Το ινδικό κόλπο με το σχοινί
Οι σοσιαλιστές βάζουν τις έννοιες της «ισότητας» και της «δικαιοσύνης» να ορίζουν η μία την άλλη, και αυτό ακριβώς είναι το ινδικό κόλπο με το σχοινί.
Ετικέτες: Σοσιαλισμός
Άρθρο του David Gordon, 1/11/2024
Η κοινωνική δικαιοσύνη και το ινδικό κόλπο με σχοινί
από τον Anthony de Jasay. Liberty Fund, 2014, 200 σελ.
Ο πολιτικός θεωρητικός και οικονομολόγος Anthony de Jasay μας δίνει πολλά ενδιαφέροντα επιχειρήματα στο βιβλίο του, και σε όσα ακολουθούν θα ήθελα να αναλύσω μερικά από αυτά.
Το ινδικό κόλπο με το σχοινί έχει να κάνει με έναν Ινδό φακίρη που πετάει ένα σχοινί ψηλά στον αέρα και μετά σκαρφαλώνει πάνω του κι εξαφανίζεται, χωρίς κάποια ορατά μέσα υποστήριξης. Ο de Jasay ισχυρίζεται ότι και το αίτημα για ισότητα επίσης στερείται υποστήριξης. Θεωρείται δεδομένο ότι η ισότητα είναι κάτι καλό, αλλά γιατί είναι κάτι καλό;
Δεν είναι αυτονόητο πως είναι καλό: εάν έχετε μια επώδυνη φουσκάλα στο αριστερό σας πόδι, δεν είναι καλό να έχετε μια εξίσου επώδυνη φουσκάλα και στο δεξί σας πόδι. Για να στηρίξουν το επιχείρημα υπέρ της ισότητας, οι υπερασπιστές της προσπαθούν να εκμεταλλευτούν ένα άλλο γλωσσικό φαινόμενο. Υπάρχουν λέξεις που είναι πάντα καλύτερες από τα αντίθετά τους, όπως «όμορφο» και «άσχημο» . Το «δίκαιο» και το «άδικο» είναι ένα ακόμα τέτοιο ζευγάρι και οι υπερασπιστές της ισχυρίζονται ότι η ισότητα -του είδους που θέλουν εκείνοι- είναι καλύτερη από την ανισότητα, επειδή η ισότητα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σύμφωνη με τη δικαιοσύνη και η ανισότητα όχι. Για παράδειγμα, λένε, απλώς παίρνουμε χρήματα από τους πλούσιους και τα δίνουμε στους φτωχούς, και είναι άδικο αν αφήνουμε αυτή την ανισότητα να συνεχίζεται.
Εδώ υπεισέρχεται το ινδικό κόλπο με το σχοινί. Εάν ένας επικριτής απαντήσει, «έχετε δίκιο ότι η δικαιοσύνη είναι πάντα καλύτερη από την αδικία, αλλά γιατί το ίσο αποτέλεσμα που προτιμάτε είναι πιο δίκαιο από το να αφήνετε την ανισότητα όπως είναι;» Οι εξισωτιστές απαντούν μ΄ έναν απρόσμενο τρόπο. Λένε ότι είναι πιο δίκαιο γιατί είναι πιο ίσο. Με άλλα λόγια, η ισότητα είναι καλή επειδή είναι δίκαιη, και ένα δίκαιο αποτέλεσμα είναι αυτό που οδηγεί στην ισότητα. Οι έννοιες της «ισότητας» και της «δικαιοσύνης» ορίζουν η μία την άλλη, και αυτό ακριβώς είναι το ινδικό κόλπο με το σχοινί.
Ο de Jasay, είναι προφανές, δεν φοβάται να αμφισβητήσει τα συνήθη ιερά και όσια της Αριστεράς, μερικά από τα οποία τα σέβονται και οι λεγόμενοι «μετριοπαθείς». Σχεδόν όλοι τάσσονται υπέρ της ισότητας των ευκαιριών, αλλά οι μετριοπαθείς δεν αποδέχονται την ισότητα των αποτελεσμάτων. Σύμφωνα με τους μετριοπαθείς, οι άνθρωποι πρέπει να ξεκινούν από την ίδια αφετηρία, αλλά το τι θα κάνουν με τις ίσες ευκαιρίες με τις οποίες ξεκινούν εξαρτάται από τους ίδιους, και αυτά τα αποτελέσματα δεν πρέπει να εξισώνονται.
Ο de Jasay επισημαίνει ένα απλό αλλά συντριπτικό πρόβλημα που εμπεριέχει αυτή η άποψη. Τα ίσα σημεία εκκίνησης οδηγούν σε άνισα αποτελέσματα, αλλά τι γίνεται μετά; Η νέα γενιά που γεννιέται, μετά τα άνισα αποτελέσματα, δεν ξεκινά από μια ίση αφετηρία. Εάν οι μετριοπαθείς δεν εγκαταλείψουν την ισότητα των ευκαιριών, πρέπει τώρα να εξαλείψουν τα άνισα αποτελέσματα και να αποκαταστήσουν το ίσο σημείο εκκίνησης. Η ισότητα των ευκαιριών αναβάλλει -στην καλύτερη περίπτωση- την ισότητα των αποτελεσμάτων, δεν την εξαφανίζει.
Ο John Rawls και ο Amartya Sen έχουν τεράστια απήχηση, αλλά για τον de Jasay, υπάρχουν καταφανείς αδυναμίες στις περιγραφές τους για τη δικαιοσύνη. Και οι δύο ξεκινούν ρωτώντας: πώς θα διανεμηθούν οι πόροι; Ο Rawls υποστηρίζει μια «πρωταρχική θέση», στην οποία οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τις ικανότητές τους και τις αντιλήψεις τους περί αγαθού (σ.σ. το νοητικό πείραμα του «πέπλου της άγνοιας»). Ο Sen ξεκινά με ένα συγκεκριμένο περιουσιακό στοιχείο και υποστηρίζει ότι υπάρχουν αρκετές εύλογες αλλά ασύμβατες αρχές δικαιοσύνης για να καθοριστεί ποιο άτομο πρέπει να αποκτήσει το περιουσιακό αυτό στοιχείο. Ο de Jasay υποστηρίζει ότι και οι δύο θεωρητικοί υποθέτουν εσφαλμένα ότι οι πόροι είναι στη διάθεση της «κοινωνίας» ή των συλλογικά υπευθύνων για την λήψη των αποφάσεων. Στην πραγματικότητα, οι πόροι δεν ξεκινούν ως άκτητοι (σ.σ χωρίς ιδιοκτήτη). Κάποιος έχει κατασκευάσει το περιουσιακό στοιχείο που πρόκειται να διανεμηθεί από τη συλλογικότητα, ή έχει καταλάβει κάποιο κομμάτι γης μέσω του κανόνα του πρώτου κατόχου. Γιατί επιτρέπεται η συλλογικότητα να εκδιώξει αυτό το άτομο ή να αρπάξει το περιουσιακό του στοιχείο;
Ο de Jasay υποστηρίζει ότι όλες οι γνωστές σε μας κοινωνίες, από την προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα, έχουν υιοθετήσει το τεκμήριο της ελευθερίας και τον κανόνα του πρώτου κατόχου. Το τεκμήριο της ελευθερίας σημαίνει ότι μπορείτε να κάνετε οτιδήποτε δεν έχει απαγορευτεί ρητά από το κράτος ή την κοινωνία. Εάν αυτό το τεκμήριο απορριφθεί, τότε είστε ελεύθεροι να κάνετε κάτι μόνο εάν το κράτος ή η κοινωνία σας το επιτρέψει ρητά. Οτιδήποτε άλλο απαγορεύεται. Αυτή είναι μια συνταγή ολοκληρωτισμού.
Ακολουθώντας τον David Hume, ο de Jasay επισημαίνει το τεκμήριο της ελευθερίας και τον κανόνα του πρώτου κατόχου, στα οποία οι Ροθμπαρντιανοί θα βρουν μεγάλη αξία. Αυτές οι αρχές επιβάλλονται μόνες τους, ειδικά σε μικρές κοινωνίες, με την έννοια ότι οι άνθρωποι θα υποβάλλουν τους παραβάτες σε κυρώσεις, όπως η απέλαση από την κοινότητα. Επιπλέον, οι άνθρωποι έχουν ένα φυσικό κίνητρο, ακόμη και πέρα από τις κυρώσεις, να αποδεχθούν αυτές τις αρχές.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Η απάντηση είναι ότι η αποδοχή αυτών των αρχών επεκτείνει σε μεγάλο βαθμό τις συνθήκες υπό τις οποίες οι άνθρωποι μπορούν να αποκομίσουν αμοιβαία οφέλη από το εμπόριο. Εάν ανταλλάξω κάποια μήλα που κατέχω τώρα, λόγω ενός συμβολαίου μαζί σας ότι θα μου προμηθεύσετε πορτοκάλια στο μέλλον, πρέπει να είμαι σίγουρος ότι θα εκπληρώσετε τους όρους της σύμβασης. Εάν οι άνθρωποι θεωρούν μια τέτοια εμπιστοσύνη ως φυσική, θα αυξήσουν σημαντικά την υποστήριξή τους υπέρ της. Επίσης, φυσικά, εάν οι άνθρωποι αποδεχτούν τον κανόνα του πρώτου κατόχου ως φυσικό, θα μειώσουν τις πιθανότητες οι άλλοι να προσπαθήσουν να κλέψουν την περιουσία τους και έτσι θα μπορούν να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο σε παραγωγικές δραστηριότητες.
Αυτές οι αυτοεπιβαλλόμενες αρχές, υποστηρίζει ο de Jasay, προηγήθηκαν του κράτους. Ακολουθώντας τον Φραντς Οπενχάιμερ και τον Άλμπερτ Τζέι Νοκ, θεωρεί το κράτος ως αρπακτικό και, παρ’ ό,τι φοβάται ότι η εμφάνισή του είναι αναπόφευκτη, πιστεύει ότι οι άνθρωποι θα έκαναν καλά να συμβιώνουν ειρηνικά μεταξύ τους χωρίς αυτό.
Τόνισα τους τομείς στους οποίους ο de Jasay συμφωνεί με τους Ροθμπαρντιανούς, ωστόσο ένας τομέας στον οποίο δεν συμφωνεί μαζί τους αφορά τα φυσικά δικαιώματα. Ο de Jasay απορρίπτει τα φυσικά δικαιώματα. Θα πρέπει, όπως πιστεύει, να τα εκλαμβάνουμε ως φυσικά και να αφήσουμε έξω την λέξη «δικαιώματα». Το να μιλάμε για δικαιώματα υπονοεί εσφαλμένα ότι το κράτος έχει παραχωρήσει αυτά τα δικαιώματα. Στην απάντηση ότι αυτές οι αρχές είναι φυσικές, με την έννοια ότι είναι αντικειμενικά αληθινές αρχές της ηθικής, ο de Jasay θα απαντούσε ότι η ηθική δεν είναι αντικειμενική. Είναι, φοβάμαι, ένας ηθικός σκεπτικιστής, μια άποψη που πολλοί οικονομολόγοι εσφαλμένα θεωρούν ως εύλογη. Όμως, παρά την διαφωνία αυτή, οι Ροθμπαρντιανοί θα βρουν στον de Jasay έναν στοχαστή με μεγάλη εμβέλεια και διορατικότητα.
Δείτε επίσης:
