Ο καπιταλισμός είναι καλός για τους φτωχούς

Άρθρο του Steven Horwitz, που δημοσιεύτηκε στις 9/7/2016 από το Foundation for Economic Research (FEE). Χρόνος ανάγνωσης 6'

Οι επικριτές τους συχνά κατηγορούν τις αγορές και τον καπιταλισμό ότι κάνουν τη ζωή χειρότερη για τους φτωχούς. Αυτό το κλισέ είναι σίγουρα συνηθισμένο στις αίθουσες του αριστερόστροφου πανεπιστημιακού χώρου, καθώς και σε ευρύτερους πνευματικούς κύκλους. Αλλά, όπως τόσες άλλες κριτικές στον καπιταλισμό, κι αυτή αγνοεί τα πολύ αληθινά και πολύ διαθέσιμα δεδομένα της ιστορίας.

Τίποτα δεν έχει συνεισφέρει περισσότερο στο να βγει η ανθρωπότητα από τη φτώχεια, από ό,τι η οικονομία της αγοράς. Αυτός ο ισχυρισμός ισχύει είτε εξετάζουμε ένα χρονικό διάστημα δεκαετιών είτε αιώνων. Ο αριθμός των ανθρώπων παγκοσμίως που ζουν με λιγότερα από περίπου δύο δολάρια την ημέρα σήμερα είναι μικρότερος από το μισό από αυτό που ήταν το 1990. Τα μεγαλύτερα κέρδη στον αγώνα κατά της φτώχειας σημειώθηκαν σε χώρες που άνοιξαν τις αγορές τους, όπως η Κίνα και η Ινδία .

Αν κοιτάξουμε τη ευρύτερη ιστορική περίοδο, μπορούμε να δούμε ότι οι σημερινές τάσεις είναι απλώς η συνέχεια των νικών του καπιταλισμού για την καταπολέμηση της φτώχειας. Για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, ζούσαμε σε έναν κόσμο με λίγους έχοντες και πολλούς μη έχοντες. Αυτό άρχισε σιγά σιγά να αλλάζει με την έλευση του καπιταλισμού και της Βιομηχανικής Επανάστασης . Καθώς η οικονομική ανάπτυξη απογειώθηκε και εξαπλώθηκε σε όλο τον πληθυσμό, δημιούργησε τον δικό μας κόσμο στη Δύση, στον οποίο υπάρχουν πάρα πολλοί έχοντες και μερικοί έχοντες περισσότερα και καλύτερα.

Για παράδειγμα, το ποσοστό των αμερικανικών νοικοκυριών κάτω από το όριο της φτώχειας που έχουν τις βασικές ηλεκτρικές συσκευές έχει αυξηθεί σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες , με τις φτωχές οικογένειες το 2005 να είναι πιο πιθανό να κατέχουν πράγματα όπως στεγνωτήριο ρούχων, πλυντήριο πιάτων, ψυγείο ή κλιματιστικό, σε σχέση με το μέσο νοικοκυριό το 1971. Και καταναλωτικά είδη που δεν υπήρχαν καν τότε, όπως τα κινητά τηλέφωνα, τα διέθεταν τα μισά φτωχά νοικοκυριά το 2005 και σήμερα τα διαθέτουν στη μεγάλη πλειονότητά τους.

Ο καπιταλισμός έχει κάνει επίσης πολύ καλύτερη τη ζωή των φτωχών, μειώνοντας τα ποσοστά βρεφικής και παιδικής θνησιμότητας -για να μην αναφέρουμε τα ποσοστά μητρικών θανάτων κατά τη διάρκεια του τοκετού- και επεκτείνοντας το προσδόκιμο ζωής κατά δεκαετίες.

Σκεφτείτε, επίσης, τον τρόπο με τον οποίο η μηχανή ανάπτυξης του καπιταλισμού επέτρεψε στον πλανήτη να συντηρήσει σχεδόν 7 δισεκατομμύρια ανθρώπους, σε σύγκριση με το 1 δισεκατομμύριο το 1800. Όπως έχει σημειώσει η Deirdre McKloskey, αν πολλαπλασιάσετε τα κέρδη στην κατανάλωση για τον μέσο άνθρωπο με το κέρδος στο προσδόκιμο ζωής σε όλο τον κόσμο κατά 7 (για 7 δισεκατομμύρια σε σύγκριση με 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους), η ανθρωπότητα στο σύνολό της είναι σε καλύτερη κατάσταση κατά έναν συντελεστή περίπου στο 120. Αυτό δεν σημαίνει 120 τοις εκατό καλύτερη, αλλά 120 φορές καλύτερη από το 1800.

Η διαδικασία της ανταγωνιστικής αγοράς έχει επίσης κάνει την εκπαίδευση, την τέχνη και τον πολιτισμό διαθέσιμα σε όλο και περισσότερους ανθρώπους. Ακόμη και οι πιο φτωχοί Αμερικανοί, για να μην αναφέρουμε τους περισσότερους από τους φτωχούς του κόσμου, έχουν πρόσβαση μέσω του Διαδικτύου και της τηλεόρασης σε συναυλίες, βιβλία και έργα τέχνης που ήταν αποκλειστικό προνόμιο των πλουσίων για αιώνες.

Και στις πιο πλούσιες χώρες, η δυναμική του καπιταλισμού έχει αρχίσει να αλλάζει την ίδια τη φύση της εργασίας. Εκεί που κάποτε οι άνθρωποι μοχθούσαν για 14 ώρες την ημέρα με απίστευτο κάματο σε εξωτερικούς χώρους, τώρα ένας αυξανόμενος αριθμός από εμάς εργαζόμαστε σε εσωτερικούς χώρους με την άνεση που μας χαρίζει ο κλιματισμός. Η εργάσιμη ημέρα και η εργάσιμη εβδομάδα μας έχουν συρρικνωθεί χάρη στην πολύ μεγαλύτερη αξία της εργασίας, που προέρχεται από το να εργαζόμαστε με παραγωγικό κεφάλαιο. Ξοδεύουμε πολύ μικρότερο ποσοστό της ζωής μας δουλεύοντας επ’ αμοιβή, είτε είμαστε πλούσιοι είτε φτωχοί. Και ακόμη και όσον αφορά τις οικονομικές μεταπτώσεις, τα εισοδήματα των φτωχών είναι πολύ λιγότερο μεταβλητά, καθώς δεν συνδέονται με τις απρόβλεπτες αλλαγές του καιρού, οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος μιας κατεξοχήν αγροτικής οικονομίας που έχει εκλείψει εδώ και καιρό.

Σκεφτείτε το ως εξής: οι υπέροχα πλούσιοι βασιλιάδες της παλιάς εποχής είχαν υπηρέτες που κάλυπταν κάθε τους ανάγκη, αλλά ένα χαλασμένο δόντι πιθανότατα θα τους σκότωνε. Οι φτωχοί στις κατά βάση καπιταλιστικές χώρες έχουν πρόσβαση σε μια ποιοτική ιατρική περίθαλψη και μια ποικιλία και ποιότητα φαγητού, που οι αρχαίοι βασιλιάδες δεν μπορούσαν παρά να μόνο να ονειρεύονται.

Σκεφτείτε, επίσης, ότι οι εργαζόμενοι φτωχοί του Λονδίνου πριν από 100 χρόνια μπορούσαν, στην καλύτερη περίπτωση, να μοιράζουν ένα κιλό κρέας την εβδομάδα σε όλα τα παιδιά τους, τα οποία ήταν περισσότερα σε αριθμό από τα δύο ή τρία σημερινά. Επιπλέον, όλη η οικογένεια έτρωγε κρέας μια φορά την εβδομάδα την Κυριακή, τη μια μέρα που ο άντρας του νοικοκυριού ήταν σπίτι για φαγητό. Αυτό ήταν όλο το κρέας της εβδομάδας.

Αυτές οι αλλαγές δεν αφορούν την τεχνολογία

Συγκρίνετε εκείνες τις συνθήκες με το σήμερα, που ανησυχούμε για το ότι οι φτωχοί Αμερικανοί είναι πολύ εύκολα σε θέση να αντέξουν οικονομικά ένα γεύμα με 1/4 του κιλού κρέας σε αυτό κάθε μέρα, με λιγότερο από μία ώρα εργασίας. Ακόμα κι αν πιστεύετε ότι ο καπιταλισμός έχει κάνει τους φτωχούς ανθρώπους υπέρβαρους, αυτό είναι ένα σημαντικό επίτευγμα σε σύγκριση με τον προκαπιταλιστικό κανόνα του συνεχούς υποσιτισμού και του αγώνα -ακόμη και πριν από 100 χρόνια- των φτωχών εργαζομένων να προσλάβουν επαρκείς θερμίδες.

Η πραγματικότητα είναι ότι ιστορικά οι πλούσιοι ζούσαν πάντα καλά, καθώς για αιώνες μπορούσαν να διατάξουν την ανθρώπινη εργασία για να καλύψει κάθε τους ανάγκη. Σε έναν προκαπιταλιστικό κόσμο, οι φτωχοί δεν είχαν καμία ελπίδα για ανοδική κοινωνική κινητικότητα ή για ανακούφιση από την ατελείωτη σωματική βάσανο, που μετά βίας τους κρατούσε στη ζωή.

Σήμερα, οι φτωχοί στις καπιταλιστικές χώρες ζουν σαν βασιλιάδες, κυρίως χάρη στην απελευθέρωση της εργασίας και την ικανότητα συσσώρευσης κεφαλαίου που κάνει αυτή την εργασία πιο παραγωγική και πλουτίζει ακόμη και τους φτωχότερους. Η πτώση του κόστους αυτών που κάποτε ήταν πολυτέλειες και τώρα είναι αναγκαία αγαθά, λόγω της ανταγωνιστικής αγοράς και των σημάτων κερδών και ζημιών που εμπεριέχει, έφερε τα μηχανήματα εξοικονόμησης εργασίας στις μάζες. Όταν η αναζήτηση κέρδους και η καινοτομία έγιναν αποδεκτές συμπεριφορές για την αστική τάξη, το κέρας της αφθονίας έφερε στο προσκήνιο τη γενναιοδωρία της, και ακόμη και οι πιο φτωχοί συμμετείχαν σε αυτόν τον πλούτο.

Από τη στιγμή που οι άνθρωποι δεν χρειάζονταν πλέον άδεια για να καινοτομούν, και όταν η αξία των νέων εφευρέσεων κρινόταν από τις βελτιώσεις που έκαναν στη ζωή των μαζών με τη μορφή κέρδους και ζημίας, οι φτωχοί άρχισαν να ζουν ζωές με άνεση και αξιοπρέπεια.

Αυτές οι αλλαγές δεν αφορούν, όπως θα έλεγαν ορισμένοι, την τεχνολογία. Εξάλλου, και οι Σοβιετικοί είχαν σπουδαίους επιστήμονες, αλλά δεν μπορούσαν να διοχετεύσουν αυτή τη γνώση σε υλική άνεση για τους φτωχούς πολίτες τους. Και δεν έχει να κάνει με τους φυσικούς πόρους, κάτι που είναι προφανές σήμερα, καθώς το φτωχό σε πόρους Χονγκ Κονγκ είναι μεταξύ των πλουσιότερων χωρών στον κόσμο χάρη στον καπιταλισμό, ενώ ο σοσιαλισμός της Βενεζουέλας έχει καταστρέψει αυτήν την πλούσια σε πόρους χώρα.

Οι εφευρέσεις γίνονται καινοτομίες μόνο όταν υπάρχουν οι κατάλληλοι θεσμοί για να βελτιώσουν τη ζωή των μαζών. Αυτό έκανε και συνεχίζει να κάνει καθημερινά ο καπιταλισμός. Και γι' αυτό ο καπιταλισμός υπήρξε τόσο καλός για τους φτωχούς.

Σκεφτείτε, τέλος, τι συνέβη όταν οι Σοβιετικοί αποφάσισαν να προβάλλουν την κινηματογραφική εκδοχή του βιβλίου Τα σταφύλια της οργής ως αντικαπιταλιστική προπαγάνδα. Στο μυθιστόρημα και την ταινία, μια φτωχή αμερικανική οικογένεια διώχνεται από το σπίτι της εποχής της μεγάλης ύφεσης από το Dust Bowl. Μπαίνουν στο παλιό τους αυτοκίνητο και κάνουν ένα τρομακτικό ταξίδι αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στην Καλιφόρνια. Οι Σοβιετικοί αναγκάστηκαν να σταματήσουν την προβολή της ταινίας μετά από μια σύντομη περίοδο, επειδή το ρωσικό κοινό ήταν έκπληκτο που οι φτωχοί Αμερικανοί μπορούσαν να διαθέτουν αυτοκίνητο.

Ακόμη και η αντικαπιταλιστική προπαγάνδα δεν μπορεί παρά να παρέχει στοιχεία που έρχονται σε αντίθεση με το ίδιο της το αφήγημα. Η ιστορική αλήθεια είναι ξεκάθαρη: τίποτα δεν έχει κάνει περισσότερα για τους φτωχούς από τον καπιταλισμό.

---

Ο Steven Horwitz ήταν επίτιμος καθηγητής Ελεύθερης Επιχειρηματικότητας στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Ball State, όπου ήταν επίσης διευθυντής του Ινστιτούτου για τη Μελέτη της Πολιτικής Οικονομίας. Είναι συγγραφέας του Austrian Economics: An Introduction, που διατίθεται δωρεάν σε μορφή pdf στον άνωθι σύνδεσμο.