Η θρησκεία της δημοκρατίας και του κολεκτιβισμού
Απόσπασμα από βιβλίο του Carl Beckman για τις παθογένειες της πλειοψηφιοκρατίας/δημοκρατίας.
Η δημοκρατία δεν σημαίνει ελευθερία. Είναι απλά μια άλλη μορφή δικτατορίας – η δικτατορία της πλειοψηφίας και του Κράτους. Η διέξοδος είναι ο φιλελευθερισμός
Αν και η κρίση της δημοκρατίας είναι ευρέως παραδεκτή, δεν υπάρχει ουσιαστικά καμία κριτική στο ίδιο το δημοκρατικό μοντέλο. Δεν υπάρχει ουσιαστικά κανείς που να κατηγορεί την ίδια την δημοκρατία για τα προβλήματα τα οποία βιώνουμε. Οι πολιτικοί μας ηγέτες, χωρίς διαφοροποίηση –είτε αριστεροί, είτε δεξιοί, είτε κεντρώοι- υπόσχονται να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά μας με ακόμα περισσότερη δημοκρατία, όχι λιγότερη. Υπόσχονται πως θα εισακούσουν τις ανάγκες των πολιτών και πως θα βάλουν το δημόσιο συμφέρον υπεράνω των ιδιωτικών συμφερόντων. Υπόσχονται πως θα μειώσουν την γραφειοκρατία, θα προάγουν την διαφάνεια, θα μας παράσχουν καλύτερες υπηρεσίες – πως θα κάνουν δηλαδή το σύστημα να λειτουργήσει και πάλι. Αλλά ποτέ δεν θέτουν υπό αμφισβήτηση το πόσο επιθυμητό είναι το ίδιο το δημοκρατικό σύστημα. Θα προτιμήσουν να ισχυριστούν ότι τα προβλήματά μας προκαλούνται από την υπερβολική ελευθερία, παρά από την υπερβολική δημοκρατία. Η μόνη διαφορά μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών είναι πως οι μεν παραπονούνται συνήθως για την υπερβολική οικονομική ελευθερία, και οι δε για την υπερβολική κοινωνική ελευθερία. Και αυτά σε μια εποχή, όπου δεν έχουν υπάρξει ποτέ τόσο πολλοί νόμοι και τόσο υψηλοί φόροι !
Στην πραγματικότητα, η κριτική του δημοκρατικού ιδεώδους είναι, λιγότερο ή περισσότερο, ταμπού στις δυτικές κοινωνίες. Είστε ελεύθεροι να επικρίνετε το πώς εξασκείται η δημοκρατία, ή να κατακεραυνώσετε τους σύγχρονους πολιτικούς ηγέτες και τα κόμματα – αλλά η κριτική του δημοκρατικού ιδεώδους είναι ,ουσιαστικά, σχεδόν απαγορευμένη.
Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς πως η δημοκρατία έχει μετατραπεί σε θρησκεία –μια μοντέρνα, κοσμική θρησκεία. Θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε σαν την πιο διαδεδομένη Πίστη στον κόσμο. Αν εξαιρέσουμε έντεκα κράτη – Μυανμάρ, Σουαζιλάνδη, το Βατικανό και κάποιες αραβικές χώρες - όλες οι υπόλοιπες χώρες του πλανήτη αυτοχαρακτηρίζονται σαν δημοκρατίες, αν και ορισμένες είναι τέτοιες μόνο κατ’ όνομα. Αυτή η Πίστη στον Θεό της δημοκρατίας είναι στενά συνδεδεμένη με την λατρεία προς το εθνικό δημοκρατικό κράτος, που προέκυψε στην πορεία του 19ου αιώνα. Ο Θεός και η Εκκλησία αντικαταστάθηκαν από το Κράτος, ως ο Επουράνιος Πατέρας της κοινωνίας. Οι δημοκρατικές εκλογές είναι το τελετουργικό με τα οποίο προσευχόμαστε στο Κράτος για απασχόληση, στέγη, υγεία, ασφάλεια, εκπαίδευση. Έχουμε απόλυτη πίστη σε αυτό το Δημοκρατικό Κράτος. Πιστεύουμε ακράδαντα πως μπορεί να μας παράσχει τα πάντα. Είναι ο ανταμοιβός, ο δικαστής, ο παντογνώστης, ο παντοδύναμος. Περιμένουμε από αυτό να μας λύσει όλα τα προσωπικά και κοινωνικά μας προβλήματα.
Η ομορφιά του Δημοκρατικού Θεού είναι πως μας παρέχει τα αγαθά Του εντελώς ανιδιοτελώς. Σαν Θεός, το Κράτος δεν έχει καμία ιδιοτέλεια. Είναι ο αγνός θεματοφύλακας του δημόσιου συμφέροντος. Επίσης δεν κοστίζει τίποτα. Μας παρέχει τον καθημερινό μας άρτο εντελώς δωρεάν.
Τουλάχιστον, έτσι νομίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Γιατί έχουν την τάση να βλέπουν μόνο τα οφέλη που μοιράζει το Κράτος, όχι το κόστος. Ένας λόγος για αυτό είναι πως το Κράτος συλλέγει τους φόρους με πολλούς και πολυδαίδαλους τρόπους – με το να απαιτεί από τις επιχειρήσεις να συλλέγουν οι ίδιες τον Φ.Π.Α., για παράδειγμα, ή απαιτώντας από τους εργοδότες να συλλέγουν τις ασφαλιστικές εισφορές, ή με το να δανείζεται χρήματα από τις χρηματοπιστωτικές αγορές (οι οποίες κάποια μέρα θα πρέπει να αποπληρωθούν από τους φορολογούμενους), ή με το να αυξάνει την προσφορά χρήματος στην οικονομία, προκαλώντας πληθωρισμό – έτσι ώστε οι πολίτες να μην αντιλαμβάνονται πόσο από το εισόδημά τους ουσιαστικά κατάσχεται από το κράτος.
Ένας άλλος λόγος είναι πως τα αποτελέσματα των κυβερνητικών επιλογών είναι απτά και ορατά, αλλά όλα όσα θα μπορούσαν και θα έπρεπε να έχουν γίνει, αν το Κράτος δεν είχε προβεί σε αυτή την κατάσχεση των χρημάτων των πολιτών του, παραμένουν αόρατα. Τα πολεμικά αεροπλάνα που κατασκευάζονται είναι εκεί, τα βλέπουν όλοι, όμως όλα τα πράγματα που δεν θα γίνουν ακριβώς επειδή το δημόσιο χρήμα δαπανήθηκε στα αεροπλάνα αυτά, παραμένουν στη σφαίρα της φαντασίας.
Η δημοκρατική πίστη μας έχει εμποτίσει τόσο βαθιά, που για τους περισσότερους ανθρώπους είναι συνώνυμη με όλα όσα είναι (πολιτικώς) ορθά και ηθικά. Δημοκρατία σημαίνει ελευθερία (σε όλους επιτρέπεται να ψηφίζουν), ισότητα (κάθε ψήφος μετρά το ίδιο), ενότητα (αποφασίζουμε όλοι μαζί), ειρήνη (οι δημοκρατίες δεν ξεκινούν ποτέ άδικους πολέμους). Με αυτή την νοοτροπία η μόνη εναλλακτική στην δημοκρατία είναι η δικτατορία. Και η δικτατορία, βεβαίως, αντιπροσωπεύει όλα όσα είναι αρνητικά: έλλειψη ελευθερίας, ανισότητα, πόλεμος, αδικία.
Στο διάσημο δοκίμιό του «Το τέλος της Ιστορίας;», το 1989, ο νεοσυντηρητικός διανοητής Φράνσις Φουκουγιάμα έφτασε στο σημείο να δηλώσει πως το σύγχρονο δυτικό δημοκρατικό μοντέλο είναι το απόγειο της πολιτικής εξέλιξης της ανθρωπότητας. Ή, όπως εκείνος το έθεσε, σήμερα γινόμαστε μάρτυρες «της παγκοσμιοποίησης της Δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας ως την τελική μορφή της ανθρώπινης διακυβέρνησης». Προφανώς μόνο κάποια πολύ μοχθηρά μυαλά (τρομοκράτες, φονταμενταλιστές, φασίστες) θα τολμούσαν να μιλήσουν ενάντια σε ένα τόσο ιερό ιδανικό.
Δημοκρατία=Κολεκτιβισμός
Κι όμως, αυτό ακριβώς θα κάνουμε σε αυτό το βιβλίο: Θα μιλήσουμε ενάντια στον Θεό της δημοκρατίας, ειδικά της εθνικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Το δημοκρατικό μοντέλο λήψης αποφάσεων μπορεί να είναι χρήσιμο σε κάποια πλαίσια, σε μικρές κοινότητες ή σε κάποιους οργανισμούς. Αλλά μία εθνική κοινοβουλευτική δημοκρατία, την οποία σχεδόν όλες οι δυτικές χώρες εφαρμόζουν, έχει μακράν περισσότερα μειονεκτήματα από προτερήματα. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία, όπως ισχυριζόμαστε, είναι άδικη, οδηγεί σε γραφειοκρατία και στασιμότητα, υποσκάπτει την ελευθερία, την ανεξαρτησία και την επιχειρηματικότητα, και αναπόφευκτα οδηγεί σε ανταγωνισμούς, στασιμότητα και σπατάλη. Και όχι επειδή συγκεκριμένοι πολιτικοί αποτυγχάνουν στον ρόλο τους –ή επειδή το λάθος κόμμα έχει κερδίσει την εξουσία- αλλά γιατί έτσι λειτουργεί το ίδιο το σύστημα.
Η πεμπτουσία της δημοκρατίας είναι πως «ο λαός» αποφασίζει το πώς θα πρέπει να οργανωθεί η κοινωνία. Με άλλα λόγια, όλοι μας «ενωμένοι» αποφασίζουμε για όλα όσα μας αφορούν. Πόσο υψηλοί πρέπει να είναι οι φόροι, πόσα χρήματα χρειάζεται να δαπανηθούν στην φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων, σε ποια ηλικία θα επιτρέπεται η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, πόσα χρήματα πρέπει να καταβάλλουν οι εργοδότες για τις συντάξεις των εργαζομένων τους, ποια ετικέτα θα υπάρχει σε ένα προϊόν, τι πρέπει να μάθουν τα παιδιά στο σχολείο, πόσα χρήματα πρέπει να δαπανηθούν σε ανθρωπιστική βοήθεια ή ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή σε αθλητικούς συλλόγους ή σε ορχήστρες, πώς ένας ιδιοκτήτης μπαρ θα πρέπει να λειτουργεί την επιχείρησή του και το εάν οι πελάτες του θα επιτρέπεται να καπνίζουν, πώς πρέπει να χτιστεί ένα σπίτι, πόσο ψηλά πρέπει να είναι τα επιτόκια δανεισμού, πόσα χρήματα πρέπει να κυκλοφορούν στην οικονομία, το εάν θα πρέπει να διασώζονται οι τράπεζες με χρήματα των φορολογουμένων αν απειλούνται με πτώχευση, ποιος επιτρέπεται να αποκαλεί τον εαυτό του φυσιοθεραπευτή, ποιος επιτρέπεται να ιδρύσει ένα νοσοκομείο, το εάν οι άνθρωποι επιτρέπεται να πεθαίνουν όταν έχουν κουραστεί από την ζωή, και το εάν και πότε ένα έθνος θα συμμετάσχει σε έναν πόλεμο. Σε μια δημοκρατία, «ο λαός» οφείλει να αποφασίζει για όλα αυτά τα ζητήματα – και χιλιάδες άλλα.
Έτσι, η δημοκρατία εξ ορισμού είναι ένα κολεκτιβιστικό σύστημα. Είναι σοσιαλισμός από την πίσω πόρτα. Η βασική ιδέα πίσω της είναι πως όλες οι σημαντικές αποφάσεις για την κοινωνική, φυσική και οικονομική οργάνωση της κοινωνίας είναι επιθυμητό και σωστό να λαμβάνονται από την συλλογικότητα, τον λαό. Και ο λαός εξουσιοδοτεί τους αντιπροσώπους του στο κοινοβούλιο –με άλλα λόγια, το Κράτος- για να πάρουν εκείνοι τις αποφάσεις για λογαριασμό του. Με άλλα λόγια, σε μια δημοκρατία ολόκληρος ο ιστός της κοινωνίας είναι συνυφασμένος με το Κράτος.
Ξεκάθαρα λοιπόν, είναι παραπλανητικός ο ισχυρισμός ότι η δημοκρατία είναι, με κάποιον τρόπο, το αναπόφευκτο απόγειο της πολιτικής εξέλιξης του ανθρώπου. Αυτή είναι απλά μια προπαγάνδα για να αποκρύψει πως η δημοκρατία αντιπροσωπεύει έναν πολύ συγκεκριμένο πολιτικό προσανατολισμό. Για τον οποίο υπάρχουν στην πραγματικότητα πολλές εύλογες εναλλακτικές.
Μία από αυτές τις εναλλακτικές ονομάζεται ελευθερία. Ή φιλελευθερισμός (liberalism) –με την κλασική έννοια της λέξης (σ.σ. η οποία έχει μια τελείως διαφορετική σημασία από την σημερινή χρήση της λέξης liberal στις ΗΠΑ.) Το ότι η ελευθερία δεν είναι το ίδιο με την δημοκρατία, δεν είναι δύσκολο να το δει κανείς. Σκεφτείτε το εξής : αποφασίζουμε δημοκρατικά το πόσα χρήματα θα πρέπει να ξοδεύει ο καθένας μας για ρούχα; Ή σε ποιο σούπερ μάρκετ ψωνίζουμε; Ξεκάθαρα όχι. Όλοι τα αποφασίζουν αυτά οι ίδιοι για λογαριασμό τους. Και αυτή η ελευθερία της επιλογής λειτουργεί μια χαρά. Οπότε, γιατί υποτίθεται πως λειτουργεί καλύτερα αν όλα τα άλλα πράγματα που μας αφορούν – από τον χώρο εργασίας μας, την υγειονομική μας περίθαλψη και τις συντάξεις, μέχρι τις παμπ και τα κλαμπ- αποφασίζονται δημοκρατικά;
Στην πραγματικότητα, μήπως η αλήθεια είναι πως αυτό ακριβώς το γεγονός –πως δηλαδή αποφασίζουμε για τα πάντα δημοκρατικά, πως σχεδόν όλα τα οικονομικά και κοινωνικά θέματα ελέγχονται από το Κράτος- είναι η αθέατη αιτία πολλών πραγμάτων που πάνε στραβά στην κοινωνία μας; Πως η γραφειοκρατία, ο παρασιτισμός, η εγκληματικότητα, η διαφθορά, η ανεργία, ο πληθωρισμός, τα χαμηλά εκπαιδευτικά πρότυπα, κλπ, οφείλονται όχι στην έλλειψη δημοκρατίας, αλλά αντίθετα προκαλούνται από την δημοκρατία; Ότι πηγαίνουν μαζί με την δημοκρατία, όπως τα άδεια μαγαζιά και τα απαρχαιωμένα αυτοκίνητα Τράμπαντ πήγαιναν μαζί με τον κομμουνισμό;
Αυτό είναι που στοχεύουμε να σας δείξουμε σε αυτό εδώ το βιβλίο.
Το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος συζητάμε την πίστη στον Θεό της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Όπως κάθε θρησκεία, η δημοκρατία έχει ένα σύνολο πίστεων-δογμάτων που όλοι αποδέχονται σαν αδιαμφισβήτητες αλήθειες. Παρουσιάζουμε αυτές τις «αλήθειες» στην μορφή δεκατριών δημοφιλών μύθων σχετικά με την δημοκρατία.
Στο δεύτερο μέρος περιγράφουμε τις πρακτικές επιπτώσεις του δημοκρατικού συστήματος. Επιχειρούμε να δείξουμε το γιατί η δημοκρατία οδηγεί αναπόφευκτα σε στασιμότητα και τι είναι αυτό που την κάνει αναποτελεσματική και άδικη.
Στο τρίτο μέρος σκιαγραφούμε μια εναλλακτική στην δημοκρατία, δηλαδή ένα σύστημα βασισμένο στον αυτό-προσδιορισμό του ανθρώπου, που χαρακτηρίζεται από την αποκέντρωση, την τοπική διακυβέρνηση και την ποικιλομορφία.
Παρά την κριτική μας προς το σύγχρονο σύστημα της πανεθνικής δημοκρατίας, είμαστε αισιόδοξοι σχετικά με το μέλλον. Ένας λόγος που πολλοί άνθρωποι είναι απαισιόδοξοι για το μέλλον είναι ότι αισθάνονται πως το υπάρχον σύστημα δεν οδηγεί πουθενά, αλλά δεν μπορούν να φανταστούν μια ελκυστική εναλλακτική. Γνωρίζουν πως οι κυβερνήσεις, σε μεγάλο βαθμό, ελέγχουν τη ζωή τους αλλά δεν μπορούν να ελέγξουν τις κυβερνήσεις. Οι μόνες εναλλακτικές που μπορούν να σκεφτούν είναι κάποιες μορφές δικτατορίας, όπως το «κινεζικό μοντέλο» ή κάποια άλλη μορφή σωβινισμού ή φονταμενταλισμού.
Αλλά εδώ είναι που κάνουν λάθος. Η δημοκρατία δεν σημαίνει ελευθερία. Είναι απλά μια άλλη μορφή δικτατορίας – η δικτατορία της πλειοψηφίας και του Κράτους. Ούτε είναι συνώνυμη με τις έννοιες δικαιοσύνη, ισότητα, αλληλεγγύη, ή ειρήνη.
Η δημοκρατία είναι ένα σύστημα που επανεμφανίστηκε περίπου 150 χρόνια πριν, στις περισσότερες δυτικές χώρες, για διάφορους λόγους, ένας εκ των οποίων ήταν η επίτευξη σοσιαλιστικών ιδεών στο πλαίσιο φιλελεύθερων κοινωνιών. Όποιοι κι αν ήταν οι λόγοι εκείνη την εποχή, δεν υπάρχουν πια επαρκείς λόγοι για να διατηρούμε την εθνική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Δεν λειτουργεί πλέον. Είναι πια καιρός για μια νέα ελευθερία, στην οποία η παραγωγικότητα και η αλληλεγγύη δεν θα οργανώνονται στην βάση της δημοκρατική δικτατορίας, αλλά που θα είναι το αποτέλεσμα των εθελούσιων σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Ελπίζουμε να σας πείσουμε ως αναγνώστες, πως η πιθανότητα να πραγματοποιηθεί ένα τέτοιο ιδεώδες είναι μεγαλύτερη από ό,τι μπορούν να φανταστούν οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα – και πως αξίζει τον κόπο να το προσπαθήσουμε.