[φιλ]Ελευθερισμός και Αυστριακή Σχολή οδηγούν στην κατανόηση όσων συμβαίνουν
Άρθρο του Finn Andreen, που δημοσιεύτηκε στις 20/11/2023 από το Mises Institute. Χρόνος ανάγνωσης 6'
Οι περισσότεροι άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι πολλά κοινωνικά προβλήματα οφείλονται σε κάποια «αποτυχία της αγοράς» και ως εκ τούτου απαιτούν την κρατική παρέμβαση για να «λυθούν»
Παρόλο που η δημοφιλία της ελεύθερης αγοράς είναι πιο ισχυρή τις τελευταίες δεκαετίες, ο [φιλ]ελευθερισμός δεν μπορεί ακόμα να θεωρείται ένα κατεστημένο κίνημα. Οι περισσότεροι άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι πολλά κοινωνικά προβλήματα οφείλονται σε κάποια «αποτυχία της αγοράς» και ως εκ τούτου απαιτούν την κρατική παρέμβαση για να «λυθούν». Παρά τα προφανή ελαττώματα του σύγχρονου σοσιαλισμού -με τον απίθανο συνδυασμό του αναδιανεμητικού κράτους πρόνοιας και του παγκοσμιοποιητικού κορπορατισμού (σ.σ. διαπλοκή κράτους και εταιρειών)- και παρά τα γερά φιλοσοφικά και εμπειρικά θεμέλια του ελευθερισμού, ο φιλελευθερισμός του Λούντβιχ φον Μίζες απέχει ακόμα πολύ από το να απολαμβάνει την πλειοψηφική υποστήριξη που του αξίζει .
Δείτε σχετικά: «Κορπορατισμός: το οικονομικό σύστημα που επιβλήθηκε εν αγνοία μας»
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για αυτό. Φυσικά, η προκατάληψη των μέσων ενημέρωσης και η δημόσια εκπαίδευση εμποδίζουν τη διάδοση των ιδεών της ελευθερίας στην κοινωνία και περιορίζουν την κατανόηση της ελεύθερης αγοράς. Ωστόσο, ένας λόγος που συχνά παραβλέπεται, αλλά είναι εξίσου σημαντικός, είναι μια γενική αδιαφορία για την αιτιότητα. Όταν οι πραγματικές και βαθύτερες αιτίες των κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων είναι άγνωστες ή παρεξηγημένες, η υποστήριξη του κόσμου σε εσφαλμένες κρατικιστικές λύσεις σε αυτά τα προβλήματα δεν προκαλεί έκπληξη.
Η σημασία των αιτιών
Η σημασία των αιτιών για την ανθρώπινη έρευνα έχει γίνει αντιληπτή από την πρώιμη αρχαιότητα, αποκρυσταλλωμένη από τον Αριστοτέλη και τη θεωρία του για την αιτιότητα. Ακολουθώντας αυτή την παράδοση, ο Herbert Spencer θεώρησε την ανακάλυψη των αιτιακών νόμων την ουσία της επιστήμης. Όσοι αγνοούν τη σημασία του εντοπισμού των αιτιών, ανεξάρτητα από το θέμα, ενδέχεται να βγάλουν εσφαλμένα συμπεράσματα.
Στο Λυκόφως των Ειδώλων , ο Φρίντριχ Νίτσε καταδίκασε τη σύγχρονη κοινωνία επειδή εξακολουθεί να κάνει λάθη αιτιότητας. Δηλαδή, «το σφάλμα της ψευδούς αιτιότητας», «το σφάλμα των φανταστικών αιτιών» και «το σφάλμα της σύγχυσης αιτίας και αποτελέσματος». Δυστυχώς, αυτά τα λάθη γίνονται συχνά σε όλους τους τομείς της οικονομικής και πολιτικής ζωής.
Στη σφαίρα των διεθνών σχέσεων, για παράδειγμα, η περιφρόνηση της σύγχρονης ιστορίας έχει οδηγήσει σε άγνοια των πραγματικών αιτιών κάποιων σοβαρότατων πολιτικών γεγονότων. Οι σημερινές συγκρούσεις θα μπορούσαν αναμφισβήτητα να είχαν αποφευχθεί εάν οι πολλές και βαθιές αιτίες τους είχαν εξεταστεί νηφάλια και αντικειμενικά από τους λήπτες των αποφάσεων. Όταν ο George Santayana είπε ότι «όσοι δεν θυμούνται το παρελθόν είναι καταδικασμένοι να το επαναλάβουν» και όταν ο George Orwell έγραψε στο αριστούργημα του, το ‘‘1984’’, ότι «το να κυριαρχήσεις στο παρελθόν είναι το κλειδί για να κυριαρχήσεις στο παρόν», και οι δύο είχαν κατά νου την κρίσιμη σημασία της γνώσης του πραγματικού αιτίου των πολιτικών γεγονότων.
Ο Νίτσε θεωρούσε το λάθος της σύγχυσης της αιτίας και αποτελέσματος ως το πιο επικίνδυνο. Το ονόμασε «η εσωτερική διαστροφή της λογικής». Αυτό δεν ήταν υπερβολή, λαμβάνοντας υπόψη τον αντίκτυπο αυτής της πολύ διαδεδομένης αντιστροφής της αιτιότητας. Για παράδειγμα, αυτό το λάθος συμβαίνει όταν το κράτος απαλλάσσεται από τις άθλιες συνέπειες των προηγούμενων ενεργειών του, δίνοντας έτσι την εξουσία στο κράτος να νομιμοποιεί πολιτικές που «λύνουν» προβλήματα, για τα οποία το ίδιο το κράτος ήταν αρχικά υπεύθυνο.
Παραδείγματα: ύφεση, πληθωρισμός και ανεργία
Ως παράδειγμα, είναι δυνατόν να αναφέρουμε τους κύκλους άνθησης και κατάρρευσης της τυπικής κρατικής οικονομίας. Η αρχική αιτία αυτού του κύκλου είναι το κράτος, μέσω της μονοπωλιακής νομισματικής του πολιτικής. Όπως έγραψε ο Murray Rothbard, «Ο επιχειρηματικός κύκλος δημιουργείται από το κράτος: συγκεκριμένα, από την τραπεζική πιστωτική επέκταση που προωθείται και τροφοδοτείται από την κρατική επέκταση των τραπεζικών αποθεματικών».
Δείτε σχετικά: «Το τραπεζικό σύστημα έχει οικοδομηθεί πάνω στην μαζική εξαπάτηση»
Ωστόσο, σε δύσκολες στιγμές -επειδή αυτή η αρχική αιτία της ύφεσης δεν αναγνωρίζεται ευρέως- το ίδιο το κράτος καλείται να «σώσει» την οικονομία μέσω μέτρων, όπως πακέτα διάσωσης ή μειώσεις επιτοκίων (που ωφελούν κυρίως τις μεγάλες τράπεζες και τις στρατηγικούς κλάδους). Αυτό με τη σειρά του θέτει τις βάσεις για την επόμενη τεχνητή έκρηξη και ο κύκλος συνεχίζεται.
Το πρόβλημα του υψηλού πληθωρισμού και της υψηλής ανεργίας μπορεί να ιδωθεί με τον ίδιο τρόπο. Ο πληθωρισμός των τιμών προκαλείται από το κράτος όταν αυξάνει την προσφορά χρήματος για να πληρώσει τα χρόνια δημοσιονομικά του ελλείμματα, με το πρόσθετο όφελος να μειώνει έτσι το σχετικό μέγεθος του τεράστιου κρατικού χρέους. Ωστόσο, όταν οι τιμές αυξάνονται στην οικονομία εξαιτίας τέτοιων ενεργειών, τότε το ίδιο το κράτος αναμένεται να έρθει να σώσει την κατάσταση —για παράδειγμα, επιβάλλοντας τεχνητά ελέγχους τιμών ή αυξάνοντας τα επιτόκια, επιβραδύνοντας έτσι την οικονομική δραστηριότητα— σε περαιτέρω βάρος της κοινωνίας.
Η υψηλή ανεργία είναι επίσης ένα φαινόμενο που προκαλείται από το κράτος, ασφαλώς, όταν επιβάλλει αυστηρούς εργατικούς νόμους και υψηλή φορολογία στις εταιρείες, όταν διανέμει «γενναιόδωρα» επιδόματα ανεργίας και όταν επιτρέπει τη είσοδο ανεκπαίδευτων μεταναστών, για την οποία δεν υπάρχει ζήτηση από τον ιδιωτικό τομέα. Ωστόσο, όταν η ανεργία γίνεται «πολύ υψηλή» εξαιτίας αυτών των ενεργειών, τότε το ίδιο το κράτος αναμένεται να λύσει το πρόβλημα—για παράδειγμα, παρέχοντας φορολογικά κίνητρα στις εταιρείες για την πρόσληψη εργαζομένων με χαμηλή ειδίκευση ή με την πρόσληψη περισσότερων δημοσίων υπαλλήλων.
Η πλάνη της «αποτυχίας της αγοράς»
Φαίνεται αντιφατικό να πιστεύουμε ότι ένας παράγοντας που είναι υπεύθυνος για τα κοινωνικά προβλήματα οφείλει να είναι επίσης αυτός που θα λύσει αυτά τα προβλήματα. Ο μόνος λόγος που αυτή η εσφαλμένη λογική εξακολουθεί να γίνεται αποδεκτή είναι εξαιτίας των σφαλμάτων περί αιτιότητας. Οι πραγματικές αιτίες των οικονομικών προβλημάτων δεν κατανοούνται σωστά από το ευρύ κοινό και συχνά συγχέονται με τις συνέπειές τους. Στα οικονομικά, αυτή η αδιαφορία για τις αιτιώδεις συνδέσεις έχει πιθανώς προξενήσει τόση ζημιά στις κοινωνίες όσο οι διεθνείς συγκρούσεις που αναφέρθηκαν προηγουμένως, δίνοντας το ελεύθερο σε όσους θέλουν ελάχιστα όρια στο να ρυθμίζεται η οικονομική και κοινωνική ζωή από το κράτος.
Το ίδιο σκεπτικό ισχύει και για μια πτυχή που συνήθως αποδίδεται στην ελεύθερη αγορά: οι «εξωτερικότητες» (externalities) ή το «εξωτερικό» κόστος, που μερικές φορές επιβαρύνει τρίτα μέρη. Η ακραία περίπτωση αυτού του φαινομένου είναι η έννοια της «τραγωδίας των κοινών», η οποία χρησιμοποιείται συχνά για να δικαιολογήσει τις πολλές παγκοσμιοποιητικές «πράσινες» πρωτοβουλίες για την «καταπολέμηση» της κλιματικής αλλαγής . Πέρα από το αν υπάρχουν οι εξ Αποκαλύψεως λόγοι για την υποστήριξη τέτοιων ακραίων και άνωθεν κοινωνικών πολιτικών, η ελευθεριστική άποψη είναι ότι η πραγματική αιτία πολλών «εξωτερικοτήτων» είναι γενικά ότι τα δικαιώματα ιδιωτικής ιδιοκτησίας δεν έχουν καθοριστεί επαρκώς.
Δεδομένου ότι η αιτιότητα αγνοείται, τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα όπως αυτά που αναφέρθηκαν προηγουμένως αποδίδονται γενικά στην «αποτυχία της αγοράς», μειώνοντας έτσι την αξιοπιστία του [φιλ]ελευθερισμού στο ευρύ κοινό. Πράγματι, ο [φιλ]ελευθερισμός συνήθως απορρίπτεται από την πλειοψηφία ως πολιτικό και οικονομικό σύστημα επειδή τα κοινωνικά προβλήματα αποδίδονται λανθασμένα σε κάποια υποτιθέμενη αδυναμία της ελεύθερης αγοράς να δώσει λύσεις. Σπάνια υπάρχει η γνώση ότι οι πραγματικές αιτίες αυτών των προβλημάτων είναι καταρχήν οι κρατικές παρεμβάσεις στην ελεύθερη αγορά.
Οι ελευθεριστές αναγνώριζαν πάντα τη σημασία της αιτιότητας, σύμφωνα με τον τίτλο του magnum opus του Mises, το Human Action. Ο Karl Menger, ο ιδρυτής της Αυστριακής Σχολής Οικονομικών Επιστημών, ανέφερε ρητά ότι «είχε αφιερώσει ιδιαίτερη προσοχή στη διερεύνηση των αιτιακών συνδέσεων» ως σημαντικό μέσο για να αποκτήσει κανείς εικόνα των οικονομικών διαδικασιών. Είναι σημαντικό ότι αυτή η θέση δεν ανήκε αποκλειστικά στην Αυστριακή Σχολή εκείνη την εποχή, επειδή «η αναζήτηση αυτών των αιτιολογικών νόμων της πραγματικότητας ήταν σε μεγάλο βαθμό ένα διεθνές εγχείρημα μεταξύ των οικονομολόγων στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο». Ωστόσο, για διάφορους λόγους, αυτή η εστίαση στις αιτιώδεις συνδέσεις στην οικονομική έρευνα χάθηκε στη συνέχεια.
Όπως προσπάθησε να καταδείξει αυτό το άρθρο, είναι σημαντικό να γίνει καλύτερα κατανοητή από το ευρύ κοινό η αιτιότητα, τόσο στην οικονομία όσο και στην πολιτική. Αυτό είναι το κλειδί για να χαλιναγωγηθούν οι αυταρχικές εισβολές των κυβερνήσεων, που λαμβάνουν χώρα σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Μια καλύτερη κατανόηση των αιτιωδών συνδέσεων θα οδηγούσε σε αύξηση της δημοτικότητας του ελευθερισμού, αποδεικνύοντας ότι η αγορά αποτυγχάνει μόνο όταν διαταράσσεται συνεχώς από την κρατική παρέμβαση.