Το «δόγμα Milei» για τον ρόλο των επιχειρηματιών στην κοινωνία (video)
Άρθρο του Patrick Karol, που δημοσιεύτηκε στις 30/9/2023 από το Foundation for Economic Education.
Ο Milton Friedman συνήθιζε να λέει ότι ο κοινωνικός ρόλος των επιχειρηματιών είναι απλά να κάνουν χρήματα. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό. Μέρος της επένδυσής τους πρέπει να περιλαμβάνει την επένδυση σε εκείνους που υπερασπίζονται τα ιδανικά της ελευθερίας, έτσι ώστε οι σοσιαλιστές να μην μπορούν να σημειώσουν περαιτέρω νίκες. Και αν δεν το κάνουν, οι σοσιαλιστές θα μπουν στο κράτος και θα χρησιμοποιήσουν το κράτος για να επιβάλουν μια μακροπρόθεσμη ατζέντα που θα καταστρέψει ό,τι αγγίξει
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1970, οι New York Times δημοσίευσαν ένα άρθρο του Milton Friedman που θα γινόταν ένα από τα πιο διάσημα —και αμφιλεγόμενα— άρθρα της οικονομικής επιστήμης. Το κείμενο είχε τίτλο, «Το δόγμα Friedman - Η κοινωνική ευθύνη της επιχείρησης είναι να αυξάνει τα κέρδη της».
Σύμφωνα με το διάσημο πλέον δόγμα Friedman, η μόνη δουλειά μιας επιχείρησης είναι να αποκομίζει κέρδη για τους μετόχους της. Δεν έχει άλλες «κοινωνικές ευθύνες», όπως η φροντίδα των φτωχών ή η προστασία του περιβάλλοντος. «Οι επιχειρηματίες που μιλάνε με αυτόν τον τρόπο είναι άθελά τους μαριονέτες των πνευματικών δυνάμεων που υπονομεύουν τη βάση μιας ελεύθερης κοινωνίας αυτές τις τελευταίες δεκαετίες», έγραψε ο Friedman.
Το δόγμα Friedman
Η ουσία του επιχειρήματος του Friedman είναι ότι αυτός που πληρώνει έχει τον τελευταίο λόγο. Εάν οι μέτοχοι είναι κάτοχοι της εταιρείας, τότε εκείνοι θα πρέπει να αποφασίσουν πώς λειτουργεί, και αν ενδιαφέρονται αποκλειστικά για το κέρδος (είτε από φιλαργυρία είτε επειδή θέλουν να ξοδέψουν τα χρήματα σε λόγους που τους ενδιαφέρουν προσωπικά), τότε η εταιρεία θα πρέπει να προσανατολίζεται μόνο στην επίτευξη όσο το δυνατόν μεγαλύτερου κέρδους. Εν ολίγοις, η πρωτοκαθεδρία των μετόχων πρέπει να είναι ο κανόνας.
«Σε ένα σύστημα ελεύθερης επιχειρηματικότητας και ιδιωτικής ιδιοκτησίας, ένα εταιρικό στέλεχος είναι υπάλληλος των ιδιοκτητών της επιχείρησης», έγραψε ο Friedman. «Έχει άμεση ευθύνη απέναντι στους εργοδότες του. Αυτή η ευθύνη είναι να διοικεί την επιχείρηση σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, που γενικά θα είναι να βγάλει όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα ενώ παράλληλα θα συμμορφώνεται με τους βασικούς κανόνες της κοινωνίας, τόσο αυτούς που ενσωματώνονται στον νόμο, όσο και αυτούς που ενσωματώνονται στον ηθικό νόμο».
«Σε κάθε περίπτωση», συνεχίζει, «το βασικό σημείο είναι ότι, υπό την ιδιότητά του ως εταιρικού στελέχους, ο διευθυντής είναι ο αντιπρόσωπος των ατόμων που κατέχουν την εταιρεία… και η κύρια ευθύνη του είναι απέναντί τους».
Σίγουρα, ο Friedman δεν λέει πως δεν πρέπει να νοιαζόμαστε για τους φτωχούς ή το περιβάλλον - μια κοινή παρερμηνεία του δόγματος Friedman. Αντίθετα, υπογραμμίζει την πιο λεπτή επισήμανση ότι δεν είναι η θέση ενός στελέχους επιχείρησης να ξοδεύει τα χρήματα κάποιου άλλου για σκοπούς που προσωπικά πιστεύει ότι είναι σημαντικοί. «Οι μέτοχοι ή οι πελάτες ή οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να ξοδέψουν ξεχωριστά τα δικά τους χρήματα για τη συγκεκριμένη ενέργεια εάν το επιθυμούσαν», σημειώνει ο Friedman.
Ο Friedman ολοκληρώνει το άρθρο με ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Καπιταλισμός και Ελευθερία. «Υπάρχει μία και μοναδική κοινωνική ευθύνη της επιχείρησης—να χρησιμοποιεί τους πόρους της και να συμμετέχει σε δραστηριότητες που αποσκοπούν στην αύξηση των κερδών της, εφόσον παραμένει εντός των κανόνων του παιχνιδιού, που σημαίνει ότι συμμετέχει στον ανοιχτό και ελεύθερο ανταγωνισμό χωρίς εξαπάτηση ή απάτη».
Η εναλλακτική: o ψευδο-καπιταλισμός των «κοινωνικών» εταίρων
Πάνω από 50 χρόνια αργότερα, το δόγμα Friedman εξακολουθεί να είναι μια κατευθυντήρια αρχή για πολλούς στην επιχειρηματική κοινότητα. Ωστόσο, δεν συμφωνούν όλοι με την ιδέα αυτή.
Οι υποστηρικτές της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (CSR), γνωστής πλέον ως «περιβαλλοντικές, κοινωνικές και διακυβερνητικές πολιτικές» (ESG) έχουν εδώ και καιρό παραμερίσει την πρωτοκαθεδρία των μετόχων, υποστηρίζοντας ότι άλλοι παράγοντες, όπως οι εργαζόμενοι, οι πελάτες και το κράτος θα πρέπει επίσης να έχουν μια θέση στο τραπέζι για τον καθορισμό του τρόπου λειτουργίας των επιχειρήσεων και σε τι επενδύουν. Η επιμονή να ληφθούν υπόψη αυτοί και άλλοι «ενδιαφερόμενοι φορείς» οδήγησε στον όρο stakeholder capitalism για να περιγράψει αυτή την προοπτική.
«Στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, ήταν πολύ φυσικό για μια εταιρεία και τον Διευθύνοντα Σύμβουλό της να λαμβάνουν υπ’ όψη όχι μόνο τους μετόχους, αλλά και όλους όσους έχουν «μερίδιο» στην επιτυχία μιας εταιρείας», έγραψαν οι Klaus Schwab (φωτο) και Peter Vanham σε ένα άρθρο του 2021 για το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF). «Αυτός είναι ο πυρήνας του καπιταλισμού των κοινωνικών εταίρων: είναι μια μορφή καπιταλισμού στην οποία οι εταιρείες όχι μόνο βελτιστοποιούν τα βραχυπρόθεσμα κέρδη για τους μετόχους, αλλά επιδιώκουν τη δημιουργία μακροπρόθεσμης αξίας, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες όλων των μετόχων τους και της κοινωνίας γενικότερα.»
Συνεχίζουν αντιπαραβάλλοντας ρητά τον καπιταλισμό των κοινωνικών εταίρων με το δόγμα Friedman.
«Ως παγκόσμια αρχή οργάνωσης για τις επιχειρήσεις, η ιδέα του κοινωνικού εταίρου (stakeholder) ανταγωνίστηκε κατά μέτωπο την ιδέα του οικονομολόγου του Πανεπιστημίου του Σικάγο, Milton Friedman, για την «πρωτοκαθεδρία των μετόχων» […] Ο καπιταλισμός των μετόχων έγινε ο κανόνας σε όλη τη Δύση καθώς οι εταιρείες παγκοσμιοποιήθηκαν, χαλαρώνοντας τους δεσμούς τους με τις τοπικές κοινότητες και τις εθνικές κυβερνήσεις, και αντ' αυτού εστιάζοντας στη μεγιστοποίηση των βραχυπρόθεσμων κερδών για τους μετόχους σε ανταγωνιστικές παγκόσμιες αγορές…
…Το μοντέλο [των stakeholders] είναι απλό, αλλά αποκαλύπτει αμέσως γιατί η πρωτοκαθεδρία των μετόχων και ο κρατικός καπιταλισμός οδηγούν σε μη βέλτιστα αποτελέσματα: Εστιάζουν στους πιο λεπτομερείς και αποκλειστικούς στόχους του κέρδους ή της ευημερίας σε μια συγκεκριμένη εταιρεία ή χώρα παρά στην ευημερία όλων των ανθρώπων και του πλανήτη συνολικά».
Ο χώρος δεν επιτρέπει την πλήρη ανάλυση των σφαλμάτων και των παραποιήσεων που σχετίζονται με την άποψη «οι άνθρωποι πάνω από το κέρδος». Αρκεί να πούμε ότι οι καπιταλιστές της ελεύθερης αγοράς απορρίπτουμε κατηγορηματικά την κατηγορία της «βραχυπρόθεσμης» νοοτροπίας, και υποστηρίζουμε ότι η «ευημερία όλων των ανθρώπων και του πλανήτη συνολικά» επιτυγχάνεται στην πραγματικότητα με τον καλύτερο τρόπο με μια προσέγγιση laissez-faire, όπου έχουν προτεραιότητα οι μέτοχοι.
Στη συνέχεια, αυτές αντιπροσωπεύουν τις παραδοσιακές γραμμές μάχης, τους καπιταλιστές της ελεύθερης αγοράς από τη μια πλευρά που υπερασπίζονται το δόγμα Friedman της πρωτοκαθεδρίας των μετόχων ως κλειδί για την ελευθερία και την ευημερία, και τους «καπιταλιστές» των «κοινωνικών εταίρων» τύπου WEF από την άλλη πλευρά, που διατείνονται πως αυτή την ευημερία (με την ελευθερία εμφανώς απούσα) επιτυγχάνεται καλύτερα με την προσέγγιση των κοινωνικών εταίρων.
Η προσθήκη του Javier Milei
Στην πρόσφατη συνέντευξή του στον Τάκερ Κάρλσον, ο υποψήφιος για την προεδρία της Αργεντινής Χαβιέρ Μιλέι αναφέρθηκε στον Μίλτον Φρίντμαν και πρόσθεσε τη δική του παραλλαγή στις ιδέες του Φρίντμαν.
Carlson: Η Αργεντινή είναι τώρα μια φτωχή χώρα εξαιτίας αυτών των [σοσιαλιστικών] πολιτικών. Τι συμβουλή θα δίνατε στους Αμερικανούς, έχοντας ζήσει στο πετσί σας αυτές τις πολιτικές;
Milei: Ποτέ μην ασπάζεστε τα ιδανικά του σοσιαλισμού. Μην αφήνετε ποτέ τον εαυτό σας να παρασυρθεί από το τραγούδι της Σειρήνας της «κοινωνικής» δικαιοσύνης […] Ταυτόχρονα, πρέπει να ευαισθητοποιήσουμε τον επιχειρηματικό τομέα, ότι οι μάζες είναι απαραίτητες…Ο Milton Friedman συνήθιζε να λέει ότι ο κοινωνικός ρόλος ενός επιχειρηματία είναι να κάνει χρήματα. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό. Μέρος της επένδυσής τους πρέπει να περιλαμβάνει την επένδυση σε αυτούς που υπερασπίζονται τα ιδανικά της ελευθερίας, έτσι ώστε οι σοσιαλιστές να μην μπορούν να σημειώσουν περαιτέρω νίκες. Και αν δεν το κάνουν, [οι σοσιαλιστές] θα μπουν στο κράτος και θα χρησιμοποιήσουν το κράτος για να επιβάλουν μια μακροπρόθεσμη ατζέντα που θα καταστρέφει ό,τι αγγίζει. Χρειαζόμαστε λοιπόν μια δέσμευση από όλους εκείνους που δημιουργούν πλούτο, να πολεμήσουν κατά του σοσιαλισμού, να πολεμήσουν τον κρατισμό και να καταλάβουν ότι αν δεν το κάνουν, οι σοσιαλιστές θα συνεχίσουν να επανέρχονται.
— Tucker Carlson (@TuckerCarlson) 14 Σεπτεμβρίου 2023
[ Ακούστε το απόσπασμα της συνέντευξής από το σημείο 17’.52’’ έως το 21’.10’’ ]
Η ιδέα ότι οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων έχουν καθήκον, όχι μόνο να αποκομίζουν κέρδη, αλλά και να επενδύουν στα άτομα και τους οργανισμούς που προωθούν την ελευθερία είναι πολύ λογική. Αυτό το «δόγμα Milei», όπως θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε, υπογραμμίζει την πραγματικότητα ότι το να πείσουμε τις μάζες να πιστέψουν στην ελευθερία είναι ένα κρίσιμο μέρος για να έχουν όλοι μια καλύτερη ζωή. Ο επιχειρηματίας που επιδιώκει απλώς κέρδη, αλλά δεν φροντίζει να διαφυλάξει το ίδιο το σύστημα του κέρδους και της ζημίας, θα βρεθεί σύντομα περικυκλωμένος από σοσιαλιστές και κρατιστές. Και όταν έρθει εκείνη η μέρα, όλα τα κέρδη του κόσμου δεν θα μπορέσουν να τον σώσουν από την τυραννία της πλειοψηφίας.
Το δόγμα Milei έρχεται σε αντίθεση με το δόγμα Friedman; Δεν νομίζω. Αντίθετα, θεωρείται ακριβέστερα ως προσθήκη στο δόγμα Friedman. Να γιατί.
Η ετικέτα «δόγμα Friedman» χρησιμοποιείται μερικές φορές λίγο χαλαρά, επομένως είναι σημαντικό να διευκρινιστεί τι ακριβώς λέει. Στο άρθρο του το 1970, ο Friedman υποστήριξε ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να διοικούνται για να ικανοποιούν τις επιθυμίες των μετόχων πάνω από όλα. Νομίζω ότι αυτό είναι το δόγμα Friedman.
Ο Friedman είναι επίσης γνωστός για την ιδέα ότι οι επιχειρηματίες πρέπει να επιδιώκουν τα κέρδη πάνω από όλα, αλλά αυτό είναι τεχνικά ένα ξεχωριστό σημείο. Και είναι αυτό το σημείο που ο Milei διαφωνεί.
Ο Milei δεν λέει ότι κάποιοι αδίστακτοι πράκτορες πρέπει να χρησιμοποιούν τα επιχειρηματικά κεφάλαια ενάντια στις επιθυμίες των εντολέων τους. Αντίθετα, λέει ότι οι εντολείς, οι μέτοχοι, δεν πρέπει να επικεντρώνονται αποκλειστικά στην επίτευξη κερδών, όσο ωφέλιμα κι αν είναι αυτό. Πρέπει επίσης να επενδύουν μέρος των χρημάτων τους σε άτομα και οργανισμούς που υπερασπίζονται τον σκοπό της ελευθερίας.
Ο Milei ουσιαστικά λέει, «ναι, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να διοικούνται σύμφωνα με το μοντέλο της προτεραιότητας των μετόχων. Αλλά επίσης, οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων θα πρέπει να χρησιμοποιούν μέρος των κερδών τους για να χρηματοδοτούν την υπεράσπιση της ελεύθερης αγοράς».
Η ιδέα ότι οι καπιταλιστές πρέπει να επενδύσουν στην υπεράσπιση της ελεύθερης αγοράς είναι απολύτως συμβατή με το δόγμα Friedman όπως περιγράφεται στο άρθρο του 1970. Αυτό στο οποίο ο Milei διαφωνεί με τον Friedman είναι η σχετική αλλά ξεχωριστή συζήτηση για το τι πρέπει να εκτιμούν οι επιχειρηματίες και οι μέτοχοι αν θέλουν να βοηθήσουν την κοινωνία - αποκλειστικά τα κέρδη, όπως συχνά θεωρείται ότι υποστηρίζει ο Friedman, ή τα κέρδη συν την υποστήριξη της ελεύθερης αγοράς, όπως υποστηρίζει ο Milei.
Ένα κάλεσμα προς τους επιχειρηματίες
Το μόνο πράγμα που θα πρόσθετα στην άποψη του Milei είναι ότι, ακόμα κι αν ένας επιχειρηματίας δεν θέλει να αφιερώσει πόρους υπέρ της ελευθερίας, θα πρέπει τουλάχιστον να προσφέρει τη φωνή του σε αυτόν τον σκοπό. Θα ήταν απίστευτα ισχυρό το μήνυμα, εάν η πλειοψηφία των επιχειρηματιών στη χώρα υπερασπιζόταν με τόλμη τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς ως το κλειδί της ελευθερίας και της ευημερίας.
Ωστόσο οι περισσότεροι δεν το κάνουν, και αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα. Πράγματι, οι υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς εδώ και καιρό διαμαρτύρονται ότι οι επίδοξοι σύμμαχοί τους, οι επιχειρηματίες, σιωπούν εμφανώς για τα οικονομικά θέματα, ή ακόμα χειρότερα, συμμετέχουν ενεργά στις κραυγές που ζητούν κυβερνητικές εύνοιες και προστασίες.
Είναι καιρός να τελειώσει αυτό. Οι επιχειρηματίες γνωρίζουν από πρώτο χέρι πόσο περιοριστική μπορεί να είναι η κρατική παρέμβαση. Ζουν σε έναν κόσμο γραφειοκρατίας, αδειών, κωδίκων, κανονισμών και καταστατικών. Ως εκ τούτου, βρίσκονται στην ιδανική θέση για να διδάξουν στους φίλους, την οικογένειά τους και τον πληθυσμό γενικότερα πόσο πολύ το κράτος καταπνίγει την καινοτομία και την πρόοδο.
Ήρθε λοιπόν η ώρα να υπερασπιστούν το σύστημα της ελεύθερης επιχειρηματικότητας, με την φωνή τους και -κατά προτίμηση- με τα οικονομικά τους μέσα. Είναι καιρός οι ηγέτες του επιχειρηματικού κόσμου να υπερασπιστούν με ειλικρίνεια και συνέπεια τις αρχές μιας ελεύθερης κοινωνίας. Είναι καιρός να υιοθετήσουμε το δόγμα του Milei.
Ο Patrick Karol είναι Διευθύνων Συντάκτης στο Ίδρυμα Οικονομικής Εκπαίδευσης. (FEE)