Το πολιτικό φάσμα που διδάσκει η κρατική παιδεία είναι άκρως παραπλανητικό

Άρθρο του Lawrence Reed, που δημοσιεύτηκε από το Foundation for Economic Research στις 30/5/2023

Αντί να επιστρατεύουμε ελαττωματικά και απλοϊκά διαγράμματα, ας κρίνουμε τα πολιτικά και οικονομικά συστήματα από το ποιους εξουσιοδοτούν — το κράτος ή το άτομο. Αυτό κάνει τα πράγματα πολύ πιο ξεκάθαρα.

---

Στα μαθήματα Πολιτικής Επιστήμης, με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι μαθητές τόσο στο γυμνάσιο όσο και στο πανεπιστήμιο διδάσκονται ότι το λεγόμενο «πολιτικό φάσμα» (ή «πολιτικο-οικονομικό» φάσμα) μοιάζει ως εξής: Ο κομμουνισμός και ο σοσιαλισμός βρίσκονται στα Αριστερά, ο καπιταλισμός και ο φασισμός κατοικοεδρεύουν στα Δεξιά. Τα διάφορα μείγματα των ιδεολογιών αυτών βρίσκονται κάπου στο ενδιάμεσο:

Αυτό δεν είναι μόνο ψευδές και παραπλανητικό, είναι και μια ηλιθιότητα. Πετάξτε το στον κάδο απορριμμάτων και ζητήστε την επιστροφή χρημάτων σας από τον δάσκαλο που το παρουσίασε ως γεγονός, ή ως κάποιο είδος διεισδυτικού εκπαιδευτικού εργαλείου.

Ένα φάσμα σαν κι αυτό θα έπρεπε, το λιγότερο, να εγείρει μερικά δύσκολα ερωτήματα. Γιατί θα πρέπει οι σοσιαλιστές και οι φασίστες να απεικονίζονται ως κυριολεκτικά «αντίθετα», όταν μοιράζονται τόσα κοινά στοιχεία - από τις θεμελιώδεις, διανοητικές τους αρχές έως τις μεθόδους εφαρμογής τους; Εάν ένα πολιτικό φάσμα υποτίθεται ότι απεικονίζει μια σειρά σχέσεων μεταξύ του ατόμου και του κράτους, ή το ίδιο το μέγεθος και το εύρος του κράτους, τότε γιατί και στα δύο άκρα του βρίσκονται τα συστήματα του Μεγάλου Κράτους και των μικρών ατόμων;

Σε οποιοδήποτε άλλο θέμα, τα δύο άκρα ενός φάσματος θα απεικονίζονταν αντίθετα . Ας υποθέσουμε ότι θέλατε να απεικονίσετε ένα εύρος για την βλακεία. Θα μοιάζει με αυτό:

Πόσο λογικό θα ήταν για το "Extremely Stupid" να εμφανίζεται τόσο στο Ακροαριστερό όσο και στο Ακροδεξιό άκρο του φάσματος;

Για τον ίδιο λόγο, μόνο σύγχυση θα δημιουργούσατε με ένα φάσμα που μοιάζει σαν κι αυτό:

Εάν θέλετε να απεικονίσετε μια σειρά επιλογών σχετικά με το μέγεθος του Κράτους, ένα πιο ρεαλιστικό φάσμα θα ήταν αυτό:

Ας επιστρέψουμε στο Σκίτσο 1, το φάσμα που παρουσιάζεται συχνότερα στους μαθητές ως ευαγγέλιο. Είναι ένας σοβαρός λόγος που τόσοι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ο κομμουνισμός του Λένιν και του Στάλιν ήταν εκ διαμέτρου αντίθετος με τον φασισμό του Χίτλερ και του Μουσολίνι (παρ' όλο που οι άνθρωποι που ζούσαν κάτω από αυτά τα συστήματα δεν μπορούσαν να διακρίνουν  μεγάλες διαφορές μεταξύ των δύο).

Πρέπει να πω ότι, καταρχήν, δεν είμαι οπαδός των φασμάτων ως εργαλείων κατανόησης, ειδικά όταν αυτοί που τα κατασκευάζουν εισάγουν όρους κατά μήκος του φάσματος που δεν είναι όλοι συμβατοί με αυτό που υποτίθεται ότι απεικονίζει το φάσμα. Ο καπιταλισμός, για παράδειγμα, δεν είναι πολιτικό σύστημα, είναι οικονομικό. Είναι απολύτως δυνατό (αν και ασυνήθιστο και τελικά ασταθές) για ένα μονοκομματικό πολιτικό μονοπώλιο να επιτρέπει σημαντικό βαθμό οικονομικής ελευθερίας (σ.σ. αυτή ήταν η περίπτωση της7ετούς δικτατορίας στην Ελλάδα). Όμως ο σκοπός μου εδώ είναι να αντιμετωπίσω το ελαττωματικό πολιτικό/οικονομικό φάσμα που μαθαίνουν οι περισσότεροι μαθητές.

Ο ισχυρισμός μου είναι ότι αν ο κομμουνισμός, ο σοσιαλισμός, ο φασισμός και ο καπιταλισμός εμφανίζονται όλα στο ίδιο γραμμικό φάσμα, είναι τρομερά παραπλανητικό και εντελώς άχρηστο να τοποθετούνται τα δύο πρώτα στ' αριστερά και τα δεύτερα στα δεξιά. Η τοποθέτηση που έχει περισσότερο νόημα είναι αυτή:

Η προοπτική που παρουσιάζεται στο Σκίτσο 5 προκαλεί αμέσως αμφισβήτηση επειδή οι επιπτώσεις της είναι αρκετά διαφορετικές από αυτές που διδάσκονται συνήθως οι μαθητές. Οι αναπόφευκτες ενστάσεις περιλαμβάνουν αυτές τις τρεις:

1. «Κομμουνισμός και φασισμός δεν μπορούν να είναι κοντά γιατί κομμουνιστές και φασίστες πολέμησαν οι μεν τους δε αδυσώπητα. Ο Χίτλερ επιτέθηκε στον Στάλιν, για παράδειγμα!»

Αυτή η αντίρρηση όμως ισοδυναμεί με έναν ισχυρισμό του τύπου: «Ο Αλ Καπόνε και ο Μπαγκς Μόραν μισούσαν και πολεμούσαν ο ένας τον άλλον, άρα δεν μπορούν και οι δύο να θεωρηθούν γκάνγκστερ». Ή, «Αφού η Αργεντινή και η Βραζιλία ανταγωνίζονται τόσο σκληρά στο ποδόσφαιρο, δεν μπορούν και οι δύο ομάδεςνα αποτελούνται από ποδοσφαιριστές».

Τόσο ο κομμουνισμός όσο και ο φασισμός επιδεικνύουν στην πράξη μια εξαιρετικά χαμηλή εκτίμηση για τις ζωές και τα δικαιώματα των υποτελών λαών τους. Γιατί να περιμένει κανείς από τους ασκούντες τον κομμουνισμό και τον φασισμό να είναι καλοί μεταξύ τους, ειδικά όταν αντιπαλεύουν για εδάφη και επιρροή στην παγκόσμια σκηνή;

Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο Χίτλερ και ο Στάλιν ήταν σύμμαχοι πριν γίνουν εχθροί. Συμφώνησαν κρυφά να διαλύσουν την Πολωνία τον Αύγουστο του 1939, οδηγώντας απευθείας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το γεγονός ότι ο Χίτλερ στράφηκε εναντίον του Στάλιν δύο χρόνια αργότερα δεν είναι παρά απόδειξη της παροιμίας «Δεν υπάρχει τιμή μεταξύ κλεφτών». Οι κλέφτες εξακολουθούν να είναι κλέφτες ακόμα κι αν κλέβουν ο ένας τον άλλον.

2. «Στον κομμουνισμό, όπως τον όρισε ο Καρλ Μαρξ, το κράτος «μαραίνεται». Επομένως, δεν μπορεί να ταυτιστεί στενά με τον σοσιαλισμό, επειδή ο σοσιαλισμός περιλαμβάνει πολύ κράτος.»

Η αντίληψη του Μαρξ για τον κομμουνισμό είναι χειρότερη κι από καθαρή εικασία. Είναι σκέτη τρέλα. Η ιδέα ότι οι απολυταρχικοί δεσπότες της παντοδύναμης «προλεταριακής δικτατορίας» μια μέρα απλώς θα απομακρυνθούν από την εξουσία δεν έχει ιστορικό προηγούμενο και καμία λογική πίσω της. Ακόμη και ως προφητεία, τραβάει από τα μαλλιά την όποια ευπιστία σε οριακό σημείο.

Ο κομμουνισμός στο 5ο μου σκίτσο βρίσκεται στη θέση που βρίσκεται, γιατί στην πράξη είναι λίγο ριζοσπαστικότερος κι από τον χειρότερο σοσιαλισμό. Είναι η διαφορά μεταξύ των δολοφονικών, ολοκληρωτικών Ερυθρών Χμερ της Καμπότζης και, ας πούμε, του σοσιαλισμού της Κούβας του Κάστρο.

3. «Ο κομμουνισμός και ο φασισμός είναι ριζικά διαφορετικοί γιατί στο επίκεντρό τους, ο ένας είναι διεθνιστικός και ο άλλος εθνικιστικός (βλέπε «εθνικοσοσιαλισμός» του Χίτλερ).»

Σπουδαία τα λάχανα. Και πάλι, η σοκολάτα και η βανίλια είναι δύο διαφορετικές γεύσεις παγωτού, αλλά είναι και τα δύο παγωτά. Ήταν άραγε κάποια παρηγοριά για τους Γάλλους ή τους Νορβηγούς ή τους Πολωνούς ότι ο Χίτλερ ήταν εθνικοσοσιαλιστής αντί για διεθνιστής σοσιαλιστής; Είχε καμία διαφορά για τους Αιθίοπες ότι ο Μουσολίνι ήταν Ιταλός εθνικιστής αντί για Σοβιετικός διεθνιστής;

Η ατελείωτη σύγχυση παραμένει στην πολιτική ανάλυση λόγω της ψευδούς διχοτομίας που προτείνει το συμβατικό φάσμα (Σχεδιάγραμμα 1). Οι άνθρωποι διδάσκονται να πιστεύουν ότι οι φασίστες Μουσολίνι και Χίτλερ ήταν αντιδιαμετρικά αντίθετοι των κομμουνιστών Λένιν, Στάλιν και Μάο. Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν όλοι του ιδίου σοσιαλιστικού φυράματος. Όλοι τους διακήρυξαν ότι ήταν σοσιαλιστές. Όλοι τους επεδίωξαν να συγκεντρώσουν την εξουσία στο Κράτος και να δοξάσουν το Κράτος. Όλοι τους ποδοπάτησαν τα άτομα, που δεν ήθελαν τίποτα άλλο από το να επιδιώξουν τις δικές τους φιλοδοξίες μέσα από το ειρηνικό εμπόριο. Όλοι τους υποβάθμισαν την ιδιωτική περιουσία, είτε με την πλήρη απαλλοτρίωσή της, είτε επιβάλλοντάς της ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση των σκοπών του κράτους.

Μην αρκείστε όμως στα δικά μου λόγια. Αναλογιστείτε αυτές τις παρατηρήσεις των δύο βασικών φασιστών εξουσιαστών, του Αδόλφου Χίτλερ και του Μπενίτο Μουσολίνι. Αναρωτηθείτε: «Είναι αυτές οι παρατηρήσεις ουσιαστικά διαφορετικές από εκείνες που πίστευαν και εξέφρασαν ο Λένιν, ο Στάλιν και ο Μάο —ή ακόμα και ο Μαρξ;»

Σε μια ομιλία της 24ης Φεβρουαρίου 1920 που σκιαγραφούσε το Ναζιστικό Πρόγραμμα 25 σημείων, ο Χίτλερ διακήρυξε: «Το κοινό καλό πριν από το ατομικό καλό!».

Σε μια ομιλία του στην Βουλή των Αντιπροσώπων της Ιταλίας στις 9 Δεκεμβρίου 1928, ο Μουσολίνι δήλωσε: «Όλα μέσα στο κράτος, τίποτα έξω από το κράτος, τίποτα ενάντια στο κράτος!».

«Για να το θέσω πολύ ξεκάθαρα», είπε ο Χίτλερ το 1931 σε μια συνέντευξη με τον δημοσιογράφο Ρίτσαρντ Μπράιτλινγκ, ένα βασικό πρόγραμμα του Κόμματός του ήταν «η εθνικοποίηση όλων των δημόσιων εταιρειών, με άλλα λόγια η κοινωνικοποίηση ή αυτό που εδώ είναι γνωστό ως σοσιαλισμός … η πρωτοκαθεδρία της εξουσίας. Το συμφέρον της κοινότητας έχει προτεραιότητα έναντι του συμφέροντος του ατόμου. Όμως το κράτος θα πρέπει να διατηρήσει τον έλεγχο: κάθε ιδιοκτήτης πρέπει να αισθάνεται ότι είναι παράγοντας του κράτους. Eίναι καθήκον του να μην κάνει κατάχρηση της περιουσίας του εις βάρος του Κράτους ή των συμφερόντων των συμπατριωτών του. Αυτό είναι το κυρίαρχο σημείο. Το Τρίτο Ράιχ θα διατηρεί πάντα το δικαίωμα να ελέγχει τους ιδιοκτήτες ακινήτων».

«Αυτό προτείνουμε τώρα στο Υπουργείο Οικονομικών», ανακοίνωσε ο Μουσολίνι στις 19 Ιουνίου 1919. «Είτε οι ιδιοκτήτες ακινήτων απαλλοτριώνονται αυτοβούλως, είτε καλούμε τις μάζες των βετεράνων του πολέμου να βαδίσουν ενάντια σε αυτά τα εμπόδια και να τους ανατρέψουν».

Λιγότερο από δύο εβδομάδες πριν (στις 6 Ιουνίου 1919), ο μελλοντικός Il Duce ουσιαστικά διαπράττει λογοκλοπή στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, λέγοντας: «Θέλουμε μια εξαιρετική βαριά φορολογία, με προοδευτικό χαρακτήρα, στο κεφάλαιο, που θα αντιπροσωπεύει μια αυθεντική μερική απαλλοτρίωση όλου του πλούτου, κατασχέσεις όλων των περιουσιακών στοιχείων των θρησκευτικών ενοριών και κατάργηση όλων των εκκλησιαστικών επισκοπικών εσόδων».

Αυτή η ατάκα από την πρωτομαγιάτικη ομιλία του Χίτλερ στο Templehof Air Field το 1934 θα μπορούσε να προέρχεται κατευθείαν από τον Λένιν: «Το σφυρί θα γίνει ξανά το σύμβολο του Γερμανού εργάτη και το δρεπάνι το σημάδι του Γερμανού αγρότη».

Αυτός είναι ο ίδιος φανατικός σοσιαλιστής που δήλωσε σε μια ομιλία του στις 5 Οκτωβρίου 1937, «Υπάρχει διαφορά μεταξύ της θεωρητικής γνώσης του σοσιαλισμού και της πρακτικής ζωής του σοσιαλισμού. Οι άνθρωποι δεν γεννιούνται σοσιαλιστές, αλλά πρέπει πρώτα να διδαχθούν πώς να γίνουν». (Παρακαλώ σημειώστε: κομμουνιστές και φασίστες μοιράζονται μια κοινή εχθρότητα για την ιδιωτική και κατ' οίκον εκπαίδευση.)

Ο Μουσολίνι υποστήριξε ότι «υπάρχουν πολλές διανοητικές συγγένειες μεταξύ μας» (σοσιαλιστές της κομμουνιστικής ποικιλίας και σοσιαλιστές της φασιστικής απόχρωσης). Στην ίδια συνέντευξη το 1921, είπε: «Αύριο, οι φασίστες και οι κομμουνιστές, αμφότεροι διωκόμενοι από την αστυνομία, μπορεί να καταλήξουν σε συμφωνία, βάζοντας στην άκρη τις διαφορές τους μέχρι να έρθει η ώρα να μοιραστούν τα λάφυρα… Όπως κι εκείνοι, πιστεύουμε στην ανάγκη για ένα συγκεντρωτικό και ενοποιητικό κράτος, που επιβάλλει μια σιδηρά πειθαρχία σε όλους, αλλά με τη διαφορά ότι καταλήγουν σε αυτό το συμπέρασμα μέσω της ιδέας της τάξης, εμείς μέσω της ιδέας του έθνους».

Ο Χίτλερ είχε δηλώσει κάποτε: «Ο εθνικοσοσιαλισμός είναι η αποφασιστικότητα να δημιουργήσεις έναν νέο άνθρωπο. Δεν θα υπάρχει πλέον καμία ατομική αυθαίρετη βούληση, ούτε κάποιες σφαίρες στις οποίες το άτομο ανήκει στον εαυτό του. Η εποχή της ευτυχίας ως προσωπική υπόθεση έχει τελειώσει». Το 1932 ο φασίστας αδελφικός του φίλος, ο Μουσολίνι, απηχούσε τον πιο δογματικό μπολσεβίκο όταν δήλωνε: «Ήταν αναπόφευκτο να γίνω ένας ultra σοσιαλιστής , ένας Μπλανκιστής, ένας πράγματι κομμουνιστής. Κουβαλούσα στην τσέπη μου ένα μετάλλιο με το κεφάλι του Μαρξ. Νομίζω ότι το θεωρούσα ως ένα είδος φυλαχτού… [Ο Μαρξ] είχε μια βαθιά κριτική ευφυΐα και ήταν κατά κάποιο τρόπο ακόμη και προφήτης».

Ο ίδιος πάλι Μουσολίνι συμβούλεψε τον Αμερικανό επιχειρηματία και πολιτικό Γκρόβερ Γουέιλεν το 1939: «Θέλετε να μάθετε πώς είναι ο φασισμός; Είναι σαν το New Deal σας!» Αναφερόταν στον κεντρικό σχεδιασμό, τα αντικαπιταλιστικά διατάγματα και τους υψηλούς φόρους του Φράνκλιν Ρούσβελτ.

Και πάει λέγοντας... Με βάση αυτά που είπαν και αυτά που έκαναν, είναι γελοίο να διαχωρίζουμε τον Φασισμό από την Αριστερά και να τον πλαστογραφούμε σαν μια εξαγνισμένη μορφή του κλασικού φιλελεύθερου Καπιταλισμού. Εάν επιμένετε να χρησιμοποιείτε το συμβατικό φάσμα όπως απεικονίζεται στο Σκίτσο 1, εξαπατάτε τον εαυτό σας ως προς τις διαφορές μεταξύ κομμουνισμού και φασισμού. Ανήκουν και τα δύο σταθερά στη σοσιαλιστική Αριστερά. Οι πραγματικές διαφορές τους είναι θέματα βιτρίνας. Το είπαν ακόμη και οι κύριοι εφαρμοστές τους.

Αντί να επιστρατεύουμε ελαττωματικά και απλοϊκά διαγράμματα, ας κρίνουμε τα πολιτικά και οικονομικά συστήματα από το ποιον εξουσιοδοτούν — το κράτος ή το άτομο. Αυτό κάνει τα πράγματα πολύ πιο ξεκάθαρα.

Lawrence W. Reed

Ο Lawrence W. Reed είναι Επίτιμος Πρόεδρος της FEE, Ανώτερος Συνεργάτης της Οικογένειας Humphreys και Παγκόσμιος Πρεσβευτής για την Ελευθερία Ron Manners, έχοντας υπηρετήσει για σχεδόν 11 χρόνια ως πρόεδρος του FEE (2008-2019). Είναι συγγραφέας του βιβλίου του 2020, Ήταν ο Ιησούς Σοσιαλιστής; καθώς και των Real Heroes: Incredible True Stories of Courage, Character, and Conviction  και  Excuse Me, Professor: Challenging the Myths of Progressivism . Ακολουθήστε στο LinkedIn και κάντε Like στη σελίδα του στο δημόσιο πρόσωπο στο Facebook. Η ιστοσελίδα του είναι www.lawrencewreed.com.