Πώς ορίζει κανείς τον «φιλελεύθερο»;
Άρθρο του Stephen Apolito, που δημοσιεύτηκε στις 15/9/2023 από το Mises Institute. Χρόνος ανάγνωσης 5'
Με το σημερινό συνονθύλευμα των πολιτικών όρων, είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τι είναι «φιλελεύθερο» και τι όχι. Η οικονομική ελευθερία και τα ατομικά δικαιώματα πρέπει να βρίσκονται στην κορυφή της λίστας
Ο Economist ανέφερε στις 14 Αυγούστου 2023, ότι «η Αργεντινή μπορεί να αποκτήσει τον πρώτο της φιλελεύθερο πρόεδρο». Πρόσθεσαν ότι ο Χαβιέρ Μιλέι (φωτο), ο νικητής των προκριματικών εκλογών της Αργεντινής ήταν, άκουσον άκουσον, «ριζοσπάστης της ελεύθερης αγοράς». Το πρόβλημα, όπως το βλέπω, είναι ότι λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν πραγματικά τι είναι φιλελεύθερος, όπως λίγοι άνθρωποι στην Αμερική που αυτοαποκαλούνται «σοσιαλιστές» γνωρίζουν πραγματικά τι είναι ο σοσιαλισμός.
Όταν ήμουν νέος, νόμιζα ότι ήμουν αριστερός (σ.σ. καταχρηστικά ‘‘liberal’’ στις ΗΠΑ). Μετά νόμιζα ότι ήμουν συντηρητικός. Πίστευα ότι αν ήσουν αριστερός είχες περισσότερες πιθανότητες να είσαι Δημοκρατικός, και αν ήσουν συντηρητικός ήταν πιο πιθανό να είσαι Ρεπουμπλικανός. Κάποιες φορές ψήφισα Ρεπουμπλικάνους, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις ψήφισα Δημοκρατικούς ή υποψηφίους τρίτων κομμάτων. Μερικές φορές δεν ψήφισα καθόλου. Ο κόσμος χωριζόταν (τουλάχιστον κατά τη γνώμη μου) σε τρία πολιτικά στρατόπεδα: αυτά στα αριστερά, αυτά στα δεξιά και αυτά στη μέση.
Καθώς μεγάλωνα και η κατανόησή μου για τα πράγματα γενικά (και την ιστορία, την πολιτική και τα οικονομικά ειδικότερα) γινόταν πιο ολοκληρωμένη, δυσκολευόμουν με αυτό το μονοδιάστατο παράδειγμα: απλώς δεν ταίριαζε με τα γεγονότα και δεν εξηγούσε σχεδόν τίποτα.
Πού χωρούσαν, για παράδειγμα, ο Αδόλφος Χίτλερ και ο Ιωσήφ Στάλιν σε αυτό το μονοδιάστατο αριστερό-δεξιό μοντέλο; Οι περισσότεροι αριστεροί θα υποστηρίξουν ότι ο Χίτλερ ήταν στα δεξιά και συνήθως σιωπούν όταν αναφέρεται ο Στάλιν. Ωστόσο σύμφωνα με τον δικό μου τρόπο σκέψης, δεν υπήρχε ούτε ένα ίχνος διαφοράς μεταξύ του Χίτλερ και του Στάλιν. Ήταν και οι δύο βάναυσοι δικτάτορες. Πώς θα μπορούσε ο ένας να χαρακτηρίζεται «ακροδεξιός» ενώ ο άλλος (τουλάχιστον στα μάτια των συντηρητικών) ήταν «ακροαριστερός»; Θα μπορούσατε να ταξιδέψετε τόσο μακριά προς τα αριστερά ώστε να συναντήσετε κάποιον στην άκρα δεξιά;
Σε εύθετο χρόνο ανακάλυψα ένα καλύτερο μοντέλο, ένα που περιγράφει με μεγαλύτερη ακρίβεια το πολιτικό/οικονομικό τοπίο. Η αντικατάσταση του μονοδιάστατου μοντέλου αριστερά-δεξιά είναι ένα δισδιάστατο μοντέλο όπως το παρακάτω.
Οι δύο μεταβλητές (ή διαστάσεις) είναι η προσωπική ελευθερία και η οικονομική ελευθερία—μετρούμενες από το 0 έως το 100. Κατά κανόνα, οι συντηρητικοί (conservatives) τείνουν να σημειώνουν υψηλότερη βαθμολογία στην οικονομική ελευθερία από τους αριστερούς, αλλά οι αριστεροί γενικά βαθμολογούνται υψηλότερα σε θέματα που σχετίζονται με την προσωπική ελευθερία. Οι αριστεροί (liberals), για παράδειγμα, είναι πιο πιθανό να προτιμήσουν τη νομιμοποίηση της μαριχουάνας για ιατρική χρήση από τους παραδοσιακούς συντηρητικούς.
Από την άλλη πλευρά, οι συντηρητικοί θα υποστήριζαν πιθανότερο τις μειώσεις των εταιρικών φορολογικών συντελεστών από τους αριστερούς. Ένας «τυπικός» συντηρητικός μπορεί να σκοράρει 40 στον άξονα προσωπικής ελευθερίας αλλά 70 στον άξονα οικονομικής ελευθερίας. Ένας αριστερός μπορεί να αντιστρέψει τους ρόλους του, σημειώνοντας μόλις 40 για την οικονομική ελευθερία αλλά 70 για την προσωπική ελευθερία.
Τι γίνεται με τον Χίτλερ και τον Στάλιν; Αναμφίβολα θα σκόραραν εξαιρετικά χαμηλά και στα δύο μέτρα ελευθερίας. Κάποιος μπορεί να τους τοποθετήσει με ασφάλεια στο αυταρχικό (authoritarian) στρατόπεδο - με βαθμολογία έως και 10 και στις δύο μετρήσεις - ή ακόμα χαμηλότερα.
Στο άλλο άκρο του φάσματος - αυτό που πολλοί αριστεροί και όχι λίγοι συντηρητικοί αγνοούν - είναι οι φιλελεύθεροι (libertarians). Έχουν υψηλή βαθμολογία τόσο στην οικονομική όσο και στην προσωπική ελευθερία—συνήθως 75 ή περισσότερο για την καθεμία! Οι φιλελεύθεροι είναι το αντιδιαμετρικά αντίθετο των αυταρχικών και δεν ταιριάζουν καλά ούτε με το αριστερό ούτε με το συντηρητικό στρατόπεδο. Ο φιλελευθερισμός, όταν φτάνει στα άκρα του, οδηγεί στην αναρχία —την απουσία όλων των κρατικών νόμων (σ.σ. και την αντικατάστασή τους από τις συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι αναρχικοί θα βαθμολογούνταν με ένα τέλειο 100 και στα δύο μέτρα ελευθερίας. Από την άλλη, ο αυταρχισμός, όταν φθάνει στα άκρα του, οδηγεί στην απουσία κάθε ελευθερίας—σε ένα κράτος που μοιάζει με φυλακή.
Φυσικά, αυτό θέτει το εξής ερώτημα: Πού εμπίπτει ο σοσιαλισμός σε αυτό το πλαίσιο;
Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει πρώτα να ορίσουμε τον όρο. Ο Murray Rothbard εξηγεί στο Man, Economy, and State with Power and Market :
«Ο σοσιαλισμός —ή κολεκτιβισμός— εμφανίζεται όταν το κράτος κατέχει όλα τα μέσα παραγωγής. Είναι η αναγκαστική κατάργηση και απαγόρευση του ιδιωτικού επιχειρείν και η μονοπώληση ολόκληρης της παραγωγικής σφαίρας από το κράτος. Επομένως, ο σοσιαλισμός επεκτείνει την αρχή του υποχρεωτικού κυβερνητικού μονοπωλίου, από μερικές απομονωμένες επιχειρήσεις σε ολόκληρο το οικονομικό σύστημα. Είναι η βίαιη κατάργηση της αγοράς.»
Ολοκληρώνει γράφοντας ότι «τα ναζιστικά και φασιστικά καθεστώτα ήταν τόσο σοσιαλιστικά όσο το κομμουνιστικό σύστημα που εθνικοποίησε όλη την παραγωγική ιδιοκτησία». Χρησιμοποιώντας τον ορισμό του Ρόθμπαρντ, μπορούμε εύκολα να δούμε ότι ο σοσιαλισμός (και ο κομμουνισμός) θα είχε χαμηλή βαθμολογία στην οικονομική ελευθερία. Τι γίνεται όμως με την προσωπική ελευθερία;
Σύμφωνα με το Wisevoter , οι πέντε «πιο ελεύθερες χώρες στον κόσμο» είναι, κατά σειρά, η Ελβετία, η Νέα Ζηλανδία, η Δανία, η Εσθονία και η Ιρλανδία. Εξηγούν ότι «αυτές οι χώρες κατατάσσονται σταθερά ψηλά όσον αφορά τις προσωπικές, πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες. Έχουν καλά εδραιωμένα νομικά συστήματα, ισχυρή προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και ισχυρές οικονομίες προσανατολισμένες στην αγορά». Πιθανώς, θα είχαν υψηλή βαθμολογία τόσο στην προσωπική όσο και στην οικονομική ελευθερία.
Η ίδια πηγή απαριθμεί τις πέντε «λιγότερο ελεύθερες χώρες στον κόσμο» [δεν συμπεριλαμβάνονται οι κομμουνιστικές] όπως η Συρία, η Βενεζουέλα, η Υεμένη, το Σουδάν και η Αίγυπτος. Εξηγούν ότι «αυτές οι χώρες αντιμετωπίζουν διάφορα εμπόδια που εμποδίζουν την υλοποίηση των ατομικών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επηρεάζοντας την ευημερία και τις ελευθερίες των πληθυσμών τους».
Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Ahmed Khalifa στο Mises Wire, η Αίγυπτος θεωρείται «ένα πρώην σοσιαλιστικό κράτος και μια χώρα όπου τα πλοκάμια του μαρξισμού μπορούν ακόμα να βρεθούν, θαμμένα βαθιά μέσα σχεδόν σε κάθε θεσμό […] Μόλις σπαρθούν οι σπόροι του σοσιαλισμού, είναι πολύ δύσκολο να απαλλαγούμε από τους δηλητηριώδεις καρπούς τους, ακόμη και πολλές δεκαετίες αργότερα».
Νομίζω ότι δεν είναι παράλογο να συμπεράνουμε ότι ένα έθνος που έχει χαμηλές βαθμολογίες στην οικονομική ελευθερία θα έχει ως αποτέλεσμα χαμηλά αποτελέσματα στην προσωπική ελευθερία. Ο Δείκτης Ανθρώπινης Ελευθερίας, που δημοσιεύτηκε από κοινού από το Ινστιτούτο Cato και το Ινστιτούτο Fraser, δείχνει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ οικονομικής και προσωπικής ελευθερίας. Τα αποτελέσματα του Δείκτη δείχνουν ότι «οι χώρες με πιο ελεύθερες οικονομίες, σε γενικές γραμμές, τείνουν επίσης να απολαμβάνουν μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία». Σημειώνει ότι «το σύνολο ‘‘νομικό σύστημα και τα δικαιώματα ιδιοκτησίας’’ ξεχωρίζει ως η πιο σημαντική ομάδα δεικτών στον Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας».
Ανακάλυψα, προς λύπη μου, ότι πολλοί Αμερικανοί είναι, στην πραγματικότητα, αυταρχικοί (σ.σ. το ίδιο ακριβώς αποκαλύφθηκε και για τους Έλληνες την περίοδο της υγειονομικής δικτατορίας). Στα λόγια υποστηρίζουν την έννοια της ελευθερίας, αλλά αυτό που πραγματικά θέλουν είναι λιγότερη ελευθερία και περισσότερο κράτος. Βλέπουν το κράτος ως την απάντηση σε όλα τα προβλήματα της κοινωνίας, παρόλο που η ιστορία έχει δείξει επανειλημμένα ότι το κράτος είναι συχνά το πρόβλημα.
Ο φιλελεύθερος θέλει οι πολλοί να παίρνουν αποφάσεις μόνοι τους. ο αυταρχικός θέλει οι λίγοι να παίρνουν αποφάσεις για τους πολλούς. Τι ισχύει για εσάς; Μάθετε εάν είστε φιλελεύθερος πηγαίνοντας σε αυτόν τον ιστότοπο και κάνοντας ένα σύντομο κουίζ.
Ο Stephen Apolito είναι CPA που ζει στο Bronxville της Νέας Υόρκης. Βετεράνος της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, ο Apolito είναι απόφοιτος του πανεπιστημίου Washington and Lee και έχει διδάξει στα δημόσια σχολεία της πόλης της Νέας Υόρκης.