Μια αιρετική άποψη για την σχέση φιλελευθερισμού και θρησκείας
Η υπεροπτική και αδαής στάση απέναντι στην οργανωμένη θρησκεία είναι η πνευματική μάστιγα του σύγχρονου πολιτισμού, και του σύγχρονου φιλελευθερισμού ειδικότερα
Κείμενο του Jörg Guido Hülsmann, δημοσιευμένο στις 14/9/2020 από το Mises Institute. Χρόνος ανάγνωσης 4’
[Πρόλογος στο βιβλίο The Place of Religion in the Liberal Philosophy of Constant, Tocqueville, and Lord Acton του Ralph Raico.]
Θρησκεία και ελευθερία—λίγα ζητήματα είναι πιο αμφιλεγόμενα μεταξύ των σημερινών φιλελεύθερων. Μπορούμε να διακρίνουμε τουλάχιστον τέσσερις απόψεις. Μια πολύ γνωστή άποψη υποστηρίζει ότι η θρησκεία και η ελευθερία είναι ξεχωριστές σφαίρες που είναι σχεδόν ερμητικά σφραγισμένες η μία σε σχέση με την άλλη, ενώ οποιοδήποτε ιστορικό σημείο επαφής είναι καθαρά τυχαίο ή συμπτωματικό. Σύμφωνα με μια άλλη ευρέως διαδεδομένη άποψη, η θρησκεία και η ελευθερία είναι εντελώς ανταγωνιστικές. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης βλέπουν στη θρησκεία τον πιο θανάσιμο εχθρό της ατομικής ελευθερίας, έναν ακόμη μεγαλύτερο εχθρό της ανθρωπότητας από ό,τι το κράτος.
Μια τρίτη άποψη υποστηρίζει ότι η θρησκεία και η ελευθερία είναι συμπληρωματικές - αφ’ ενός, οι ευσεβείς άνθρωποι διευκολύνουν τη λειτουργία μιας κοινωνίας με ελάχιστο ή καθόλου κράτος και, αφ’ ετέρου, η πολιτική ελευθερία διευκολύνει τη θρησκευτική ζωή όπως ταιριάζει στον καθένα.
Τέλος, ορισμένοι στοχαστές υπερασπίζονται μια τέταρτη άποψη, δηλαδή ότι η θρησκεία - και ιδιαίτερα η χριστιανική πίστη - είναι θεμελιώδης για την ατομική ελευθερία, τόσο όσον αφορά τις ιστορικές μαρτυρίες, όσο και στο εννοιολογικό επίπεδο.
Δείτε σχετικά: «Πώς ο Ιησούς εξόρκισε τον κολεκτιβισμό της αρχαιότητας φέρνοντας στο επίκεντρο το άτομο»
Στην τελείως εκκοσμικευμένη κουλτούρα μας, η τρίτη άποψη θεωρείται τολμηρή και η τέταρτη ανήκουστη. Ωστόσο, σήμερα πιστεύω ότι είναι και οι δύο αληθινές, και ότι η τρίτη είναι μια επιφανειακή αποτύπωση της αλήθειας, ενώ η τέταρτη πηγαίνει στη ρίζα του θέματος. Όντας κάποτε άθεος και λάτρης του κρατικού παρεμβατισμού, είδα για πρώτη φορά τις αλήθειες της φιλελεύθερης πολιτικής θεωρίας και τελικά άρχισα να συνειδητοποιώ ότι το φως αυτών των αληθειών δεν ήταν παρά μια αντανάκλαση του περιεκτικού και αιώνιου φωτός που ακτινοβολεί από τον Θεό μέσω του Υιού Του και του Αγίου Πνεύματος. Αυτή η συνειδητοποίηση ήταν μια αργή διαδικασία και δεν θα μπορούσα τώρα να πω πότε και πού θα τελειώσει. Μπορώ όμως να προσδιορίσω τις συνθήκες της έναρξής της. Μπορώ να προσδιορίσω τον ξεχωριστό συγγραφέα, ο οποίος έθεσε σε κίνηση αυτή την λειτουργία μέσα μου.
Στην αρχή της ακαδημαϊκής μου καριέρας είχα την τύχη και το προνόμιο να μεταφράσω το υπέροχο δοκίμιο του Ralph Raico για την ιστορία του γερμανικού φιλελευθερισμού στη μητρική μου γλώσσα. Αυτό το βιβλίο εμφανίζει έξοχα τις αρετές του συγγραφέα του - την επιστημοσύνη του, την οξυδέρκειά του, τη δικαιοσύνη και το θάρρος του. Για μένα ήταν ένα χάρμα οφθαλμών. Ξεκαθάριζε την αλήθεια για τους βασικούς πρωταγωνιστές. Συγκεκριμένα, ο Friedrich Naumann, ένας άνθρωπος που αδίκως φημιζόταν σαν φιλελεύθερος, πετάχτηκε έξω από το πάνθεον των υπέρμαχων της ελευθερίας, ενώ ο Eugen Richter, σχεδόν άγνωστος σήμερα, ανυψώθηκε στη θέση που του αξίζει ως ο κορυφαίος ηγέτης της fin-de-siècle παράταξης της ελευθερίας στην Γερμανία. Ο Ralph Raico εξηγεί ότι οι Γερμανοί φιλελεύθεροι απέτυχαν, κυρίως επειδή κάποια στιγμή άρχισαν να χάνουν τον στόχο τους. Αντί να εναντιώνονται στο κράτος, άρχισαν να βλέπουν τον εχθρό στην οργανωμένη θρησκεία. Υποστήριξαν τους κατασταλτικούς νόμους του Μπίσμαρκ που είχαν σχεδιαστεί για να διεξαγάγουν πολιτισμικό πόλεμο στην Καθολική Εκκλησία.
Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν ο Rudolf Virchow, χειρουργός, καθηγητής και αρχηγός φιλελεύθερου κόμματος, ο οποίος επέδειξε την ίδια υπεροπτική και αδαή στάση απέναντι στην οργανωμένη θρησκεία που είναι επίσης η πνευματική μάστιγα του σύγχρονου πολιτισμού, και του σύγχρονου φιλελευθερισμού ειδικότερα. Το βιβλίο του Ralph Raico ανέδειξε τις γραμμές της συνέχειας μεταξύ των Virchows όλων των εποχών και του γαλλικού Διαφωτισμού. Τα απολύτως αντικληρικά γραπτά του Βολταίρου, του Ρουσώ, του Ντιντερό, του Ντ' Αλμπέρ, του Ελβέτιου και τόσων άλλων φαινομενικών υπερασπιστών της ατομικής ελευθερίας και πολέμιων της καταπίεσης είχαν δημιουργήσει μια κουλτούρα «φιλελευθερισμού» στην ηπειρωτική Ευρώπη, στην οποία ο ανταγωνισμός μεταξύ της πίστης και της ελευθερίας θεωρείτο δεδομένος. Κατά συνέπεια, οι θρησκευόμενοι ήταν πάντα καχύποπτοι με αυτό το κίνημα. Φαινόταν σαν να έπρεπε να διαλέξει κανείς μεταξύ θρησκείας και ελευθερίας.
Δείτε σχετικά το άρθρο του Ryan McMaken: «Δεν υπάρχει καμία ασυμβατότητα μεταξύ φιλελευθερισμού και θρησκείας»
Ωστόσο, ο καθηγητής Raico τονίζει επίσης ότι υπήρχε μια άλλη παράδοση στην κλασική-φιλελεύθερη σκέψη, μια παράδοση που αναγνώριζε την αλληλεξάρτηση μεταξύ θρησκείας και ελευθερίας. Αυτή η παράδοση περιλαμβάνει κυρίως τους τρεις μεγάλους στοχαστές που απεικονίζει ο καθηγητής Raico στη διδακτορική του διατριβή του 1970, εξηγώντας το πώς η πολιτική σκέψη του Benjamin Constant, του Alexis de Tocqueville και του Lord Acton προήλθε από τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.
Αυτό το πρώιμο έργο ανατυπώνεται εδώ και διατίθεται σε όλους τους καλής προαίρεσης ανθρώπους. Στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, δεν έχασε την επικαιρότητα και τη σημασία του ως εργαλείο για την επανακατανόηση της ιστορίας του φιλελευθερισμού. Χαιρετίζω τη δημοσίευσή του και προβλέπω ότι θα ανοίξει πολλά περισσότερα μάτια.
[ Μπορείτε να κατεβάσετε, νόμιμα και δωρεάν, το βιβλίο σε pdf μορφή στον παρακάτω σύνδεσμο : The Place of Religion in the Liberal Philosophy of Constant, Tocqueville, and Lord Acton ]
Ο Jörg Guido Hülsmann είναι ανώτερος συνεργάτης του Mises Institute, όπου κατέχει την Έδρα Peterson-Luddy 2018. Είναι συγγραφέας των βιβλίων Mises: The Last Knight of Liberalism και The Ethics of Money Production . Διδάσκει στη Γαλλία, στο Université d'Angers. Το πλήρες βιογραφικό του είναι εδώ .