαρμογής του Substack για κινητά.
Είναι κατανοητό ότι οι άνθρωποι έχουν αμφιβολίες όταν κάποιος εμπλέκει την Αγία Γραφή σε μια συζήτηση περί οικονομικών ζητημάτων. Η Αγία Γραφή σίγουρα δεν είναι οικονομικό κείμενο. Η ενασχόλησή της με τα οικονομικά θέματα είναι περιστασιακή και σύντομη, χωρίς λεπτομέρειες και βάθος. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι οι οικονομικές επιπλοκές της Αγίας Γραφής γίνονται αντιληπτές με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.
Η Βίβλος θίγει οικονομικά θέματα με τρόπους που είναι άλλοτε περιγραφικοί (χωρίς αξίες) και άλλοτε παραινετικοί (φορτισμένοι με αξίες, κανονιστικοί). Αυτές οι διακρίσεις είναι κρίσιμες.
Για παράδειγμα, η Βίβλος είναι καθαρά περιγραφική όταν αφηγείται ένα επεισόδιο που παρουσιάζει τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης στην πράξη, κατά τη διάρκεια της συριακής πολιορκίας της Σαμάρειας (Β' Βασιλέων 6:24 - 7:18). Όταν η προσφορά μειώνεται, οι τιμές αυξάνονται, όταν η προσφορά αυξάνεται, οι τιμές πέφτουν. Η Βίβλος δεν προσφέρει καμία αξιολογική κρίση σχετικά με τη λειτουργία της προσφοράς και της ζήτησης. Ο οικονομικός νόμος δεν είναι ούτε σωστός ούτε λάθος. Είναι απλώς ο τρόπος που λειτουργεί ο κόσμος, τόσο απαλλαγμένος από αξίες όσο το να λέμε ότι η φωτιά καίει τα ξύλα.
Η Βίβλος είναι επίσης απλώς περιγραφική στον τρόπο που αντιμετωπίζει τις εθελούσιες ανταλλαγές, αντιμετωπίζοντας τις συναλλαγές που κάνουν οι αγοραστές και οι πωλητές σε αμοιβαία αποδεκτές τιμές ως ένα κοινό χαρακτηριστικό της ζωής στη Γη - π.χ., η αγορά ενός τάφου για τη Σάρα από τον Αβραάμ (Γένεση 23:15) και η αγορά προμηθειών για μια πυρά από τον Βασιλιά Δαβίδ (Α' Χρον. 21:24-25). Ακόμη και η χρέωση τόκων αντιμετωπίζεται με μη επικριτικό τρόπο όταν ο Ιησούς, στην παραβολή του για τα τάλαντα, λέει στον αντιπαραγωγικό υπηρέτη ότι θα έπρεπε τουλάχιστον να είχε χρησιμοποιήσει τα χρήματα που του εμπιστεύτηκαν για να κερδίσει τόκους (Ματθαίος 25: 27).
Όταν στρεφόμαστε στις κανονιστικές πτυχές των οικονομικών φαινομένων στη Βίβλο, προκύπτουν μερικές φορές αντιπαραθέσεις σχετικά με τον τρόπο ερμηνείας της Βίβλου. Κεντρικό στοιχείο των διδασκαλιών της Βίβλου είναι αυτό που ο Ιησούς ονόμασε οι δύο μεγάλες εντολές (Ματθαίος 22: 36-40), οι οποίες περιγράφουν το πώς πρέπει να σχετίζονται οι άνθρωποι με τον Θεό και το πώς πρέπει να σχετίζονται μεταξύ τους. Πράγματι, αυτές οι δύο εντολές αποτελούν μια συμπυκνωμένη εκδοχή που συνοψίζει τις Δέκα Εντολές (Έξοδος 20: 3-17), από τις οποίες οι τέσσερις μας λένε τι οφείλουμε στον Θεό και οι έξι μας παρέχουν κανόνες για το πώς πρέπει να φέρονται οι άνθρωποι ο ένας στον άλλον.
Ιδιαίτερη σημασία για τα οικονομικά έχουν η Όγδοη και η Δέκατη Εντολή, «Ου κλέψεις» και «Ουκ επιθυμήσεις πάντα όσα τω πλησίον σου εστί». Αυτές είναι σαφείς δηλώσεις που επιβάλλουν την τήρηση της αρχής της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. (Παρεμπιπτόντως, δεν χρειάζεται να πιστεύει κανείς στον Θεό ή στη Βίβλο για να υποστηρίζει την αρχή της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Ο Λούντβιχ φον Μίζες, για παράδειγμα, μέσω της -εντελώς απαλλαγμένης από αξίες- οικονομικής του ανάλυσης, κατέληξε στο συμπέρασμα πως ήταν λογικά αποδείξιμο ότι, αν οι άνθρωποι επιθυμούσαν την ευημερία, τότε μια οικονομία βασισμένη στην ιδιωτική ιδιοκτησία ήταν το πιο αποτελεσματικό μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, ότι ο Μίζες κατέληξε μέσω της ανάλυσης στο ίδιο συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μωυσής μέσω της αποκάλυψης - δηλαδή, ότι οι άνθρωποι βρίσκονται σε καλύτερη μοίρα όταν τιμούν την ιδιωτική ιδιοκτησία.)
Κάποια άτομα έχουν επινοήσει μια έννοια που ονομάζεται «χριστιανικός σοσιαλισμός», η οποία βασίζεται σε σοφιστείες. Αναφέρουν εδάφια της Βίβλου, όπως η δήλωση του Ιησού στην Επί του Όρους Ομιλία να δίνετε τον μανδύα σας σε εκείνον που σας έκλεψε το πανωφόρι, ή το απόσπασμα στο Κατά Λουκάν, όπου ο πλούσιος Λάζαρος υπέφερε στη μετά θάνατον ζωή επειδή δεν είχε μοιραστεί τον επίγειο πλούτο του με τους φτωχούς. Είναι σίγουρα αλήθεια ότι ο Ιησούς μας προειδοποίησε επανειλημμένα να μην επιδιδόμαστε υπερβολικά σε υλικές ανέσεις και ότι μας προέτρεψε να είμαστε φιλάνθρωποι απέναντι στους άλλους.
Σημειώστε, ωστόσο, ότι οι άνθρωποι έπρεπε να υπόκεινται στις επιταγές της δικής τους συνείδησης σχετικά με το πόσο πλούτο να συσσωρεύσουν, και όχι στις επιταγές άλλων ανθρώπων. Για παράδειγμα, όταν ένας άνθρωπος ρώτησε τον Ιησού τι έπρεπε να κάνει για να κληρονομήσει την αιώνια ζωή, ο Ιησούς του είπε να δώσει όλο του τον πλούτο στους φτωχούς. Όταν ο άνθρωπος αρνήθηκε να το κάνει, ο Ιησούς τον άφησε να αναχωρήσει εν ειρήνη. Ο Ιησούς ουσιαστικά του είχε προσφέρει ένα εθελούσιο συμβόλαιο και σεβάστηκε το δικαίωμα του ανθρώπου να μην αποδεχτεί αυτό το συμβόλαιο. (Βλέπε Μάρκος 10:17-23.)
Ομοίως, όταν ένας άλλος άνθρωπος παρακάλεσε τον Ιησού να πει στον αδελφό του να μοιραστεί την κληρονομιά του μαζί του, ο Ιησούς αρνήθηκε, λέγοντας: «Άνθρωπε, ποιος με έκανε κριτή ή διαμεριστή σας;» (Λουκάς 12:14) Αν ο Υιός του Θεού (ή το πιο στοργικό, ηθικό άτομο που έζησε ποτέ, αν σας εξυπηρετεί περισσότερο αυτός ο χαρακτηρισμός) δεν θα αρνιόταν σε έναν άνθρωπο τα ιδιοκτησιακά του δικαιώματα, τότε ποιοι είμαστε εμείς που θα αρνηθούμε σε οποιονδήποτε αυτά τα δικαιώματα;
Εκεί που κάνουν λάθος πολλοί αυτοαποκαλούμενοι Χριστιανοί είναι όσον αφορά την παροχή βοήθειας στους φτωχούς. Ισχυρίζονται ότι οι Χριστιανοί θα πρέπει να υποστηρίζουν τα κρατικά προγράμματα, σύμφωνα με τα οποία οι φορολογούμενοι πολίτες υποχρεούνται από τον νόμο να υποστηρίζουν τους λιγότερο τυχερούς. Και πάλι, ο Ιησούς αναμφίβολα θα υποστήριζε την παροχή βοήθειας στους φτωχούς, όμως ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Όσο κι αν προσπαθήσετε, παρ’ όλες τις παραινέσεις που υπάρχουν στη Βίβλο να είναι κανείς φιλάνθρωπος, δεν θα βρείτε ούτε ένα εδάφιο που να λέει στους πιστούς ότι ο τρόπος για να εισέλθουν στον παράδεισο είναι το να εξαναγκάζουν άλλους ανθρώπους να κάνουν καλές πράξεις. Οι φιλανθρωπικές πράξεις πρέπει να γίνονται εθελοντικά, από μια εσωτερική ώθηση ενός στοργικού πνεύματος και μιας στοργικής καρδιάς, και όχι ως αντίδραση στον έξωθεν εξαναγκασμό, όπως οι κυβερνήσεις που χρησιμοποιούν την απειλή των προστίμων ή της φυλάκισης για να συγκεντρώσουν φόρους, ώστε να χρηματοδοτήσουν προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας.
Ο Ιησούς μας παρείχε το πρότυπο της χριστιανικής φιλανθρωπίας στην παραβολή του καλού Σαμαρείτη (Λουκάς 10: 30-37). Όταν συνάντησε έναν άνθρωπο που είχε τραυματιστεί σοβαρά από ληστές, ο Σαμαρείτης φρόντισε προσωπικά τις πληγές του και ξόδεψε τα δικά του χρήματα για να παρέχει τροφή και στέγη στο θύμα. Όταν έπρεπε να φύγει για να ανταποκριθεί στις δικές του προϋπάρχουσες υποχρεώσεις, υποσχέθηκε να πληρώσει τον πανδοχέα για να φροντίσει τον άνθρωπο.
Έτσι, ο Ιησούς παρουσίασε τις δύο μορφές της χριστιανικής φιλανθρωπίας – πρώτον, την παροχή βοήθειας προσωπικά και άμεσα· δεύτερον, την παροχή βοήθειας έμμεσα, μέσω δωρεών σε όσους έχουν τον χρόνο και τις δεξιότητες να διακονήσουν όσους έχουν ανάγκη, όταν εμείς δεν μπορούμε να το κάνουμε μόνοι μας.
Ας δοκιμάσουμε ένα νοητικό πείραμα: Ας υποθέσουμε ότι ο Σαμαρείτης, αφού εντόπισε τον τραυματία, συγκέντρωσε τα χρήματα, που στη συνέχεια τα ξόδεψε για τη φροντίδα του θύματος, επιβάλλοντας διόδια στους περαστικούς στο δρόμο - διόδια που έπρεπε να πληρώσουν αν δεν ήθελαν ο Σαμαρείτης να τους χτυπήσει στο κεφάλι με το μπαστούνι του. Ο άνθρωπος που είχε ανάγκη θα είχε λάβει και σε αυτή την περίπτωση την βοήθεια που χρειαζόταν απεγνωσμένα, αλλά θα εξακολουθούσαμε άραγε να θεωρούμε τον Σαμαρείτη ως πρότυπο χριστιανικής αρετής και φιλανθρωπίας; Είναι γνήσια φιλανθρωπία το να είσαι γενναιόδωρος με τα χρήματα των άλλων ανθρώπων; Είναι φιλανθρωπικό το να βοηθάς κάποιους απειλώντας να βλάψεις κάποιους άλλους;
Αυτό είναι το θολό ηθικό έδαφος στο οποίο περιπλανώνται πολλοί Χριστιανοί στο όνομα της «κοινωνικής δικαιοσύνης» ή του κοινωνικού ευαγγελίου. Η επιθυμία να βοηθήσουν όσους έχουν ανάγκη είναι αξιέπαινη, όμως τα μέσα που χρησιμοποιούν οι υποστηρικτές της «κοινωνικής δικαιοσύνης» δεν είναι. Όταν ζητούν από την κυβέρνηση να αναδιανείμει τον πλούτο στους φτωχούς, τους αρρώστους, τις χήρες, ακυρώνουν κατάφωρα μια βιβλική αρχή. Το κράτος εισάγει αναγκαστικά τον πρόσθετο παράγοντα του καταναγκασμού στην εξίσωση, διότι το κράτος είναι οργανωμένη βία. Ενώ είναι χριστιανικό το να είσαι φιλάνθρωπος, ο Ιησούς δεν ανακάτεψε ποτέ τη φιλανθρωπία με τον καταναγκασμό, ούτε δίδαξε τους οπαδούς του να καταφεύγουν στη βία.
Για τον Χριστιανό, η ιδιωτική ιδιοκτησία είναι ένας από τους κεντρικούς πυλώνες της θεόπνευστης κοινωνικής ηθικής. Για τον οικονομολόγο, η ιδιωτική ιδιοκτησία προσφέρει την μέγιστη χρησιμότητα για την προώθηση της κοινωνικής ευημερίας. Υπό αυτή την κρίσιμη έννοια, η Βίβλος και η οικονομολογία δεν συγκρούονται, αλλά εναρμονίζονται.
Ο Μαρκ Χέντρικσον διδάσκει Οικονομικά και Επιχειρηματικότητα στο Grove City College και είναι υπότροφος Οικονομικής και Κοινωνικής Πολιτικής στο Center for Vision & Values.