«Αναρχία, Κράτος και Ουτοπία» του Nozick: επιτέλους στα ελληνικά μετά από 50 χρόνια

Οι άνθρωποι σήμερα είναι σκλάβοι του κράτους μέσω του φόρου εισοδήματος. Σίγουρα, αυτή η σκλαβιά είναι πολύ καλύτερη από εκείνη του 18ου αιώνα, αλλά η ουσία της παραμένει.

Ετικέτες: Φιλελευθερισμός
Άρθρο του Charles Amos, δημοσιευμένο στις 23/04/2024 από το Mises Institute.

---

Από την περιγραφή του βιβλίου, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ευρασία πριν λίγες μέρες:

«Μεταφρασμένο σε 100 γλώσσες, έχοντας κερδίσει το National Book Award και έχοντας χαρακτηριστεί ως ένα από τα 100 επιδραστικότερα βιβλία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο από το Times Literary Supplement, το Αναρχία, Κράτος και Ουτοπία αποτελεί μία από τις πιο έντονες και φιλοσοφικά πλούσιες υπερασπίσεις του οικονομικού φιλελευθερισμού μέχρι σήμερα.»

---

Το κλασικό βιβλίο της πολιτικής φιλοσοφίας του Ρόμπερτ Νόζικ, Αναρχία, Κράτος και Ουτοπία, γίνεται πενήντα ετών φέτος. Η «ανατίναξη» της ιδέας περί αναδιανομής του πλούτου συντάραξε τον ακαδημαϊκό κόσμο μέχρι τον πυρήνα του το 1974, και οι πνευματικοί του μετασεισμοί είναι αναμφισβήτητα αισθητοί μέχρι σήμερα. Παρ' όλα αυτά, τα επιχειρήματα του Nozick έχουν ξεκάθαρα χαθεί στον «πραγματικό κόσμο». Οι υψηλοί φόροι και τα υψηλά επιδόματα εξακολουθούν να είναι ασύστολα. Πράγματι, ακόμη και στην ακμή του νεοφιλελευθερισμού -τη δεκαετία του 1980- η Μάργκαρετ Θάτσερ συχνά δικαιολογούσε τις φορολογικές της περικοπές στη βάση ότι ευνοούσαν τους φτωχότερους της κοινωνίας. Άραγε έπιασε σωστά το θέμα ο Nozick υποστηρίζοντας τον ελευθερισμό, ή μήπως ο John Rawls κατέληξε στο σωστό συμπέρασμα υπερασπιζόμενος τη σοσιαλδημοκρατία που έχουν ενστερνιστεί τώρα τα περισσότερα κράτη; Δεν έχουν γραφτεί λίγα στην επιστημονική διαμάχη. Ωστόσο, η περίπτωση του Nozick παραμένει σχεδόν εντελώς άγνωστη στη δημόσια συζήτηση. Είναι καιρός αυτό να διορθωθεί.

Προβάλλοντας το πρώτο του επιχείρημα κατά της αναδιανεμητικής φορολογίας, ο Nozick μας ζητά να φανταστούμε την ιδανική για εμάς κατανομή του πλούτου στην κοινωνία. Μετά ας φανταστούμε ότι η Taylor Swift παράγει ένα νέο άλμπουμ και γίνεται πολύ πλούσια επειδή το αγοράζουν πολλοί άνθρωποι. Ξαφνικά, οι υπέρμαχοι της ισότητας υποστηρίζουν ότι υπάρχει αδικία μέσα στην κοινωνία επειδή, για παράδειγμα, οι φτωχότεροι θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη θέση τους μέσω ενός φόρου εισοδήματος στα κέρδη της Taylor Swift. Σε αυτούς τους στοχαστές, ωστόσο, ο Nozick απευθύνει το εξής ερώτημα : Εάν η αρχική κατανομή ήταν δίκαιη και το βήμα προς την επόμενη κατανομή ήταν επίσης δίκαιο, πώς μπορεί να έχει προκύψει οποιαδήποτε αδικία; Απαντά λέγοντας ότι δεν μπορεί να έχει προκύψει κάποια αδικία, γιατί η παραγωγική δραστηριότητα (π.χ. η πώληση ενός νέου άλμπουμ) δεν κάνει κακό και διότι τα δίκαια μερίδια όλων των άλλων παραμένουν ίδια. Ως εκ τούτου, η αναδιανεμητική φορολογία -που βασίζεται σε ένα ιδανικό πρότυπο πλούτου σε ολόκληρη την κοινωνία- πρέπει να απορριφθεί, γιατί δεν προκύπτει ποτέ αδικία από την παραγωγική δραστηριότητα αυτή καθαυτή, ώστε να χρειάζεται να διορθωθεί.

Ενάντια σε αυτή τη γραμμή σκέψης, οι συνάδελφοί του υποστήριξαν ότι το σύστημα της φυσικής ελευθερίας που υπερασπίστηκε ο Nozick είναι άδικο επειδή κατανέμει σε μεγάλο βαθμό τον πλούτο στους ανθρώπους με βάση τα φυσικά τους ταλέντα, τα οποία είναι «αυθαίρετα από ηθική άποψη» επειδή προέρχονται από κοινωνικούς, οικογενειακούς και γενετικούς παράγοντες. Βάσει αυτού του ηθικού συλλογισμού, ο Rawls υποστηρίζει ότι ο καθένας πρέπει να αποφασίσει για τις αρχές της δικαιοσύνης πίσω από το «πέπλο της άγνοιας», όπου ο καθένας αγνοεί τα πάντα για τον εαυτό του (ο οποίος πάντα επηρεάζεται από τους προαναφερθέντες παράγοντες) και δεν γνωρίζει πού θα γεννηθεί στην κοινωνία όταν τελειώσει αυτό το πείραμα σκέψης. Σύμφωνα με τον Rawls, οι συμμετέχοντες θα προτιμήσουν την «αρχή της διαφοράς», η οποία διασφαλίζει ότι οι πιο άτυχοι στην κοινωνία θα είναι σε όσο το δυνατόν καλύτερη κατάσταση, επειδή αυτοί οι συμμετέχοντες δεν θα ήθελαν να διακινδυνεύσουν να βρεθούν οι ίδιοι σε χειρότερες συνθήκες. Αυτό απαιτεί την αναδιανεμητική φορολογία. Ο Nozick χτυπά στα θεμέλια αυτής της σκέψης.

Σε ένα αιχμηρό απόσπασμα που αντιτίθεται στη θεωρία της δικαιοσύνης του Rawls, ο Nozick επισημαίνει ότι είναι απολύτως ανέφικτο να εξαλειφθεί ό,τι είναι «αυθαίρετο από ηθική άποψη» από τους ανθρώπους πίσω από το πέπλο της άγνοιας. Η ίδια η ύπαρξη είναι ηθικά αυθαίρετη. Εξάλλου, ούτε το συγκεκριμένο ωάριο, ούτε το σπέρμα με το οποίο συνδυάστηκε, για να σας σχηματίσουν «άξιζαν» αυτή τη συνάντηση. Ο αποκλεισμός της ανθρώπινης ύπαρξης πίσω από το πέπλο της άγνοιας θα εξασφάλιζε ότι δεν θα δημιουργούνταν αρχές περί δικαιοσύνης, καθώς κανείς δεν θα υπήρχε για να καταλήξει σε καμία από αυτές τις αρχές. Αυτό δεν είναι ένα συμπέρασμα που μπορεί να δεχτεί οποιοσδήποτε ηθικός ρεαλιστής. Ακόμη και η ιδέα του Rawls να αντιμετωπίζει απλώς τα φυσικά ταλέντα ως μη αποκτημένα βάσει αξιοσύνης, και επομένως να εγγυάται τη κατανομή σύμφωνα με τη μεγιστοποίηση της θέσης των ευρισκόμενων σε χειρότερη θέση, είναι επίσης αβάσιμη. Κανείς δεν «αξίζει» τα δύο του μάτια, χέρια ή νεφρά, ωστόσο η αναδιανομή τους θα ήταν λάθος. Ως εκ τούτου, πρέπει να τεθούν σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με οποιεσδήποτε αρχές δικαιοσύνης επιχειρούν να εξαλείψουν τέτοια αυθαιρέτως αποκτημένα «προνόμια».

Ένα τελευταίο επιχείρημα που προβάλλει ο Nozick είναι ότι η αναδιανομή της φορολογίας αυτή καθαυτή υπονομεύει σοβαρά την αυτοδιάθεση. Ακολουθώντας τον Herbert Spencer, μας ζητά να εξετάσουμε ένα σύνολο σκλάβων που ο ιδιοκτήτης τους επιθυμεί να αυξήσει το κέρδος του από αυτούς. Για να το κάνει αυτό, μεταβιβάζει το δικαίωμά του να ελέγχει το επάγγελμά τους και τον ελεύθερο χρόνο τους πίσω στους ίδιους και διατηρεί μόνο το δικαίωμα σε ένα μεσαίο κομμάτι του εισοδήματός τους. Αν όμως αρνηθούν να πληρώσουν αυτό το μέρος του εισοδήματός τους, διατηρεί το δικαίωμα να τους φυλακίσει. Ο Nozick θεωρεί ότι αυτοί οι άνθρωποι παραμένουν σκλάβοι. Έτσι, για τους ίδιους λόγους, υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι σήμερα είναι σκλάβοι και μέσω του φόρου εισοδήματος. Σίγουρα, αυτή η σκλαβιά είναι πολύ καλύτερη από τη σκλαβιά του 18ου αιώνα, αλλά η ουσία της παραμένει , καθώς τα άτομα αναγκάζονται να παραδώσουν τους καρπούς της εργασίας τους σε άλλους υπό την απειλή της βίας εναντίον τους.

Πιστεύεις ότι η δημοκρατία σημαίνει ελευθερία; Τότε λύσε τον γρίφο του Νόζικ (audio)

Ο Nozick απορρίπτει επίσης την ιδέα ότι η φορολογία εισοδήματος δεν αποτελεί ελάχιστη δουλεία υπό την παρουσία της δημοκρατίας : αν ο ιδιοκτήτης σκλάβων μεταβίβαζε τα εισοδήματά του σε 100 από τους πρώην δούλους του και οι 90 λιγότερο παραγωγικοί αντλούσαν το 40% του εισοδήματος από τους 10 πιο παραγωγικούς μετά από μια ψηφοφορία επί της πρότασης, η δουλεία θα εξακολουθούσε να υφίσταται. Με το ίδιο σκεπτικό, εξακολουθεί να υφίσταται και υπό το καθεστώς της δημοκρατίας. Και η παροχή επιδοτούμενης υγειονομικής περίθαλψης, εκπαίδευσης και συντάξεων στους καλύτερους εργαζόμενους δεν μειώνει σε τίποτα την δουλεία αυτή. Όσο για το «κοινωνικό συμβόλαιο», ο Nozick είναι στην ευχάριστη θέση να το απορρίψει «καθώς δεν αξίζει ούτε το χαρτί στο οποίο είναι γραμμένο».

Στο Anarchy, State, and Utopia , ο Nozick απορρίπτει την αναδιανεμητική φορολογία με βάση ότι τα επιχειρήματα για αυτήν υπονοούν αβάσιμα ότι η παραγωγική δραστηριότητα δημιουργεί αδικία, ότι η σάρκα και το αίμα μας πρέπει να αναδιανεμηθούν και ότι απαιτείται επίσης ελάχιστη δουλεία. Είναι καιρός τα επιχειρήματά του να τεθούν στη δημόσια συζήτηση και να τελειώσει η αδικία της αναδιανεμητικής φορολογίας. Πολλοί θα αμφισβητήσουν τις προοπτικές των πολιτικών να υιοθετήσουν αυτές τις ισχυρές θέσεις, και μπορώ να καταλάβω την άποψη τους. Ωστόσο, το επιχείρημα για χαμηλότερους φόρους επειδή αυξάνουν τα έσοδα απλώς αποδέχεται την ανηθικότητα της αναδιανομής και την επιβεβαιώνει. Αυτή η επιβεβαίωση πρέπει να τελειώσει. Οι παραγωγικοί άνθρωποι δεν είναι είλωτες για να ξελασπώνουν όσους είναι σε χειρότερη μοίρα. Είναι αυτοτελείς οντότητες και θα πρέπει να ζουν απαλλαγμένοι από τα χαλινάρια της αναδιανεμητικής φορολογίας.

( Η συνέντευξη ξεκινά στο 3’.26’’. Είναι ίσως το μοναδικό σωζόμενο ντοκουμέντο με την φωνή του Robert Nozick )