Ξεσκεπάζοντας το ελαττωματικό εργαλείο που λέγεται δημοκρατία
Άρθρο του Sergio Lopez δημοσιευμένο στις 11/4/2024 από το Mises Institute. Απόδοση στα ελληνικά, Νίκος Μαρής - Θεόδωρος Μίχας.
Οι περισσότεροι άνθρωποι -συνειδητά ή υποσυνείδητα- αντιλαμβάνονται την μηδαμινή αξία της ψήφου τους και συνειδητοποιουν την ματαιότητα του να επενδύσουν χρόνο, προσπάθεια και χρήματα για να κατανοήσουν τις περιπλοκές των εκλογικών προγραμμάτων και των πολιτικών προτάσεων που προσφέρουν οι διάφοροι υποψήφιοι.
Φέτος, περισσότερες από εξήντα χώρες θα πραγματοποιήσουν ή έχουν ήδη πραγματοποιήσει εκλογές -το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού θα συμμετάσχει στη δημοκρατία. Οι περισσότεροι άνθρωποι στον ελεύθερο κόσμο θα το θεωρούσαν αυτό νίκη του Φιλελευθερισμού (του «Φιλελευθερισμού» με την παραδοσιακή έννοια της λέξης, όχι με τον παραφθαρμένο ορισμό της που χρησιμοποιείται στις Ηνωμένες Πολιτείες). Η Δημοκρατία συχνά πλασάρεται ως η επιτομή της ελευθερίας και της ευημερίας, ένα ευγενές σύστημα όπου οι φωνές των ανθρώπων όχι μόνο εισακούονται, αλλά και ένα σύστημα που θεωρείται ότι διαθέτει εγγενή αρετή και ηθική.
Ωστόσο, πίσω από την εξιδανικευμένη εκδοχή της δημοκρατίας και πίσω από τις κουρτίνες αυτής της μεγάλης αρετής κρύβονται μυριάδες ελαττώματα και αντιφάσεις, που όχι μόνο διαψεύδουν την εξιδανικευμένη εικόνα της ως ηθικό παράδειγμα ελευθερίας και ευημερίας, αλλά δείχνουν επίσης ότι η δημοκρατία είναι απλώς ένα εργαλείο διακυβέρνησης, και μάλιστα ένα βαθιά ελαττωματικό εργαλείο.
Αν εκτιμάς την δουλειά που κάνω και θέλεις να μου δώσεις ώθηση να συνεχίσω, τώρα μπορείς είτε να κάνεις μια δωρεά χωρίς δέσμευση, είτε να γίνεις συνδρομητής-τρια με το ελάχιστο ποσό που επιτρέπει η πλατφόρμα του Substack:
5 ευρώ/μήνα ή 30 ευρώ/έτος.
Ο ορθολογισμός της άγνοιας
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι καθοδηγεί τις ψήφους του εκλογικού σώματος. Η Δημοκρατία διακηρύσσει ότι δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να διαμορφώνουν τη μοίρα τους, παρέχοντάς τους την ευκαιρία να επιλέξουν το μέλλον τους μέσω της κάλπης. Ωστόσο, η σκληρή αλήθεια είναι ότι η ατομική ισχύς μιας ψήφου είναι ελάχιστη, ειδικά σε χώρες τόσο μεγάλες όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες. Χιλιάδες άνθρωποι θα ψηφίσουν και η πιθανότητα η δική σας ατομική ψήφος να είναι αυτή που θα κάνει τη διαφορά είναι ένα κλάσμα του κλάσματος. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα αντιληφθούν την αξία της δικής τους ψήφου, συνειδητά ή υποσυνείδητα, και θα συνειδητοποιήσουν τη ματαιότητα του να επενδύσουν χρόνο, προσπάθεια και χρήματα για να κατανοήσουν τις περιπλοκές των εκλογικών προγραμμάτων και των πολιτικών προτάσεων που προσφέρουν οι διάφοροι υποψήφιοι.
Με άλλα λόγια, το όφελος της συμμετοχής στην ψηφοφορία με γνώση και πλήρη επίγνωση αμβλύνεται από τις χιλιάδες των ψηφοφόρων. Αντ' αυτού, οι περισσότεροι άνθρωποι ψηφίζουν με βάση τα συναισθήματα και τα ένστικτα, συχνά επηρεαζόμενοι από την επιφανειακή ρητορική. Αυτό μετατρέπει την εκλογική διαδικασία, η οποία ιδανικά θα έπρεπε να είναι μια πλατφόρμα για τις καλύτερες ιδέες, σε έναν απλό διαγωνισμό δημοτικότητας που στερείται ουσιαστικής πνευματικής αυστηρότητας. Τα ανταγωνιστικά επιχειρήματα επικρατούν, διαμορφώνοντας το αποτέλεσμα χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα βαθιά ζητήματα που τίθενται και συμβάλλοντας στη διαιώνιση της κοινοτοπίας του πολιτικού λόγου.
Κοντόφθαλμη προοπτική
Για τις περισσότερες χώρες, η θητεία της εκτελεστικής εξουσίας είναι περίπου τέσσερα έως πέντε χρόνια -είναι ένας τρόπος να διασφαλιστεί ότι η τρέχουσα κυβέρνηση θα αποχωρήσει και ότι ο λαός θα έχει την ευκαιρία να επιλέξει νέο ηγέτη. Αυτό είναι ένα ευγενές συναίσθημα που αποτρέπει τα αυταρχικά καθεστώτα και αλλάζει κάθε φορά τη δυναμική της εξουσίας. Ωστόσο, είναι επίσης ένα από τα πιο επιζήμια ελαττώματα της δημοκρατίας.
Η επιδίωξη της εξουσίας σε μια δημοκρατία επιφέρει μια κοντόφθαλμη δράση. Οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι παγιδεύονται από την προοπτική της επανεκλογής, διαμορφώνοντας τις ενέργειές τους έτσι, ώστε να μεγιστοποιήσουν τα βραχυπρόθεσμα κέρδη και την απήχησή τους στους ψηφοφόρους (ίσως γι' αυτό οι παρασιτικοί πολιτικοί αγαπούν τόσο πολύ τους Κεϋνσιανούς οικονομολόγους). Οι μακροπρόθεσμες εκτιμήσεις και η συνετή διακυβέρνηση θυσιάζονται, διαιωνίζοντας έναν κύκλο μυωπικών αποφάσεων
Προνομιούχες ομάδες συμφερόντων
Είναι μια θεμελιώδης αλήθεια για την ανθρωπότητα ότι κάθε άτομο είναι διαφορετικό και ότι κάθε άτομο έχει τα δικά του συμφέροντα και προτιμήσεις. Επομένως δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι σχηματίζονται δίκτυα προνομιούχων ομάδων συμφερόντων. Τα λόμπι επιθυμούν να επιτύχουν πλεονεκτήματα, επιδοτήσεις και οφέλη από την εκάστοτε κυβέρνηση. Μια κυβέρνηση που επηρεάζεται βαθιά από το βραχυπρόθεσμο μέλλον και από το να πάρει όσο το δυνατόν περισσότερες ψήφους για να κερδίσει βραχυπρόθεσμα, αναμφίβολα θα κάνει συμφωνίες με αυτές τις προνομιούχες ομάδες συμφερόντων που υπόσχονται υποστήριξη, με αντάλλαγμα οφέλη που αναμφίβολα θα βλάψουν το έθνος και την οικονομία μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.
Στο βιβλίο «Ο Δρόμος προς την δουλεία», ο Friedrich von Hayek, μιλώντας για τον σοσιαλισμό και τον εθνικοσοσιαλισμό, είπε:
«Γνώριζαν ότι η ισχυρότερη ομάδα που συγκέντρωνε αρκετούς υποστηρικτές υπέρ μιας νέας ιεραρχικής τάξης της κοινωνίας, και η οποία υποσχόταν ειλικρινά προνόμια στις τάξεις στις οποίες απευθυνόταν, ήταν πιθανό να κερδίσει την υποστήριξη όλων εκείνων που ΄ήταν απογοητευμένοι, επειδή τους είχαν υποσχεθεί ισότητα, αλλά διαπίστωναν ότι είχαν απλώς προωθήσει τα συμφέροντα μιας συγκεκριμένης τάξης.»
Αυτό είναι ένα συναίσθημα που δεν ισχύει μόνο για τους σοσιαλιστές και τους εθνικοσοσιαλιστές, αλλά για όλα τα κόμματα που επιδιώκουν ενεργά την εξουσία μέσω της δημοκρατίας.
Μη δεσμευτική εκπροσώπηση
Επηρεασμένοι από την επιθυμία για εξουσία και από την κοντόφθαλμη αντίληψη που ήδη αναφέρθηκε, οι πολιτικοί θα δώσουν κάθε είδους υποσχέσεις και υψηλές δεσμεύσεις για να κερδίσουν αρκετή υποστήριξη για μια ακόμη θητεία. Ωστόσο, από τη στιγμή που εκλέγονται, υπάρχουν ελάχιστα περιθώρια για να λογοδοτήσουν αυτοί οι εκπρόσωποι για τη ρητορική τους, ειδικά αν βρίσκονται στην τελευταία δυνατή θητεία τους. Οι ψεύτικες υποσχέσεις διαλύονται στον αιθέρα, δημιουργώντας έναν αέναο κύκλο απογοήτευσης που έχει καταστήσει μηδενική την εμπιστοσύνη του πληθυσμού στην ειλικρίνεια των ηγετών του, καθώς και την προετοιμασία του κοινού σε απογοήτευση και συμμόρφωση
Χρήσιμη ψήφος
Ένα φαινόμενο που προκαλείται από τη συνεχή απογοήτευση των πολιτικών της θητείας είναι ότι το εκλογικό σώμα συμμετέχει με αρνητικό τρόπο. Αντί να ψηφίζουν την επιλογή που θεωρούν την καλύτερη για ένα έθνος, ψηφίζουν εναντίον αυτής που θεωρούν τη χειρότερη. Ακόμη και αν η δεύτερη πιο δημοφιλής επιλογή είναι απαίσια, το εκλογικό σώμα, αντί να ψηφίσει κάποιον που ξέρει τι κάνει, θα ψηφίσει την επιλογή που έχει τη μεγαλύτερη πιθανότητα να νικήσει την απαίσια επιλογή, δημιουργώντας έναν κύκλο κακού ηγέτη μετά τον κακό ηγέτη και ενισχύοντας τον δικομματισμό.
Αναποτελεσματική γραφειοκρατία
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η κυβέρνηση αποτελείται απλώς από ανθρώπους. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι της κυβέρνησης στο πλαίσιο των δημοκρατικών δομών δεν έχουν κίνητρα για να είναι αποτελεσματικοί. Ελλείψει των κινήτρων της αγοράς που προωθούν την αποτελεσματικότητα και την καινοτομία, οι κυβερνητικές υπηρεσίες φυτοζωούν σε μια κατάσταση εφησυχασμού και μετριότητας. Οι γραφειοκράτες φωνάζουν για αυξημένους πόρους, πολλές φορές έχοντας καλές προθέσεις. Όλοι οι οργανισμοί πιστεύουν ότι είναι απαραίτητοι και χρειάζονται περισσότερους πόρους και περισσότερους υπαλλήλους, δημιουργώντας μια ατέρμονη αύξηση του μεγέθους της κυβέρνησης που απορροφά τη ζωτικότητα της οικονομίας.
Δημοκρατία: εργαλείο, όχι αρετή
Για τον Ludwig von Mises, υπήρχε μόνο ένα επιχείρημα υπέρ της δημοκρατίας, δηλαδή ότι είναι το μόνο σύστημα που επιτρέπει την ειρηνική αλλαγή της εξουσίας. Γράφει:
«Υπάρχει, επομένως, σε κάθε μορφή πολιτεύματος ένα μέσο για να εξαρτάται η κυβέρνηση -τουλάχιστον σε τελική ανάλυση- από τη βούληση των κυβερνώντων, δηλαδή ο εμφύλιος πόλεμος, η επανάσταση, η εξέγερση. Αλλά ακριβώς αυτό το μέσο θέλει να αποφύγει ο Φιλελευθερισμός. Δεν μπορεί να υπάρξει διαρκής οικονομική βελτίωση αν η ειρηνική πορεία των πραγμάτων διακόπτεται συνεχώς από εσωτερικές διαμάχες…
Εδώ είναι που η κοινωνική λειτουργία που επιτελεί η δημοκρατία βρίσκει το σημείο εφαρμογής της. Η δημοκρατία είναι εκείνη η μορφή πολιτικής συγκρότησης που καθιστά δυνατή την προσαρμογή της κυβέρνησης στις επιθυμίες των κυβερνωμένων χωρίς βίαιους αγώνες. Εάν σε ένα δημοκρατικό κράτος η κυβέρνηση δεν ασκείται πλέον όπως θα ήθελε η πλειοψηφία του πληθυσμού, δεν είναι απαραίτητος ο εμφύλιος πόλεμος για να τοποθετηθούν στην εξουσία εκείνοι που είναι πρόθυμοι να εργαστούν για να εξυπηρετήσουν την πλειοψηφία. Μέσω των εκλογών και των κοινοβουλευτικών ρυθμίσεων, η αλλαγή της κυβέρνησης διενεργείται ομαλά και χωρίς τριβές, βία ή αιματοχυσία.»
Είναι ένας δίκαιος ισχυρισμός, και μπορεί να είναι αλήθεια ότι είναι ο καλύτερος τρόπος για να αποφεύγεται η βία ενόψει μιας αλλαγής εξουσίας. Ωστόσο, για να έχει ισχύ αυτό το επιχείρημα, πρέπει να παραδεχτούμε ότι η ύπαρξη της απόλυτης εξουσίας είναι δεδομένη. Ετυμολογικά προερχόμενη από το «δήμος» (λαός) και το «κράτος» (κυριαρχία), η δημοκρατία ενσαρκώνει την έννοια της απόλυτης εξουσίας που έχει ανατεθεί στο λαό. Η ιστορία έχει αποδείξει επανειλημμένα ότι κάθε μορφή απόλυτης διακυβέρνησης, δημοκρατική ή μη, υποκύπτει αναπόφευκτα στη διαφθορά και την τυραννία.
Τα ελαττώματα που ενυπάρχουν στο δημοκρατικό σύστημα το καθιστούν αυτοκαταστροφικό, και η επιδίωξη της εξουσίας, καθώς κι η διαιώνιση των προνομίων, ανοίγουν το δρόμο για μια ολοένα και μεγαλύτερη κυβερνητική παρέμβαση. Σε ένα άρθρο του ο οικονομολόγος Jesus Huerta de Soto γράφει:
«Ιδιαίτερα στα δημοκρατικά πλαίσια, η συνδυασμένη επίδραση της δράσης προνομιούχων ομάδων συμφερόντων, τα φαινόμενα κυβερνητικής κοντόφθαλμης σκέψης και εξαγοράς ψήφων, η μεγαλομανία των πολιτικών και η ανευθυνότητα κι η τύφλωση των γραφειοκρατιών συνιστούν ένα επικίνδυνα ασταθές και εκρηκτικό κοκτέιλ. Το μείγμα αυτό ανακινείται συνεχώς από κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές κρίσεις, τις οποίες, παραδόξως, οι πολιτικοί και οι κοινωνικοί "ηγέτες" δεν παραλείπουν ποτέ να χρησιμοποιούν ως δικαιολογία για επόμενες δόσεις παρέμβασης, οι οποίες απλώς δημιουργούν νέα προβλήματα, ενώ επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο τα υπάρχοντα.»
Είναι μια σκληρή αλήθεια για πολλούς, αλλά πρέπει να γίνει αποδεκτή. Η Δημοκρατία, με την παραδοσιακή έννοια, δεν είναι καλή ή ενάρετη -είναι απλώς ένα εργαλείο διακυβέρνησης. Το επιχείρημα της ανωτερότητάς της θα μπορούσε να διατυπωθεί, όπως ακριβώς και για τη μοναρχία και τις δικτατορίες, ότι πρόκειται για ωφελιμιστικούς τρόπους διακυβέρνησης και ότι η διακυβέρνηση είναι εγγενώς έλεγχος.
Η αληθινή ουσία της ελευθερίας βρίσκει την ενσάρκωσή της όχι στις κυβερνητικές αίθουσες αλλά στην αγορά. Μέσω των εθελούσιων ανταλλαγών και των καταναλωτικών επιλογών, τα άτομα ασκούν τις προτιμήσεις τους και κατανέμουν τους πόρους με απαράμιλλη αποτελεσματικότητα. Ελεύθερη από τα δεσμά της πολιτικής παρέμβασης, η αγορά προάγει την έλευση της ευημερίας, καθιστώντας επιτακτική τη διαφοροποίηση της δημοκρατίας από την ελευθερία.
