Τρεις λόγοι που η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν λειτουργεί -και δύο προτάσεις
Μια προσαρμογή άρθρου του Gor Mkrtchian, που δημοσιεύτηκε στις 20/7/2020 από το Mises Institute
Ακόμα κι αν η ιδέα της δημοκρατίας ήταν καλή, είναι αυθαίρετο να μεταφράζει κανείς τις επιθυμίες των ψηφοφόρων σε «εκπροσώπηση»
Στις αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες, οι ψηφοφόροι φαινομενικά ελέγχουν το κράτος μέσω των πολιτικών που ψηφίζουν. Ωστόσο, οι περισσότερες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες υπολείπονται πολύ αυτού του στόχου. Τρεις από τους λόγους για αυτό το πρόβλημα είναι τα ζητήματα της κλίμακας, της ομαδοποίησης και της παράλειψης. Θα διερευνήσω αυτά τα τρία ζητήματα παρακάτω, και θα υποστηρίξω ότι τα πράγματα μπορούν να βελτιωθούν μέσα από την ιδιωτικοποίηση και την αποκέντρωση.
Κλίμακα
Η βιωσιμότητα της ουσιαστικής πολιτικής εκπροσώπησης φθίνει καθώς μειώνεται η αναλογία των εκπροσώπων προς τους ψηφοφόρους. Υπάρχουν 300 μέλη του Ελληνικού Κοινοβουλίου σε μια χώρα 11 εκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτό σημαίνει ότι κάθε μέλος «αντιπροσωπεύει» κατά μέσο όρο 36.000 άτομα στην Ελλάδα. Πώς ακριβώς μπορεί ένα και μόνο άτομο να αντιπροσωπεύει τις νομοθετικές προτιμήσεις 36.000 διαφορετικών ατόμων; Πώς μπορεί ένας Περιφερειάρχης να ενσαρκώνει τη βούληση όλων των κατοίκων της Ηπείρου, πόσο μάλλον της Αττικής; Η κλίμακα από μόνη της καθιστά τη δημοκρατία σε μεγάλο βαθμό άνευ ουσίας, και αυτό σχεδόν ποτέ δεν συζητείται.
Ομαδοποίηση
Το δεύτερο πρόβλημα με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι το ζήτημα που είναι γνωστό ως «ομαδοποίηση». Ας υποθέσουμε ότι ο υποψήφιος Τάδε αντιτίθεται στον υποψήφιο Δείνα. Ο Τάδε έχει τις πολιτικές του και ο Δείνα τις δικές του. Αλλά τι γίνεται αν εσείς, ο/η ψηφοφόρος, προτιμάτε μερικές από τις πολιτικές του Τάδε και κάποιες πολιτικές του Δείνα; Δεν υπάρχει επιλεκτική προτίμηση της θέσης του Τάδε στο ζήτημα X και της θέσης του Δείνα στο ζήτημα Y, όπως υπάρχει σε έναν μπουφέ ή στο σούπερ μάρκετ (θεσμοί της αγοράς). Έχουμε ξεμείνει με κάποια άκαμπτα, «αν σ’ αρέσει» πακέτα συμφωνίας. Ο Walter Block αντιπαραβάλλει την ευελιξία της αγοράς με τη χοντροκοπιά της δημοκρατίας:
Η «ψηφοφορία» σε δολάρια πραγματοποιείται κάθε μέρα, η κάλπη ψηφίζει μόνο κάθε τέσσερα χρόνια. Η πρώτη μπορεί να εφαρμοστεί εστιασμένα, σε ένα μόνο προϊόν (π.χ. το αυτοκίνητο Ford Edsel), ενώ η δεύτερη είναι μια «συμφωνία-πακέτο», μια πρόταση τύπου «όλα ή τίποτα» υπέρ του ενός υποψηφίου ή του άλλου. Δηλαδή, δεν υπήρχε τρόπος να καταγραφεί η επιδοκιμασία των πολιτικών του προέδρου Μπους στους τομείς 1, 3, 5 και 7, και των πολιτικών του Κλίντον στους τομείς 2, 4, 6 και 8. Οι πολίτες περιορίστηκαν να επιλέξουν τον έναν ή τον άλλον στις περασμένες προεδρικές εκλογές.
Στην κοινωνία έξω από το κράτος, δηλαδή στην αγορά, κανείς δεν μπορεί να σας αναγκάσει να πληρώσετε για κάτι που δεν θέλετε, ή να σας εξωθήσει να φύγετε χωρίς να πάρετε κάτι που είστε διατεθειμένοι να πληρώσετε. Κι όσο για το αποκαλούμενο «πρόβλημα του λαθρεπιβάτη», έχει αναλυθεί εδώ .
Παράλειψη
Το τρίτο πρόβλημα μπορεί να ονομαστεί «παράλειψη». Οι εκλογές συνήθως περιστρέφονται γύρω από λίγα μόνο θέματα. Όμως το κράτος παρεμβαίνει σχεδόν σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Εάν ο υποψήφιος Τάδε και ο υποψήφιος Δείνα αφιερώσουν τις προεκλογικές εκστρατείες τους διαξιφιζόμενοι, ας πούμε, για τον συντελεστή φόρου εισοδήματος, τις περιβαλλοντικές ρυθμίσεις και την εκπαίδευση, ποιος θα «εκπροσωπήσει» τους ψηφοφόρους που ενδιαφέρονται για την κεντρική τράπεζα, το κράτος πρόνοιας, την εξωτερική πολιτική, το δημόσιο χρέος κ.λπ.;
Κάθε φορά που οι υποψήφιοι συμφωνούν σε κάποια ζητήματα, ή απλώς τα παραβλέπουν, όπως ισχύει απαρέγκλιτα για τη συντριπτική πλειονότητα των ζητημάτων που διακυβεύονται σε οποιαδήποτε δεδομένη εκλογή, η ψηφοφορία είναι σε μεγάλο βαθμό ανίκανη να επηρεάσει αυτά τα θέματα. Στην καλύτερη περίπτωση, ο πολίτης μπορεί να ψηφίσει τον υποψήφιο που ελπίζει ότι θα αντιμετωπίσει καλύτερα το αγνοημένο θέμα (στην περίπτωση που αντιμετωπίζεται).
Το πρόβλημα της παράλειψης δεν ισχύει μόνο για τις αμφιλεγόμενες πολιτικές που το δικομματικό κατεστημένο παραβλέπει. Ισχύει και σε θέματα που δεν είναι αρκετά ενδιαφέροντα ώστε να είναι κυρίαρχα κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου: αμέτρητοι δυσνόητοι νόμοι, νεφελώδεις κρατικές υπηρεσίες, στρατιωτικές δαπάνες που οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν καν ότι υπάρχουν, κ.λπ.
Τι πρέπει να γίνει; Ιδιωτικοποίηση
Παρατηρήστε πως καμία από τις παραπάνω κριτικές δεν αναφέρεται στις πιέσεις, τις απάτες ή τη διαφθορά. Ακόμα κι αν η αντιπροσωπευτική δημοκρατία ήταν έντιμη, θα εξακολουθούσε να είναι ένα χάος. Τι πρέπει να γίνει λοιπόν;
Η πρώτη λύση είναι η ιδιωτικοποίηση (ή αλλιώς, αποκρατικοποίηση). Οι λειτουργίες, οι πόροι και αυτό που εκλαμβάνεται ως η «ηθική αυθεντία» του κράτους σήμερα, μπορούν να διαμοιραστούν μεταξύ των ανταγωνιστικών του κράτους θεσμών: την πυρηνική ή την ευρύτερη οικογένεια, την εκκλησία, τις επιχειρήσεις, τις αδελφότητες, τα ιδιωτικά σχολεία και πανεπιστήμια, τις λέσχες, τα φιλανθρωπικά ιδρύματα κ.λπ.
Η κρίσιμη διαφορά είναι ότι οι ενήλικες πολίτες συμμετέχουν σε αυτούς τους θεσμούς μόνο εθελοντικά και στο βαθμό που οι ίδιοι επιλέγουν, σε αντίθεση με τις αλληλεπιδράσεις τους με το κράτος (φορολογία, στρατολόγηση, κ.λπ.). Αυτή η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι ενθαρρύνει την επακριβή ανταπόκριση αυτών των θεσμών προς τους ανθρώπους που τους χρηματοδοτούν και τους συντηρούν.
Αποκέντρωση
Επιπλέον, η αποκέντρωση μπορεί να βελτιώσει την ανταπόκριση του κράτους στις ανάγκες των πολιτών, αυξάνοντας τη λογοδοσία. Όσο μικρότερες (γεωγραφικά και πληθυσμιακά) και πιο πολυάριθμες είναι οι πολιτικές επικράτειες, τόσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός στον οποίο οι κυβερνώμενοι και οι κυβερνώντες βρίσκονται στην ίδια βάρκα.
Εάν οι πολιτικές και γραφειοκρατικές αποφάσεις των Χανίων λαμβάνονται από ανθρώπους που ζουν στην Αθήνα, οι υπεύθυνοι για τη λήψη των αποφάσεων δεν χρειάζεται να ζήσουν με τις συνέπειες των αποφάσεών τους στον ίδιο βαθμό. Αλλά, αν όλες οι πολιτικές αποφάσεις που αφορούν τα Χανιά ληφθούν στα Χανιά, οι πολιτικοί και οι γραφειοκράτες θα είναι αναγκασμένοι να κοιμηθούν όπως έστρωσαν. Σε μεγαλύτερο πλέον βαθμό, εάν οι κυβερνώντες θέλουν να ζήσουν καλά, θα πρέπει και οι κυβερνώμενοι να ζουν καλά.
Η αποκέντρωση δεν αυξάνει απλώς τη λογοδοσία. Όταν μια πολιτική επικράτεια είναι γεωγραφικά μικρότερη και λιγότερο πυκνοκατοικημένη, οι άνθρωποι που ζουν σ’ αυτήν είναι πιο πιθανό να έχουν παρόμοιες κοσμοθεωρίες, πολιτισμό, θρησκεία, γλώσσα, κ.λπ.
Όπου υπάρχουν μωσαϊκά πολλών μικρών πολιτειών, κάθε πολιτεία μπορεί να προσαρμοστεί καλύτερα στις ιδιαίτερες προτιμήσεις κάθε περιοχής, χωρίς να αναγκάζει μακρινούς και διαφορετικούς πληθυσμούς να ζουν υπό τους ίδιους κανόνες. Αντίθετα, οι τεράστιες πολιτικές επικράτειες, λόγω του επεκτατισμού τους, είναι πιο πιθανό να συμπεριλαμβάνουν διάφορα άσπονδα κι αντιτιθέμενα στρατόπεδα, που θα διαγκωνίζονται σε μια μάχη μηδενικού αθροίσματος για τον έλεγχο του ίδιου κρατικού μηχανισμού.
Η ιδιωτικοποίηση και η αποκέντρωση προσφέρουν ελευθερία, λογοδοσία και αρμονία, εκεί όπου το δημοκρατικό κράτος προσφέρει απατηλή εκπροσώπηση και καταναγκασμό.
Ο Gor Mkrtchian είναι βοηθός έρευνας στο Ινστιτούτο Ελεύθερης Αγοράς (Free Market Institute) και διδακτορικός φοιτητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Texas Tech University. Έλαβε πτυχίο πολιτικών επιστημών και θεατρικών σπουδών από το Πανεπιστήμιο Yale.