Η χριστουγεννιάτικη εκεχειρία του 1914 και το αιώνιο μήνυμά της
Άρθρο του Jon Miltimore που δημοσιεύτηκε στις 20/12/2022 από το Foundation for Economic Education
Άνθρωποι που επί εβδομάδες και μήνες πυροβολούσαν ο ένας τον άλλον βρέθηκαν να γελούν, να τραγουδούν και να συναλλάσσονται - και αυτό επειδή αψήφησαν τις διαταγές. Η θλιβερή αλήθεια είναι ότι τα κράτη —που σε όλη την ιστορία έχουν καταφέρει να πείσουν τους ανθρώπους πως κάποιοι άλλοι άνθρωποι που δεν έχουν γνωρίσει ποτέ είναι εχθροί τους— συχνά δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την ειρήνη. «Ο πόλεμος είναι η υγεία του κράτους», παρατήρησε ο ριζοσπάστης συγγραφέας Randolph Bourne.
Ο πόλεμος βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη στην Ευρώπη εδώ και μήνες, όταν ο Πάπας Βενέδικτος απηύθυνε έκκληση από τη Ρώμη στις 7 Δεκεμβρίου 1914 προς τους ηγέτες της Ευρώπης: να κηρύξουν χριστουγεννιάτικη εκεχειρία.
Ο Βενέδικτος είδε πόσο πολύ χρειαζόταν η ειρήνη, έστω και για μια μέρα. Μόνο η Πρώτη Μάχη του Ύπρη, που διεξήχθη από τις 19 Οκτωβρίου έως τις 22 Νοεμβρίου, είχε προκαλέσει περίπου 200.000 θανάτους (κυρίως Γερμανοί και Γάλλοι στρατιώτες, αλλά και χιλιάδες Άγγλοι και Βέλγοι). Η Πρώτη Μάχη του Μάρνη ήταν ακόμη χειρότερη.
Μετά απ’ αυτή τη σφαγή, ο Πάπας ζήτησε «να σωπάσουν τα όπλα τουλάχιστον τη νύχτα που τραγουδούσαν οι άγγελοι».
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες αγνόησαν την έκκλησή του.
Τότε συνέβη κάτι θαυμαστό την παραμονή των Χριστουγέννων. Από τη «χώρα του πουθενά» -την περιοχή μεταξύ των χαρακωμάτων των συμμαχικών και των δυνάμεων του άξονα- τα γερμανικά στρατεύματα, σε μια αυθόρμητη πράξη, κατέθεσαν τα όπλα τους και κάλεσαν τους Άγγλους στρατιώτες να γιορτάσουν μαζί τους τα Χριστούγεννα. Αυτό το γεγονός μνημονεύεται σήμερα ως η χριστουγεννιάτικη εκεχειρία.
Ο Βρετανός σκιτσογράφος Bruce Bairnsfather ήταν ένας από τους πολλούς που κατέγραψαν το γεγονός. Πολυβολητής στο 1ο Τάγμα του Βασιλικού Συντάγματος του Warwickshire, ο Bairnsfather τουρτούριζε μέσα στη λάσπη ενός χαρακώματος τριών μέτρων μια κρύα νύχτα, μασουλώντας μπαγιάτικα μπισκότα και καπνίζοντας το ένα τσιγάρο μετά το άλλο, όταν άκουσε έναν θόρυβο γύρω στις 10 μ.μ. :
«Άκουσα», θυμήθηκε. «Στην άλλη άκρη του χωραφιού, ανάμεσα στις σκοτεινές σκιές, άκουγα το μουρμουρητό ανθρώπινων φωνών». Γύρισε σε έναν συμπολεμιστή του στο χαράκωμα και είπε: «Ακούς τους Boches [Γερμανούς] να κάνουν αυτό το θόρυβο εκεί πέρα;». «Ναι», ήρθε η απάντηση. «Ακούγονται εδώ και αρκετή ώρα!»
Οι Γερμανοί τραγουδούσαν τα κάλαντα, καθώς ήταν παραμονή Χριστουγέννων. Μέσα στο σκοτάδι, κάποιοι από τους Βρετανούς στρατιώτες άρχισαν να τραγουδούν κι αυτοί. «Ξαφνικά», θυμάται ο Bairnsfather, «ακούσαμε μια συγκεχυμένη κραυγή από την άλλη πλευρά. Σταματήσαμε όλοι για να ακούσουμε. Η κραυγή ακούστηκε ξανά». Η φωνή προερχόταν από έναν εχθρικό στρατιώτη, που μιλούσε στα αγγλικά με έντονη γερμανική προφορά. Έλεγε: «Ελάτε εδώ».
Μετά από κάποιες συζητήσεις, οι Βρετανοί στρατιώτες κατέθεσαν τα όπλα τους, βγήκαν από τα χαρακώματά τους, διέσχισαν το συρματόπλεγμα και ενώθηκαν με τους Γερμανούς. Αντάλλαξαν χειραψίες και τραγούδια- μάσησαν καπνό, ήπιαν κρασί και γέλασαν όλοι μαζί - αυτοί οι άνδρες που νωρίτερα εκείνη την ημέρα είχαν κάνει ό,τι μπορούσαν για να αλληλοσκοτωθούν.
Ορισμένες αναφορές περιγράφουν Γερμανούς και Βρετανούς στρατιώτες να παίζουν «ποδόσφαιρο» σε αυτοσχέδια γήπεδα. Άλλες αναφέρουν ότι Βρετανοί στρατιώτες να στήνουν αυτοσχέδια κουρεία και να προσφέρουν κούρεμα με αντάλλαγμα τσιγάρα. Το μόνο που έχουν κοινό όλες οι αναφορές είναι ένα γενικό αίσθημα ευθυμίας μεταξύ των στρατιωτών.
«Δεν υπήρχε ούτε ένα ίχνος μίσους σε καμία από τις δύο πλευρές», θυμόταν ο Bairnsfather.
Στη συνέχεια όμως, δεν έμειναν όλοι ευχαριστημένοι από αυτή την ευθυμία. Ορισμένοι στρατιωτικοί ηγέτες φέρεται να εξοργίστηκαν από την εκεχειρία των Χριστουγέννων. Ωστόσο, ο Bairnsfather υποδηλώνει ότι οι ίδιοι οι στρατιώτες εκτίμησαν βαθιά εκείνες τις στιγμές, τις οποίες είχαν μεγάλη ανάγκη.
«Για όσους συμμετείχαν, ήταν σίγουρα ένα ευπρόσδεκτο διάλειμμα από την κόλαση που είχαν υποστεί. Όταν ο πόλεμος είχε ξεκινήσει, μόλις έξι μήνες νωρίτερα, οι περισσότεροι στρατιώτες υπολόγιζαν ότι θα τελείωνε γρήγορα και θα επέστρεφαν στις οικογένειές τους εγκαίρως για τις γιορτές. Ο πόλεμος όχι μόνο θα τραβούσε για άλλα τέσσερα χρόνια, αλλά θα αποδεικνυόταν και η πιο αιματηρή σύγκρουση που είχε γίνει ποτέ μέχρι τότε».
Πάντα έβρισκα την εκεχειρία των Χριστουγέννων συγκινητική, αλλά και αποκαλυπτική. Ενώ οι ηγέτες της Ευρώπης μπορεί να απεχθάνονταν ο ένας τον άλλον, ο γερμανικός και ο αγγλικός λαός σαφώς δεν ένιωθαν έτσι, τουλάχιστον όχι μόλις συναντήθηκαν μεταξύ τους.
Εκείνη τη νύχτα των Χριστουγέννων, ο εθνικισμός που χώριζε τους Γερμανούς και τους Βρετανούς στρατιώτες εξατμίστηκε όταν συναντήθηκαν πρόσωπο με πρόσωπο, αντάλλαξαν πράγματα, γέλασαν, ήπιαν και ανακάλυψαν την κοινή τους ανθρώπινη υπόσταση.
Πρόσφατα διάβασα στον μικρότερο γιο μου το Stille Nacht: Η ιστορία της χριστουγεννιάτικης εκεχειρίας - ένα νέο παιδικό βιβλίο γραμμένο από τον Rory Margraf. Είχε πολλές ερωτήσεις, αλλά κυρίως ήθελε να μάθει για ποιον λόγο πολεμούσαν οι στρατιώτες στον συγκεκριμένο τόπο. (Υποψιάζομαι ότι πολλοί στρατιώτες -Βέλγοι και Γερμανοί, Γάλλοι, Άγγλοι και όχι μόνο- αναρωτήθηκαν το ίδιο πράγμα πολλές φορές κατά τη διάρκεια εκείνου του πολέμου).
Δεν είχα μια καλή απάντηση να του δώσω. Ωστόσο, έκτοτε συλλογίστηκα το θέμα και νομίζω ότι η εκεχειρία των Χριστουγέννων κρύβει ένα στοιχείο για την αιτία που πολεμάμε.
Άνθρωποι που επί εβδομάδες και μήνες πυροβολούσαν και βομβάρδιζαν ο ένας τον άλλον βρέθηκαν να γελούν, να τραγουδούν και να συναλλάσσονται - και το έκαναν επειδή αψήφησαν τις διαταγές. Η θλιβερή αλήθεια είναι ότι τα έθνη-κράτη -που σε όλη την ιστορία έχουν κάνει θαυμάσια δουλειά στο να πείθουν τους ανθρώπους ότι κάποιοι άλλοι άνθρωποι που δεν έχουν γνωρίσει ποτέ είναι εχθροί τους- συχνά δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την ειρήνη.
«Ο πόλεμος είναι η υγεία του κράτους», παρατήρησε ο ριζοσπάστης συγγραφέας Randolph Bourne.
Η αλήθεια είναι ότι η διεξαγωγή πολέμων είναι αυτό που το κράτος κάνει καλύτερα, και οι άνθρωποι που τους διεξάγουν και νικούν είναι αυτοί που επαινούνται στα βιβλία της ιστορίας. Οι ηττημένοι, φυσικά, δεν επαινούνται - πράγμα που κάνει τη νίκη σε έναν πόλεμο που έχει ξεκινήσει ακόμα πιο σημαντική. (Είναι επίσης σημαντικό να επισημάνουμε ότι οι άνθρωποι που κηρύσσουν πολέμους σπάνια βλέπουν το δικό τους αίμα να χύνεται κατά τη διάρκειά τους).
Δεν επιθυμώ να υπεραπλουστεύσω κάτι τόσο σοβαρό και τρομερό όσο ο πόλεμος, αλλά επιθυμώ να καταδείξω ότι υπάρχει και άλλος δρόμος. Η χριστουγεννιάτικη εκεχειρία μας δείχνει ότι η ειρήνη επιτυγχάνεται με την απόρριψη του κρατισμού, του εθνικισμού και του κολεκτιβισμού σε όλες τις μορφές -κερδίζεται με το να ενστερνιστούμε της κοινή ανθρώπινή μας υπόσταση και τα πράγματα που μας ενώνουν.
Δείτε σχετικά: « Είναι καλό πράγμα ο εθνικισμός; Εξαρτάται »
Ακόμη και οι άσπονδοι εχθροί μπορούν να γίνουν φίλοι όταν απορρίψουν τη βία και δουν τους ανθρώπους όπως πραγματικά είναι - ως άτομα. (Ειδικά τα Χριστούγεννα, μια γιορτή που γιορτάζει τη γέννηση όχι ενός κατακτητή, αλλά ενός αμνού).
Οι Βρετανοί και οι Γερμανοί στρατιώτες, που την παραμονή των Χριστουγέννων απόλαυσαν μια νύχτα χαράς μέσα στο μακελειό του 1914, θα μπορούσαν να το επιβεβαιώσουν.
Και η ταινία ήταν πολύ όμορφη. Καλά Χριστούγεννα !