Το μυριοκέφαλο πολιτικό πλάσμα «λαός» δεν υπάρχει, κι ιδού η απόδειξη
Άρθρο του Donald Boudreaux, που δημοσιεύτηκε από το American Institute for Economic Research, στις 31/12/2019
Ένας πολιτικός που καυχιέται ότι ενσαρκώνει ή εκτελεί «τη βούληση του λαού» της χώρας του, είτε είναι ψεύτης είτε πάσχει από ψευδαισθήσεις, κι αυτό δεν μπορεί πλέον να αμφισβητηθεί
Μια από τις σημαντικότερες εξελίξεις στις κοινωνικές επιστήμες του 20ου αιώνα είναι το Θεώρημα της Ανεφικτότητας του Συλλογικού Ορθολογισμού, του Kenneth Arrow. Η πλήρης επεξήγηση αυτού του θεωρήματος εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο βιβλίο του Arrow το 1951, Social Choice and Individual Values . Όσον αφορά την ανάλυση, αυτή είναι ιδιαίτερα όμορφη στην αυστηρότητά της, αλλά εξαιρετικά τεχνική και απρόσιτη στο ευρύ κοινό. Μπορεί όμως να συνοψιστεί αρκετά καλά: Ο Arrow απέδειξε ότι ένα άθροισμα ανθρώπων δεν έχει «βούληση» με τον τρόπο που κατανοούμε ότι κάθε άτομο έχει βούληση.
Διατυπωμένο πληρέστερα, ο Arrow απέδειξε ότι είναι αδύνατο να επινοηθεί οποιαδήποτε μέθοδος για την ανακάλυψη των προτιμήσεων δύο ή περισσότερων ατόμων και στη συνέχεια τη συγκέντρωση αυτών των προτιμήσεων σε ένα ενιαίο σύνολο προτιμήσεων, όπως το σύνολο που έχει κάθε άτομο ξεχωριστά.
Μια ευπρόσδεκτη επίπτωση σήμερα του Θεωρήματος του Arrow είναι ότι επιβεβαιώνει την αίσθησή μας ότι ένας μονάρχης ή ένας δικτάτορας, που καυχιέται ότι ενσαρκώνει ή εκτελεί «τη βούληση του λαού» της χώρας του, είτε είναι ψεύτης είτε πάσχει από ψευδαισθήσεις. Μια συνέπεια που είναι πολύ λιγότερο ευπρόσδεκτη σήμερα –αν και όχι λιγότερο αδιαμφισβήτητη– είναι ότι τα αποτελέσματα ακόμη και της δικαιότερης και πιο συμπεριληπτικής δημοκρατικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων δεν είναι η βούληση του λαού. Πράγματι, αυτά τα αποτελέσματα δεν είναι καν η βούληση των ψηφοφόρων. Επειδή δύο ή περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν το ίδιο μυαλό, καμία ομάδα ανθρώπων δεν διαθέτει επιθυμίες, ελπίδες και φόβους με τον ίδιο τρόπο που κάθε άτομο βιώνει αυτές τις στάσεις και τις επιθυμίες.
Η απόδειξη του Arrow δεν δυσφημεί τη δημοκρατία της πλειοψηφίας ως μια αποδεκτή –μάλιστα, ίσως ως την καλύτερη διαθέσιμη– μέθοδο για τη λήψη συλλογικών αποφάσεων. Εάν, ας πούμε, η κυβέρνηση είναι επιφορτισμένη με την παροχή της εθνικής άμυνας, κάποια εκδοχή δημοκρατικών αποφάσεων χωρίς αποκλεισμούς είναι αναμφισβήτητα το καλύτερο πρακτικό μέσο επιλογής του μεγέθους του ετήσιου αμυντικού προϋπολογισμού. Όχι μόνο κάθε ενήλικας στην πολιτική κοινότητα έχει την ευκαιρία να δηλώσει την προτίμησή του, αλλά αυτή η διαδικασία διασφαλίζει επίσης την αποφυγή επιλογών που είναι ιδιαίτερα αντι-δημοφιλείς.
Όλα καλά. Αλλά το επιλεγμένο αποτέλεσμα δεν θα πρέπει να αποκτήσει ένα κύρος που δεν του αξίζει: το επιλεγμένο αποτέλεσμα δεν είναι η βούληση του λαού. Είναι απλώς το αποτέλεσμα της συλλογικής διαδικασίας λήψης των αποφάσεων.
«Ο λαός» δεν είναι πρόσωπο
Ένας άλλος τρόπος για να εκφράσουμε την άποψη του Arrow είναι να πούμε πως αποτελεί χονδροειδές λάθος να δίνουμε ανθρώπινη μορφή σε ένα σύνολο ανθρώπων, ακόμη και όταν αυτό το σύνολο παίρνει συλλογικές αποφάσεις σύμφωνα με δημοκρατικούς κανόνες.
Ίσως ο καλύτερος τρόπος να δούμε το γιατί ένας τέτοιος ανθρωπομορφισμός αποτελεί πλάνη, είναι να εξετάσουμε αυτό που περιέγραψε ο Arrow για κάθε μεμονωμένο λήπτη αποφάσεων ως «η ασημαντότητα των ανεξάρτητων εναλλακτικών λύσεων». Η ορολογία εδώ είναι υπερβολικά τεχνική και δυσνόητη, αλλά η ίδια η ιδέα είναι απλή – όπως αποκαλύπτεται από αυτό το παράδειγμα που έκλεψα από μια διάλεξη που έδωσε πριν από μερικά χρόνια ο συνάδελφός μου, Alex Tabarrok.
Ας υποθέσουμε ότι λαχταράτε μια μπάλα παγωτό. Για να ικανοποιήσετε αυτή τη λαχτάρα, μπαίνετε σε ένα κατάστημα και ρωτάτε τον σερβιτόρο ποιες γεύσεις παγωτού είναι διαθέσιμες. Ο σερβιτόρος απαντά: «Έχουμε βανίλια και σοκολάτα». Ζυγίζετε αυτές τις δύο επιλογές για μια στιγμή και μετά λέτε στον σερβιτόρο: «Σε παρακαλώ δώστε μου μια μπάλα βανίλια». Αλλά τη στιγμή που ο σερβιτόρος είναι έτοιμος να σας σερβίρει τη βανίλια, λέει: «Ω, παραλίγο να το ξεχάσω. Έχουμε και παγωτό φράουλα.»
Πώς θα αντιδρούσατε εσείς, ένα λογικό άτομο, όταν θα μαθαίνατε αυτήν την επιπλέον εναλλακτική; Μπορείτε να αποκριθείτε λέγοντας: «Υπέροχο! Λατρεύω τη φράουλα! Δώσε μου μια μπάλα φράουλα». Αν απαντήσετε με αυτόν τον τρόπο, κανείς δεν θα σας θεωρούσε παράξενο.
Αλλά ας υποθέσουμε ότι, αντ’ αυτού, αποκρίνεστε λέγοντας στον σερβιτόρο: «Ω, τώρα που ξέρω ότι η φράουλα είναι επίσης μια επιλογή, αλλάξτε την παραγγελία μου από βανίλια σε σοκολάτα». Αν απαντούσατε με αυτόν τον τρόπο, όλοι θα σας θεωρούσαν τρελό ή παράξενο. Τα φυσιολογικά – «λογικά» – άτομα δεν αντιδρούν με τέτοιο τρόπο. Ένα άτομο που προτιμά τη βανίλια από τη σοκολάτα δεν προτιμά τη σοκολάτα από τη βανίλια μόλις μάθει τη διαθεσιμότητα της φράουλας.
Ωστόσο, στις πολιτικές εκλογές μια τέτοια «μετατόπιση προτιμήσεων» δεν είναι ούτε ασυνήθιστη ούτε ένδειξη παράλογης ή άλλως ανεξήγητης συμπεριφοράς εκ μέρους οποιουδήποτε.
Για παράδειγμα, είναι πολύ πιθανό ότι η υποψηφιότητα του Ρος Περό το 1992 για την προεδρία των ΗΠΑ γύρισε το αποτέλεσμα των εκλογών, από τον Μπους στον Κλίντον –καθώς πήρε περισσότερες λαϊκές ψήφους από τον Πρόεδρο Τζορτζ Χ. Β. Μπους παρά από τον Κυβερνήτη Μπιλ Κλίντον. Αν ο αμερικανικός λαός ήταν ένα πλάσμα με δική του βούληση - αν ο αμερικανικός λαός ήταν ένα γιγάντιο ον με συναίσθηση- είναι σαν να μπήκε αυτό το πλάσμα σε ένα εκλογικό κέντρο τον Νοέμβριο του 1992 και να ρώτησε «Τι προεδρικές επιλογές έχετε;» Όταν του είπαν «Μπους και Κλίντον», αυτό το πλάσμα με το όνομα Αμερικανικός λαός απάντησε: «Δώστε μου έναν Μπους!» Αλλά όταν έμαθε ότι υπάρχει διαθέσιμος και ένας Perot, το πλάσμα άλλαξε γνώμη και είπε: «Ω, σε αυτή την περίπτωση, δώστε μου έναν Κλίντον!»
Κανένα λογικό ον δεν συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο.
Υπάρχει διχογνωμία για την επίδραση του Perot στο αποτέλεσμα των εκλογών του '92. Αλλά το θέμα δεν είναι εδώ το εάν συντέλεσε ή όχι στην εκλογή του Κλίντον. Το θέμα είναι ότι στην πραγματικότητα τέτοια εκλογικά αποτελέσματα είναι συχνά πιθανά, και δεν θεωρούνται περίεργα ή ανεξήγητα. Ωστόσο, επειδή κανένα άτομο δεν ενεργεί με τέτοιο τρόπο, τα εκλογικά αποτελέσματα δεν πρέπει να υπολογίζονται ως οι επιλογές ενός λογικού πλάσματος με βούληση– ενός λογικού πλάσματος που ονομάζεται «λαός».
Είναι εύλογο να υποπτεύεστε ότι δίνω πολλή σημασία στο να μην αποκαλείται το αποτέλεσμα οποιασδήποτε εκλογής ως «η βούληση του λαού». Αλλά επιμένω. Το να μιλάμε για τη «βούληση του λαού» σημαίνει την ύπαρξη ενός πλάσματος που είναι μεγαλύτερο από καθένα από τα άτομα που αποτελούν τον «λαό» – ένα πλάσμα στο οποίο υποτάσσονται η θέληση και η ευημερία κάθε ατόμου. Η πίστη σε ένα τέτοιο πλάσμα απέχει ένα μικρό βήμα μέχρι την πεποίθηση ότι κανένα άτομο δεν είναι αυτοσκοπός αλλά, αντίθετα, είναι απλώς ένα μέσο για να υπηρετήσει αυτό το πλάσμα. Και από αυτή την κίβδηλη πίστη σε ένα τόσο ανώτερο πλάσμα, έχει προκύψει κάθε είδους τυραννία.
Η ανθρωπότητα οφείλει ευχαριστίες στον Kenneth Arrow, που απέδειξε την ανυπαρξία του πλάσματος με τ' όνομα «λαός» και της «θέλησής του».
Ο Donald J. Boudreaux είναι ανώτερος συνεργάτης του Αμερικανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών και του Προγράμματος FA Hayek για Ανώτατες Σπουδές στη Φιλοσοφία, την Πολιτική και τα Οικονομικά στο Κέντρο Mercatus στο Πανεπιστήμιο George Mason. Είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Mercatus Center και καθηγητής οικονομικών και πρώην πρόεδρος του τμήματος οικονομικών στο Πανεπιστήμιο George Mason. Είναι συγγραφέας των βιβλίων The Essential Hayek, Globalization , Hypocrites and Half-Wits , και τα άρθρα του δημοσιεύονται σε εκδόσεις όπως η Wall Street Journal, οι New York Times , οι US News & World Report καθώς και πολλά επιστημονικά περιοδικά. Διατηρεί ένα blog που ονομάζεται Cafe Hayek και μια τακτική στήλη για τα οικονομικά στο Pittsburgh Tribune-Review. Ο Boudreaux απέκτησε διδακτορικό στα οικονομικά από το Πανεπιστήμιο Auburn και πτυχίο νομικής από το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια.