Μπορεί να υπάρξει Δικαιοσύνη έξω από το κράτος; Ναι (+δωρεάν pdf)
Είναι επιτακτικό να εξαλειφθεί η εγγενώς ελαττωματική ιδέα του να έχουμε το κράτος ως τον τελικό διαιτητή στις συγκρούσεις μεταξύ εκείνου και των ανθρώπων εντός της επικράτειάς του
Άρθρο του Rowan Parchi, δημοσιευμένο στις 22/4/2024 από το Mises Institute.
Οι περισσότεροι τείνουν να θεωρούν πως ένα δίκαιο σύστημα δικαιοσύνης αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους μιας ελεύθερης και ακμάζουσας κοινωνίας. Ωστόσο, οι περισσότεροι από εμάς έχουμε παραδοθεί στην ιδέα ότι η δικαιοσύνη μπορεί να εναποτεθεί μόνο στα χέρια του κράτους. Αντί να αποδεχόμαστε απλώς το status quo, ίσως θα έπρεπε να αναρωτηθούμε εάν τα κράτη είναι οι κατάλληλοι διαχειριστές της δικαιοσύνης και αντ' αυτού να εξετάσουμε εάν μια απαλλαγμένη από το κράτος -ή φιλελεύθερη- προσέγγιση της δικαιοσύνης θα μπορούσε να λειτουργήσει.
Η λέξη «δικαιοσύνη» προέρχεται από το λατινικό jus, που σημαίνει «δίκαιο» ή «νόμος». Το Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης ορίζει το «δίκαιο» άτομο ως ένα άτομο που «κάνει αυτό που είναι ηθικά σωστό» και είναι διατεθειμένο να «αποδώσει σε όλους αυτά που τους αναλογούν». Εν τω μεταξύ, οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το κράτος ως μια κυρίαρχη οργάνωση που ασκεί έλεγχο σε μια καθορισμένη περιοχή χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις, και για λογαριασμό των πολιτών της. Μέσω της κυριαρχίας του, θέτει τις δικές του στοχεύσεις και μέσω του ελέγχου του, είναι ελεύθερο να επιστρατεύει τους ανθρώπους και τους πόρους στην επικράτειά του για να πραγματοποιήσει αυτές τις στοχεύσεις.
Ανεξάρτητα από το είδος της δικαιοσύνης που σκοπεύει να παράσχει ένα κράτος, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι σε κάθε έννοια ενός κράτους υπονοείται η ανάγκη του να είναι η μόνη οντότητα που χρησιμοποιεί επιθετικότητα εντός της επικράτειάς του. Με τον όρο επιθετικότητα, εννοώ την απρόκλητη χρήση βίας, ή την απειλή χρήσης βίας, εναντίον οποιουδήποτε αντιστέκεται στις δραστηριότητές του. Αυτό το μονοπώλιο είναι κρίσιμο. Διότι μόλις επικρατήσουν οι αντίπαλοι επιτιθέμενοι (σκεφτείτε εγκληματίες, εισβολείς ή επαναστάτες), χάνεται κάποια πτυχή της κυριαρχίας και του ελέγχου - και επομένως του κράτους. Παρ’ ό,τι η χρήση βίας για την υπεράσπιση του εαυτού μας ή για την ανάκτηση κλεμμένων αντικειμένων μπορεί να είναι απολύτως συνεπής με ένα δίκαιο αποτέλεσμα, η χρήση επιθετικότητας όταν δεν υπάρχει προηγούμενη αδικοπραγία - όταν, ας πούμε, το κράτος επιβάλλει την πληρωμή φόρων ή επιβάλλει τη χρήση του δικού του νομικού συστήματος - δείχνει ότι το κράτος αποτελεί μια πηγή αυταρχικών διατάξεων, θέτοντας έτσι τον εαυτό του πάνω από την ανάγκη να είναι υποχρεωμένο να κάνει ό,τι είναι σωστό και δίκαιο.
Σε μια φιλελεύθερη προσέγγιση της δικαιοσύνης, δεν θα υπήρχε μία κρατική αρχή στην οποία θα έπρεπε να προσφύγουμε. Αντίθετα, θα μπορούσαν να υπάρχουν πολλαπλές επιλογές με ιδιωτικά συμβόλαια για την επικύρωση, την επιβολή και τη χρηματοδότηση της αξίωσης οποιουδήποτε ατόμου για δικαιοσύνη.
Για να δείξουμε το πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτό, ας υποθέσουμε ότι ο John υπέστη επίθεση και ληστεία από τον Larry. Ο John θα μπορούσε να αναζητήσει τη χρηματοδότηση οποιωνδήποτε απαιτούμενων υπηρεσιών επικύρωσης και επιβολής του νόμου, υποβάλλοντας την αξίωσή του σε έναν ασφαλιστή με τον οποίο έχει συνάψει προηγουμένως ασφαλιστήριο συμβόλαιο, ειδικά σχεδιασμένο για τη χρηματοδότηση νομικών διαφορών όταν έχει λάβει χώρα προσβολή του προσώπου και της περιουσίας του.
Εάν η απαίτηση του John είναι ξεκάθαρη και καλά τεκμηριωμένη, ο ασφαλιστής μπορεί απλώς να την εκπληρώσει αμέσως με μια αποζημίωση σε μετρητά. Εάν η απαίτηση είναι πιο περίπλοκη, περιλαμβάνει σημαντικά ποσά ή είναι δύσκολο να εκτελεστεί, ο ασφαλιστής θα μπορούσε πρώτα να ζητήσει μια ετυμηγορία από έναν ανεξάρτητο και αναγνωρισμένο νομικό ειδικό ή δικαστή.
Σε μια ανοιχτή αγορά για δικαστές, εκείνοι που θα έχουν οικοδομήσει τη φήμη τους για περιζήτητες ιδιότητες, όπως η αντικειμενικότητα, η δικαιοσύνη, η σταθερότητα, η ταχύτητα και η οικονομική αποδοτικότητα θα τείνουν να επιλέγονται έναντι εκείνων που είναι λιγότερο ικανοί να επιδείξουν τέτοια χαρακτηριστικά. Αυτή η προτίμηση επιλογής θα ήταν επίσης ένας σημαντικός παράγοντας που θα επηρεάσει το ποιες μορφές νομολογίας κυριαρχούν με την πάροδο του χρόνου (βλ. Legal Foundations of a Free Society του Stephan Kinsella για μια πιο εξαντλητική αντιμετώπιση των θεμελίων των φιλελεύθερων δικαιωμάτων και της θεωρίας των ποινών. Για να κατεβάσετε νόμιμα και δωρεάν το βιβλίο από την ιστοσελίδα του Kinsella, πατήστε εδώ).
Εάν ο επιλεγμένος δικαστής καταδικάσει τον John, μπορεί να υπάρξουν συνέπειες που ορίζονται στο ασφαλιστήριο συμβόλαιο, που τον τιμωρούν ή τουλάχιστον περιορίζουν το κίνητρό του να υποβάλει αβάσιμες αξιώσεις στο μέλλον. Ωστόσο, εάν ο δικαστής αποφασίσει υπέρ του John, ο ασφαλιστής θα πρέπει να πληρώσει τυχόν αποζημιώσεις που οφείλονται στον John και να αναθέσει μια πράξη επιβολής της απόφασης για την αποζημίωση των δαπανών του, συν την επιβολή οποιασδήποτε ποινής που προβλέπεται στην απόφαση κατά του Larry. Η πράξη επιβολής της ετυμηγορίας θα μπορούσε επομένως να λάβει τη μορφή κατάσχεσης των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, κατάσχεσης των πραγματικών περιουσιακών στοιχείων και πιθανώς της επιβολής ενός βαθμού σωματικής τιμωρίας στον Larry.
Η ασφαλιστική εταιρεία του John πιθανότατα θα επιλέξει να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες μιας εταιρείας επιβολής του νόμου, προκειμένου αυτή να προσφέρει τις εξειδικευμένες της ικανότητες στην προσπάθεια επιβολής, μεγιστοποιώντας τις πιθανότητες επιτυχίας και ελαχιστοποιώντας τις παράπλευρες ζημίες, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν δαπανηρές ανταγωγές.
Σε περίπτωση που ο Larry επιλέξει να αντισταθεί στην απόπειρα επιβολής του νόμου, θα αντιμετωπίσει τα κεφάλαια και τις δυνατότητες μιας εξειδικευμένης εταιρείας επιβολής του νόμου, με την οικονομική υποστήριξη ενός ασφαλιστή και την ανεξάρτητη επικύρωση μιας απόφασης από έναν ευρέως αναγνωρισμένο δικαστή. Η φήμη του Larry και η πρόσβασή του σε πόρους πιθανότατα θα χειροτέρευαν γρήγορα εάν επέλεγε να αντισταθεί σε έναν τέτοιο συνδυασμό, εκτός εάν μπορούσε να καταρτίσει τη δική του αντ-αγωγή με μια αξιόπιστη, ανεξάρτητη ετυμηγορία και να την αναθέσει στις δικές του εταιρείες ασφαλείας και επιβολής (του νόμου).
Τέτοιου είδους αντιστάσεις και συγκρουσιακά αποτελέσματα θα ήταν πιθανότατα σπάνια σε ένα φιλελεύθερο σύστημα δικαιοσύνης, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι και οι οργανώσεις τείνουν να προτιμούν τις προσυμφωνημένες διαδικασίες επίλυσης στις ιδιωτικές τους συναλλαγές για να άρουν την αβεβαιότητα και τον κίνδυνο, σε περίπτωση που προκύψουν διαφωνίες. Οι ασφαλιστές, οι δικαστές και οι υπεύθυνοι για την επιβολή του νόμου είναι απίθανο να θέλουν να βρεθούν σε άμεση σύγκρουση με τους συναδέλφους και τους ανταγωνιστές τους, κάθε φορά που δύο πλευρές προβάλλουν αντικρουόμενες αξιώσεις, η μία εναντίον της άλλης. Η βίαιη σύγκρουση είναι συνήθως δαπανηρή και γενικά δεν ωφελεί καμία πλευρά. Πιθανότατα, οι ασφαλιστές θα έχουν εκ των προτέρων καθορισμένα πρωτόκολλα που θα ακολουθούνται, όταν χειρίζονται υποθέσεις όπου οι αντίστοιχοι πελάτες προβάλλουν αντικρουόμενες αξιώσεις ο ένας εναντίον του άλλου, όπως είναι η χρήση από κοινού συμφωνηθέντων δικαστών. Οι υπεύθυνοι της επιβολής του νόμου μπορεί να θέλουν να συνάψουν συμβάσεις μόνο όταν ένας αξιόπιστος δικαστής έχει εκδώσει μια αδιαμφισβήτητη απόφαση και ένας καλά εδραιωμένος ασφαλιστής χρηματοδοτεί την πράξη επιβολής της. Τέτοια μέτρα θα πρέπει γενικά να διασφαλίζουν πως όταν επικυρώνονται οι αξιώσεις, επιβάλλονται γρήγορα.
Εάν διαπιστωθεί ότι ο Larry έχει άδικο και τα περιουσιακά του στοιχεία δεν επαρκούν για την εξόφληση όλων των οφειλόμενων, θα δημιουργηθεί μια υποχρέωση αποπληρωμής του χρέους του έτσι ώστε ο John, ή πιο πιθανό ο ασφαλιστής του, να μπορεί να διεκδικήσει μελλοντικά περιουσιακά στοιχεία από τον Larry μέχρι να εξοφληθεί το χρέος.
Είτε λόγω ανεξόφλητων χρεών είτε λόγω της σοβαρότητας του εγκλήματος που διαπράχθηκε, ο Larry ενδέχεται να μην είναι σε θέση να διατηρήσει βασικές σχέσεις και συμβάσεις με την κοινότητά του, όπως σχέσεις με ιδιοκτήτες, εργοδότες, τράπεζες και ασφαλιστές. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναγκαστική απομάκρυνση του Larry και απαγόρευση εισόδου στα περισσότερα ιδιωτικά ακίνητα. Έχοντας λίγες άλλες επιλογές, θα μπορούσε να περιοριστεί στο να ζει σε ένα απομακρυσμένο μέρος, όπου θα εργάζεται για να πληρώσει τα έξοδα διαβίωσής του και να εξοφλήσει τα εκκρεμή χρέη του, έως ότου η ευρύτερη κοινωνία να είναι έτοιμη να συνεργαστεί ξανά μαζί του. Ένα τέτοιο μέρος θα ήταν επομένως το αντίθετο μιας φυλακής, καθώς ο δράστης δεν θα καταδικαζόταν να εγκαταβιώσει εκεί με διάταγμα. Αντίθετα, απλώς δεν θα γινόταν δεκτός πουθενά αλλού, καθιστώντας έτσι το μέρος αυτό την καλύτερη επιλογή του. Ο λόγος που οποιοσδήποτε θα ήθελε να δημιουργήσει ένα τέτοιο μέρος, πέρα από τον αλτρουισμό, θα ήταν για να αποκτήσει πρόσβαση στη χαμηλού κόστους εργασία καταδικασμένων παραβατών όπως ο Larry, οι οποίοι μπορεί κατά τα λοιπά να είναι παραγωγικοί εργαζόμενοι.
Στο πλαίσιο ενός φιλελεύθερου συστήματος δικαιοσύνης, η διατήρηση συμβάσεων και σχέσεων με βασικούς θεσμούς θα ήταν κρίσιμη για να μπορούμε να λειτουργήσουμε γενικά στην κοινωνία. Ακριβώς όπως ο Larry θα αντιμετώπιζε μια πολύ περιορισμένη ζωή για ένα χρονικό διάστημα, αν καταδικαζόταν για επίθεση και ληστεία κατά του John, έτσι και ο John θα μπορούσε να είχε καταλήξει στο ίδιο είδος ζωής αν είχε επιλέξει να πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Για παράδειγμα, αν ο John είχε απλώς αποφασίσει να κάνει έφοδο στην περιουσία και τα περιουσιακά στοιχεία του Larry για να ανακτήσει αυτό που ένιωθε ότι του χρωστούσε, χωρίς μια ανεξάρτητη και αναγνωρισμένη ενέργεια εκδίκασης και επιβολής της, τότε ο John θα μπορούσε εύκολα να φαίνεται ότι ενεργεί ως εγκληματίας επιτιθέμενος, και κατά συνέπεια να χάσει την υπόληψή του στους βασικούς αντισυμβαλλόμενους που θα χρειάζονταν για να προστατεύουν τη ζωή του και τις συνθήκες ζωής του.
Έχοντας σκιαγραφήσει εν συντομία μια φιλελεύθερη προσέγγιση σε ένα σύστημα δικαιοσύνης, μπορούμε τώρα να ρωτήσουμε γιατί αυτό θα ήταν καλύτερο από τα διάφορα κρατικά συστήματα δικαιοσύνης με τα οποία ζούμε αυτήν τη στιγμή. Ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε το ζήτημα θα ήταν ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε οποιαδήποτε λύση της ελεύθερης αγοράς έναντι ενός μονοπωλίου που επιβάλλεται με την απειλή της βίας. Δηλαδή, θα μπορούσαμε να αναμένουμε από τον ανταγωνισμό και τον απρόσκοπτο οικονομικό υπολογισμό να διασφαλίσουν ότι το κόστος της δικαιοσύνης θα μειωθεί, με παράλληλη μεγιστοποίηση της ποιότητάς της.
Αυτό θα μπορούσε να πάρει την μορφή μιας καλύτερης πρόσβασης στη δικαιοσύνη για τους λιγότερο πλούσιους, των λιγότερων «εγκλημάτων» χωρίς θύματα (σ.σ. όπως η μη χρήση ζώνης ασφαλείας), της ταχύτερης απόδοσης της δικαιοσύνης, των πιο προβλέψιμων αποτελεσμάτων, και των πιο συνεπών ετυμηγοριών με αυτό που θεωρείται δίκαιο και ηθικά σωστό. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η εξάλειψη της εγγενώς ελαττωματικής ιδέας του να έχουμε το κράτος ως τον τελικό διαιτητή στις συγκρούσεις μεταξύ εκείνου και των ανθρώπων εντός της επικράτειάς του, μια συνθήκη που θα ευνοεί πάντα το κράτος έναντι των ανθρώπων και θα αποτελεί κύρια πηγή διαφθοράς και τυραννίας.
Πρέπει να ολοκληρώσουμε σημειώνοντας ότι ένα φιλελεύθερο σύστημα δικαιοσύνης δεν θα διασφαλίζει πάντα την τέλεια απονομή δικαιοσύνης. Από ένα κρατικό δικαστικό σύστημα δεν αναμένεται κάτι τέτοιο, και σίγουρα δεν το έχει προσφέρει ποτέ. Ωστόσο, αυτό που μπορούμε να αναμένουμε είναι να υπάρξει μια διαδικασία που θα λειτουργεί για τη συνεχή βελτιστοποίηση και εξέλιξη του δικαστικού συστήματος, με τις χρήσιμες καινοτομίες να κερδίζουν έδαφος και τις ανεπαρκείς διαδικασίες να απορρίπτονται. Σίγουρα αυτή η προοπτική είναι καλύτερη από αυτήν που έχουμε. Και σίγουρα, το οφείλουμε στους εαυτούς μας να συλλογιστούμε περισσότερο την επίτευξη της δικαιοσύνης έξω από το κράτος.