Γνωρίστε τον εμπνευστή του πολιτισμικού μαρξισμού, Antonio Gramsci
Ο Γκράμσι είδε τα σχολεία, τα μέσα ενημέρωσης, τις φιλανθρωπικές οργανώσεις και τις εκκλησίες ως οργανισμούς όπου έπρεπε να διεισδύσουν οι σοσιαλιστές στοχαστές
Άρθρο του Bradley Thomas, δημοσιευμένο στις 31/3/2019 από το Foundation for Economic Research (FEE).
Υπάρχει ελάχιστη συζήτηση για το γεγονός ότι τα σύγχρονα πανεπιστήμια, η δημόσια εκπαίδευση, τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, το Χόλιγουντ και οι ομάδες πολιτικής υπεράσπισης κυριαρχούνται από αριστερούς. Αυτό δεν είναι τυχαίο, αλλά μέρος μιας σκόπιμης στρατηγικής, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για την κομμουνιστική επανάσταση που αναπτύχθηκε πριν από 80 και πλέον χρόνια από έναν Ιταλό πολιτικό θεωρητικό ονόματι Αντόνιο Γκράμσι.
Αναφερόμενος ως ένας από τους σημαντικότερους και πιο σημαντικούς μαρξιστές θεωρητικούς στον κόσμο μετά από τον ίδιο τον Μαρξ, αν δεν είστε εξοικειωμένοι με τον Γκράμσι, τότε θα έπρεπε.
Στον Ιταλό κομμουνιστή (1891 – 1937) πιστώνεται ο σχεδιασμός που λειτούργησε ως θεμέλιο για το κίνημα του πολιτισμικού μαρξισμού στη σύγχρονη Δύση
.O Γκράμσι έγραψε τη δεκαετία του 1930 για έναν «πόλεμο θέσεων» από τους σοσιαλιστές και τους κομμουνιστές, για να ανατρέψουν τη δυτική κουλτούρα εκ των έσω, σε μια προσπάθεια να την αναγκάσουν να επαναπροσδιοριστεί. Αργότερα, αυτό ονομάστηκε από τον Γερμανό ακτιβιστή φοιτητή της δεκαετίας του 1960, Rudi Dutschke, ως «η μακρά πορεία μέσω των θεσμών»,
Ο Γκράμσι χρησιμοποίησε πολεμικές μεταφορές για να διακρίνει μεταξύ ενός πολιτικού «πολέμου θέσεων» - τον οποίο συνέκρινε με τον πόλεμο χαρακωμάτων - και τον «πόλεμο κινήσεων (ή ελιγμών)», που θα ήταν μια ξαφνική ολομέτωπη επίθεση η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη κοινωνική αναταραχή.
Μια αλλαγή στη στρατηγική
Στο βιβλίο του 1998, The Antonio Gramsci Reader , που επιμελήθηκε ο David Forgacs, γίνεται σαφής η ανάπτυξη της νέας μορφής στρατηγικής από τον Γκράμσι, για την έναρξη της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Ο Γκράμσι υποστήριξε ότι η ρωσική επανάσταση των μπολσεβίκων του 1917 λειτούργησε επειδή οι συνθήκες ήταν ώριμες για μια τέτοια ξαφνική αναταραχή. Περιέγραψε τη ρωσική επανάσταση ως παράδειγμα «πολέμου κινήσεων» λόγω της ξαφνικής και ολοκληρωτικής ανατροπής της υπάρχουσας κυβερνητικής δομής της κοινωνίας. Ο Γκράμσι υποστήριξε ότι στη Ρωσία το 1917 «το κράτος ήταν το παν, η κοινωνία των πολιτών ήταν αρχέγονη και εύπλαστη».
Ως εκ τούτου, μια άμεση επίθεση στους κυβερνώντες της εποχής μπόρεσε να είναι αποτελεσματική επειδή δεν υπήρχε άλλη σημαντική δομή ή θεσμοί πολιτικής επιρροής που έπρεπε να ξεπεραστούν.
Στις δυτικές κοινωνίες, αντίθετα, ο Γκράμσι παρατήρησε ότι το κράτος είναι «μόνο μία εξωτερική τάφρος» πίσω από την οποία βρίσκεται μια εύρωστη και στιβαρή κοινωνία των πολιτών.
Ο Γκράμσι πίστευε ότι οι συνθήκες στη Ρωσία το 1917 που κατέστησαν δυνατή την επανάσταση δεν θα υλοποιούνταν στις πιο προηγμένες καπιταλιστικές χώρες στη Δύση. Η στρατηγική έπρεπε είναι διαφορετική και να περιλαμβάνει ένα μαζικό δημοκρατικό κίνημα, έναν ιδεολογικό αγώνα.
Η υποστήριξή του για έναν πόλεμο θέσεων αντί για έναν κινηματικό πόλεμο δεν αποτελούσε μια επίπληξη της ίδιας της επανάστασης, απλώς μια διαφορετική τακτική - μια τακτική που απαιτούσε τη διείσδυση σε επιδραστικούς οργανισμούς, που απαρτίζουν την κοινωνία των πολιτών. Ο Γκράμσι παρομοίασε αυτούς τους οργανισμούς με τα «χαρακώματα», στα οποία θα έπρεπε να διεξαχθεί ο πόλεμος θέσεων.
«Οι μαζικές δομές των σύγχρονων δημοκρατιών, τόσο ως κρατικοί οργανισμοί, όσο και ως συμπλέγματα ενώσεων στην κοινωνία των πολιτών, αποτελούν για την τέχνη της πολιτικής, ό,τι ήταν τα «χαρακώματα» και οι μόνιμες οχυρώσεις του μετώπου στον πόλεμο των χαρακωμάτων: καθιστούν απλώς «μερικό» το στοιχείο του ελιγμού, που πριν χρησιμοποιούσε τον «ολοκληρωτικό» χαρακτήρα του πολέμου κ.λπ.»
Ο Γκράμσι υποστήριξε ότι μια «μετωπική επίθεση» σε καθιερωμένους θεσμούς, όπως οι κυβερνήσεις στις δυτικές κοινωνίες, μπορεί να αντιμετωπίσει σημαντική αντίσταση και, επομένως, χρειάζεται μεγαλύτερη προετοιμασία - με το κύριο θεμέλιο να είναι η ανάπτυξη της συλλογικής βούλησης μεταξύ των ανθρώπων και η ανάληψη της ηγεσίας μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των βασικών πολιτικών θέσεων.
Πόλεμος θέσεων έναντι πολέμου κινήσεων
Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι ο απώτερος σκοπός του Γκράμσι εξακολουθεί να είναι ο σοσιαλισμός και η ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Η συνεισφορά του ήταν να σκιαγραφήσει μια διαφορετική στρατηγική για να συμβεί αυτό
.Όπως περιγράφεται από τον Forgacs, «Ο πόλεμος κινήσεων είναι μια μετωπική επίθεση στο κράτος, ενώ ο πόλεμος θέσεων διεξάγεται κυρίως στο έδαφος της κοινωνίας των πολιτών».
Ο Γκράμσι παρομοίασε τον πολιτικό «πόλεμο» με τον στρατιωτικό, με τον πόλεμο κινήσεών του να μοιάζει με τη μετωπική επίθεση μιας αστραπιαίας στρατιωτικής επίθεσης κατά το άνοιγμα ενός ρήγματος στην άμυνα του εχθρού, για να επιτευχθεί μια γρήγορη και οριστική νίκη.
Αντίθετα, ο Γκράμσι παρομοίασε τον πόλεμο θέσεων με τον πόλεμο χαρακωμάτων, συμβιβαζόμενος με έναν μακροχρόνιο αγώνα, με μικρότερες στρατηγικές νίκες, για να κερδίσει λίγο-λίγο περισσότερο έδαφος. Ο πόλεμος θέσεων χαρακτηρίζεται επίσης από άφθονα πολεμοφόδια, για την τροφοδοσία των στρατευμάτων και «την μεγάλη μάζα των ένοπλων ανδρών».
Ο Γκράμσι υποστήριξε ότι ένας πόλεμος θέσεων είναι απαραίτητος έναντι των προηγμένων καπιταλιστικών κοινωνιών, όπου η κοινωνία των πολιτών έχει γίνει μια «πολύ περίπλοκη δομή» που είναι ανθεκτική σε «εισβολές», όπως οι οικονομικές υφέσεις, οι οποίες σε διαφορετική περίπτωση θα αποδυνάμωναν την τρέχουσα δομή εξουσίας, όσον αφορά την ιδεολογική της υποστήριξη. Με άλλα λόγια, η κοινωνία των πολιτών παρείχε ένα σύστημα υποστήριξης για την τρέχουσα πολιτική δομή και για τα άτομα στην εξουσία, που θα μπορούσαν να τη βοηθήσουν να αντέξει σε αρνητικούς κραδασμούς όπως οι οικονομικές υφέσεις.
Ο Γκράμσι πίστευε ότι στις προηγμένες καπιταλιστικές δυτικές κοινωνίες, το κυρίαρχο ιδεολογικό σύστημα υποστήριξης της καπιταλιστικής οικονομικής δομής και των αστικών αξιών θα προστατεύει την τρέχουσα άρχουσα τάξη από κάθε οργανωμένη αντιπολίτευση.
Ως αποτέλεσμα, θεώρησε απαραίτητο να μελετήσει σε βάθος «ποια στοιχεία της κοινωνίας των πολιτών αντιστοιχούν στα αμυντικά συστήματα σε έναν πόλεμο θέσεων».
Η ανάλυση του Γκράμσι για την «κοινωνία των πολιτών» και την ηγεμονία
Ο Γκράμσι όρισε την κοινωνία των πολιτών ως «το σύνολο των οργανισμών που συνήθως αποκαλούνται ‘‘ιδιωτικοί’’».
Πιο άμεσα, περιέγραψε την κοινωνία των πολιτών ως εκείνη τη σφαίρα των κοινωνικών δραστηριοτήτων και θεσμών, που δεν αποτελούν άμεσα μέρος του κράτους. Τα κύρια παραδείγματα περιελάμβαναν τα πολιτικά κόμματα, τα συνδικάτα, τις εκκλησιαστικές οργανώσεις και άλλες λαϊκές εθελούσιες ενώσεις.
Ο Γκράμσι σημείωσε ότι οι κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες στην κοινωνία των πολιτών οργάνωναν τη συναίνεση και την ηγεμονία—αναλάμβαναν ηγετική θέση με τη συναίνεση των μελών τους. Ο ηγετικός ρόλος τους περιλαμβάνει την προώθηση μιας ιδεολογικής συναίνεσης μεταξύ των μελών τους. Ο Γκράμσι οραματίστηκε ότι αυτές οι ομάδες θα οργάνωναν την αντίθεσή τους στην υπάρχουσα κοινωνική τάξη πραγμάτων.
Ο Γκράμσι, ωστόσο, θεωρούσε την κοινωνία των πολιτών στις δυτικές κοινωνίες ως ένα ισχυρό αμυντικό σύστημα για το σημερινό κράτος, το οποίο με τη σειρά του υπήρχε (κατά τον ίδιο) για να προστατεύει τα συμφέροντα της καπιταλιστικής τάξης.
«Στη Δύση, υπήρχε μια αρμόζουσα σχέση μεταξύ κράτους και κοινωνίας των πολιτών, και όταν το κράτος κλονιζόταν αποκαλυπτόταν αμέσως μια εύρωστη δομή της κοινωνίας των πολιτών. Το κράτος ήταν μόνο μια εξωτερική τάφρος, πίσω από την οποία υπήρχε ένα ισχυρό σύστημα φρουρίων και οχυρωματικών έργων», έγραψε. Εν ολίγοις, σε εποχές που το ίδιο το κράτος μπορεί να έδειχνε ευάλωτο στο να ανατραπεί από αντίπαλες ιδεολογικές δυνάμεις, οι θεσμοί της κοινωνίας των πολιτών παρείχαν την πολιτική ενίσχυση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων.
Κατά την άποψή του, απαιτείται μια νέα συλλογική βούληση για να προωθηθεί αυτός ο πόλεμος θέσεων για την επανάσταση. Για αυτόν, είναι ζωτικής σημασίας να αξιολογήσει τι μπορεί να σταθεί εμπόδιο σε αυτή τη βούληση, δηλαδή ορισμένες κοινωνικές ομάδες με επιρροή, με τις κυρίαρχες καπιταλιστικές ιδεολογίες που θα μπορούσαν να εμποδίσουν αυτήν την πρόοδο.
Ο Γκράμσι μίλησε για οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων των εκκλησιών, των φιλανθρωπικών οργανώσεων (βλ. φωτο Στέγης Ιδρύματος Ωνάση), των μέσων ενημέρωσης, των σχολείων, των πανεπιστημίων και της «οικονομικής εταιρικής» εξουσίας, ως οργανώσεις όπου έπρεπε να εισβάλουν οι σοσιαλιστές στοχαστές.
Η νέα δικτατορία του προλεταριάτου στη Δύση, σύμφωνα με τον Γκράμσι, θα μπορούσε να προκύψει μόνο από μια ενεργή συναίνεση των εργατικών μαζών – με επικεφαλής αυτές τις κρίσιμες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δημιουργούν μια ιδεολογική ηγεμονία.
Όπως το περιέγραψε ο Γκράμσι, ηγεμονία σημαίνει «πολιτιστική, ηθική και ιδεολογική» ηγεσία σε συμμαχικές και υποτελείς ομάδες. Οι διανοούμενοι, αφού συνεννοηθούν, θα πρέπει να αποκτήσουν ηγετικούς ρόλους έναντι των μελών αυτών των ομάδων με την σύμφωνη γνώμη τους. Θα επιτύγχαναν να δώσουν την κατεύθυνση στο κίνημα με την πειθώ, και όχι με την κυριαρχία ή τον εξαναγκασμό.
Ο στόχος του πολέμου θέσεων είναι να διαμορφώσει μια νέα συλλογική βούληση των μαζών, για να αποδυναμώσει τις άμυνες που παρέχει η κοινωνία των πολιτών στο σημερινό καπιταλιστικό κράτος.
Ο Γκράμσι τόνισε περαιτέρω τον ρόλο ενός πολιτικού κόμματος για να αναλάβει την ηγεσία και τη φιλοσοφική διεύθυνση όλων αυτών των συμμαχιών της κοινωνίας των πολιτών. Επιπλέον, και κατά κρίσιμο τρόπο, ένας από τους κύριους στόχους του κόμματος θα ήταν να τοποθετήσει πεζούς στρατιώτες στον επαναστατικό πόλεμο θέσεων σε πραγματικούς κρατικούς θεσμούς, όπως νομικοί θεσμοί, αστυνομία, συμβούλια και γραφειοκρατίες με επιρροή. Πρέπει να δημιουργηθεί ένα θεμέλιο σοσιαλιστών πάνω στο οποίο θα διοικήσουν τον μηχανισμό του κράτους μόλις ολοκληρωθεί η ανατροπή του, υποστήριξε ο Γκράμσι.
Συνθήκες εκκίνησης για την μετωπική επίθεση
Όπως το περιέγραψε ο Γκράμσι, ένας πόλεμος θέσεων περιλαμβάνει ένα είδος «παθητικής επανάστασης», μια μετάβαση από το κυρίαρχο αστικό σύστημα σε εκείνο του σοσιαλισμού, χωρίς καμία βίαιη κοινωνική αναταραχή.
Για να συμβεί η κοινωνική μετάβαση, οι «απαραίτητες συνθήκες» στην κοινωνία πρέπει να έχουν «ήδη επωασθεί», σύμφωνα με τον Γκράμσι. Εδώ αναφέρεται σε μια νέα συλλογική βούληση των μαζών που συμπίπτει με την ύπαρξη των κατάλληλων ανθρώπων σε στρατηγικές θέσεις μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των κρατικών γραφειοκρατιών.
Ο Γκράμσι έδειξε το παράδειγμα του ιταλικού φασισμού της εποχής του ως παράδειγμα παθητικής επανάστασης. Όπως σημείωσε, ο οικονομικός φασισμός «συνίσταται στο γεγονός ότι η οικονομική δομή μετατρέπεται με «ρεφορμιστικό» τρόπο από ατομικιστική (σ.σ. φιλελεύθερη/καπιταλιστική) σε σχεδιασμένη οικονομία» (οικονομία κρατικών εντολών). Αυτή η «ενδιάμεση οικονομία» θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως το σημείο εκκίνησης για την επόμενη μετάβαση στον απόλυτο κρατικό έλεγχο των μέσων παραγωγής, μια μετάβαση που θα μπορούσε να συμβεί «χωρίς ριζοσπαστικούς και καταστροφικούς κατακλυσμούς εξοντωτικού χαρακτήρα».
Ο οικονομικός φασισμός κάνει ένα βήμα προς την κολεκτιβοποίηση των μέσων παραγωγής χωρίς να τα κατασχέσει από τους καπιταλιστές, υποστήριξε ο Γκράμσι. Ο φασισμός χρησιμεύει για να «τονίσει το στοιχείο του ‘‘σχεδιασμού’’ της παραγωγής’’» της οικονομικής δομής, διευκολύνοντας τη μετάβαση στην πλήρη κολεκτιβοποίηση. Αυτή η μετατόπιση βοήθησε στη διευκόλυνση της ευρείας αποδοχής της έννοιας του μεγαλύτερου συγκεντρωτικού ελέγχου της παραγωγής χωρίς να αφαιρείται ουσιαστικά ο έλεγχος των μέσων παραγωγής από τους καπιταλιστές ή να εξαλείφεται το κέρδος. Ακόμη.
Μόλις δημιουργηθούν όλες αυτές οι συνθήκες -δηλαδή μια νέα συλλογική βούληση, ο ιδεολογικός έλεγχος στους θεσμούς της κοινωνίας των πολιτών, οι επαναστάτες σε στρατηγικές θέσεις στο κράτος- θα ήταν η κατάλληλη στιγμή για τον τελικό και οριστικό «πόλεμο κινήσεων».
Αυτός ο ολομέτωπος πόλεμος κινήσεων για την ανατροπή της υπάρχουσας κρατικής και κοινωνικής τάξης πραγμάτων θα είναι σίγουρο ότι όχι μόνο θα είναι επιτυχής αλλά και μόνιμος. Διότι σύμφωνα με τον Γκράμσι, «στην πολιτική, ο «πόλεμος θέσεων», αφού κερδηθεί, είναι τελεσίδικα καθοριστικός».
Η «μακρά πορεία μέσα από τους θεσμούς» της Αριστεράς είναι μια σκόπιμη προσπάθεια να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την οριστική ανατροπή της κοινωνίας της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Η επιτυχία της θα σήμαινε την καταστροφή.
Ο Bradley Thomas είναι δημιουργός του ιστότοπου Erasethestate.com και είναι ένας ελευθεριακός ακτιβιστής και συγγραφέας με σχεδόν 15 χρόνια εμπειρίας στην έρευνα και τη συγγραφή της πολιτικής φιλοσοφίας και της οικονομίας.
Ακολουθήστε τον στο Twitter: ErasetheState @erasestate