Χριστιανισμός και άνοδος του μορφωτικού επιπέδου: Αμφισβητώντας το κυρίαρχο αφήγημα
Κάθε φορά που οι επικριτές του ισχυρίζονται πως ο χριστιανισμός καθυστέρησε την πρόοδο, ας τους υπενθυμίζουμε ότι ο χριστιανισμός είναι, σε μεγάλο βαθμό, υπεύθυνος για μια επανάσταση στην εκπαίδευση
Άρθρο του Lipton Mathews, δημοσιευμένο στις 20/5/2022 από το Mises Institute. Απόδοση στα ελληνικά, Νίκος Μαρής - Θεόδωρος Μίχας.
Αναμφισβήτητα, η έλευση του Χριστιανισμού μεταμόρφωσε ριζικά τον κόσμο. Ωστόσο, αυτό το εκπληκτικό γεγονός έχει συσκοτιστεί από στοχαστές που θέλουν να παρουσιάζουν τον Χριστιανισμό σαν μια οπισθοδρομική θρησκεία που εκτροχίασε την πρόοδο. Το συμβατικό αφήγημα διατείνεται ότι ο χριστιανισμός είναι μια αρχαϊκή θρησκεία υπεύθυνη για την παρεμπόδιση της επιστήμης κατά τον Μεσαίωνα και για την καθυστέρηση της εξάπλωσης του ανθρώπινου κεφαλαίου. Ωστόσο, η σύγχρονη έρευνα προσφέρει μια διόρθωση αυτών των ψευδών δεδομένων, καταδεικνύοντας ότι ο χριστιανισμός συνέβαλε καθοριστικά στην απόκτηση ανθρώπινου κεφαλαίου στην Ευρώπη και στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Αν θέλεις να δείξεις έμπρακτα την εκτίμησή σου για την δουλειά που κάνω και να μου δώσεις ώθηση να συνεχίσω, τώρα μπορείς είτε να κάνεις μια δωρεά χωρίς δέσμευση, είτε να γίνεις συνδρομητής-τρια με το ελάχιστο ποσό που επιτρέπει η πλατφόρμα του Substack:
5 ευρώ/μήνα ή 30 ευρώ/έτος.
Πολλά πανεπιστήμια κατά τους μεσαιωνικούς αιώνες έφεραν το αποτύπωμα χριστιανών λογίων, ιδίως το Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα. Ο μεσαιωνολόγος Έντουαρντ Γκραντ υποστηρίζει ότι το μεσαιωνικό πανεπιστήμιο ενθάρρυνε τους φοιτητές να ασχοληθούν με την αυστηρή ανάλυση των κλασικών κειμένων και ότι η θρησκεία και η φυσική φιλοσοφία μελετούνταν ξεχωριστά, καθώς οι φυσικοί φιλόσοφοι δεν αναμενόταν να επικαλούνται τη θρησκεία ως εξήγηση όταν συζητούσαν κοσμικές διαμάχες. Επιπλέον, σε αντίθεση με τον λαϊκό μύθο, η κυρίαρχη πεποίθηση στη μεσαιωνική εποχή ήταν ότι η γη ήταν στρογγυλή, κι όχι επίπεδη. Ο μύθος της επίπεδης γης διαδόθηκε από συγγραφείς όπως ο Ουάσινγκτον Ίρβινγκ και ο Τζον Ντρέιπερ.
Τα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι οι Χριστιανοί, αντί να εμποδίζουν την πνευματική πρόοδο, έδωσαν ώθηση στην επανάσταση του ανθρώπινου κεφαλαίου. Σύμφωνα με μια μελέτη, η πρώιμη ανάπτυξη των Κάτω Χωρών εντοπίζεται στις προσπάθειες της Αδελφότητας της Κοινής Ζωής, τον δέκατο πέμπτο αιώνα. Η προώθηση του αλφαβητισμού ήταν ζωτικής σημασίας για το ιεραποστολικό σχέδιο της Αδελφότητας, επειδή οι πιστοί έπρεπε να είναι εγγράμματοι για να κατανοήσουν τη Βίβλο. Επίσης, υιοθετώντας μια προσέγγιση της θρησκείας που περιελάμβανε το κοινωνικό σύνολο, η Αδελφότητα κατάφερε να διαδώσει την εκπαίδευση στις μάζες.
Ένα άλλο σημαντικό σημείο είναι ότι η Αδελφότητα έδωσε έμφαση στην ατομική ευθύνη και διευκόλυνε τη συσσώρευση ανθρώπινου κεφαλαίου, υποστηρίζοντας την παραγωγή βιβλίων. Στις πόλεις όπου δραστηριοποιήθηκε, το έργο της είχε ως αποτέλεσμα υψηλότερα ποσοστά αλφαβητισμού και ταχύτερη αύξηση του πληθυσμού κατά την περίοδο 1400-1560. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η εκπαίδευση έκανε τους πολίτες πιο διαφωτισμένους και πιο πιθανό να απαιτήσουν λογοδοσία από το πολιτικό κατεστημένο, και αυτό ενδεχομένως εξηγεί γιατί οι πόλεις με μεγαλύτερη συγκέντρωση μελών της Αδελφότητας ήταν πιθανό να υποστηρίξουν την Ολλανδική Επανάσταση το 1572.
Στη Γερμανία, η ανάγνωση της Βίβλου έγινε επίσης κανόνας στα δημοτικά σχολεία λόγω της επιρροής των Πιετιστών. Η προτίμηση που έδιναν τα θρησκευτικά κινήματα στον εγγραμματισμό έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση του μαζικού εγγραμματισμού και στην απόκτηση ανθρώπινου κεφαλαίου. Οι επανεκτιμήσεις της θεωρίας του Weber για την προτεσταντική εργασιακή ηθική έδειξαν ότι ο προτεσταντισμός συνδέεται με την οικονομική ανάπτυξη μέσω του διαύλου του ανθρώπινου κεφαλαίου.
Ο προτεσταντισμός παρότρυνε τους πιστούς να αποκτήσουν μια αξιοπρεπή μόρφωση, που θα τους εφοδίαζε για να ερμηνεύσουν τη Βίβλο, αλλά έμμεσα αυτό προωθούσε και την κριτική σκέψη τονώνοντας τη ζήτηση για την κοσμική γνώση. Οι Sascha Becker και Ludger Woessmann αποκαλύπτουν τις συνέπειες της προτεσταντικής μεταρρύθμισης σε μια μελέτη-ορόσημο:
«Ως ακούσια παρενέργεια της προτροπής του Λουθήρου να μπορούν όλοι να διαβάζουν το Ευαγγέλιο, οι Προτεστάντες απέκτησαν δεξιότητες αλφαβητισμού που λειτούργησαν ως ανθρώπινο κεφάλαιο στην οικονομική σφαίρα.[...] Η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση είχε πολύ μακροχρόνιες οικονομικές συνέπειες, που διήρκεσαν αρκετούς αιώνες. Ο προτεσταντισμός οδήγησε σε σημαντικά υψηλότερο αλφαβητισμό, ο οποίος με τη σειρά του οδήγησε σε οικονομική πρόοδο.»
Ομοίως, υπάρχουν επίσης υποστηρικτικές αποδείξεις ότι ο χριστιανισμός βοήθησε στην ευημερία του αναπτυσσόμενου κόσμου. Ο Robert Woodberry εκτιμά ότι στη Μποτσουάνα, τη Ζιμπάμπουε και το Λεσότο, «οι προτεστάντες ιεραπόστολοι ξεκίνησαν τη μαζική εκπαίδευση, την τυπογραφία, τις εφημερίδες, την κοινωνία των πολιτών και τα αποικιοκρατικά μεταρρυθμιστικά κινήματα και ενστάλαξαν δημοκρατικές δεξιότητες μέσω των εκκλησιών, των εκκλησιαστικών συνόδων και των οικουμενικών διασκέψεων». Οι ιεραπόστολοι λειτούργησαν ως αντίβαρο στην εξουσία των αποικιοκρατών εποίκων, οι οποίοι είχαν δεσμευτεί να υπονομεύσουν την επιχειρηματικότητα των μαύρων.
Εισήγαγαν την επίσημη εκπαίδευση και αναβάθμισαν τις γεωργικές τεχνικές, για να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο των μαύρων Αφρικανών. Με τη βοήθεια των ιεραποστόλων, δημιουργήθηκε μια μαύρη μεσαία τάξη που απειλούσε τους λευκούς εποίκους. Ο Woodberry δείχνει το πώς αυτοί οι έποικοι εμπόδιζαν την πρόοδο των μαύρων επιχειρηματιών:
«Καθώς οι επιχειρήσεις και τα αγροκτήματα των μαύρων άρχισαν να υποσκελίζουν τις επιχειρήσεις των λευκών και καθώς όλο και περισσότεροι μαύροι άρχισαν να περνούν τις εκπαιδευτικές και οικονομικές προϋποθέσεις για το δικαίωμα ψήφου, οι λευκοί θέσπισαν μια σειρά νέων νόμων για να υποβαθμίσουν την ποιότητα της αφρικανικής εκπαίδευσης, να περιορίσουν την ιδιοκτησία γης από μαύρους, να υπονομεύσουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων των μαύρων και να αυξήσουν τις προϋποθέσεις για το δικαίωμα ψήφου. Αυτοί οι νόμοι όριζαν το μεγαλύτερο μέρος της καλύτερης γης μόνο για λευκή χρήση και κατάσχεσαν πολλά αγροκτήματα που είχαν ήδη αγοράσει οι μαύροι, ορίζοντας την περιοχή μόνο για λευκούς.... Έτσι, οι λευκοί έποικοι υπονόμευσαν ενεργά την ανάπτυξη μιας μαύρης μεσαίας τάξης, προτιμώντας ένα σύστημα φτωχών μαύρων και πλούσιων λευκών.»
Μπορείτε να φανταστείτε πόσο επιτυχημένοι θα ήταν οι μαύροι επιχειρηματίες αν οι προσπάθειες των ιεραποστόλων δεν είχαν σαμποταριστεί από τους ρατσιστές;
Η βιβλιογραφία σχετικά με τις επιδράσεις του προτεσταντισμού είναι εκτεταμένη και συμπληρώνει τις νεότερες μελέτες που καταρρίπτουν τον ισχυρισμό ότι ο καθολικισμός είναι ασύμβατος με τον σχηματισμό ανθρώπινου κεφαλαίου. Μια πρόσφατη μελέτη του Felipe Valencia Caicedo υποστηρίζει ότι σήμερα το μορφωτικό επίπεδο στις περιοχές των Γκουαρανί όπου δραστηριοποιήθηκαν οι Ιησουίτες εξακολουθεί να είναι 10-15% υψηλότερο από ό,τι στις εγκαταλελειμμένες περιοχές ιεραποστολών, ακόμη και στις περιοχές των Φραγκισκανών ιεραποστολών. Μια άλλη κρίσιμη διαπίστωση είναι ότι οι Ιησουίτες προώθησαν την τεχνική εκπαίδευση, προωθώντας έτσι άμεσα τη συσσώρευση ανθρώπινου κεφαλαίου. Έτσι, βλέπουμε και πάλι ότι οι χριστιανοί ήταν στην πραγματικότητα πνευματικοί πρωτοπόροι.
Η εμπλοκή του κράτους στην εκπαίδευση είναι αρκετά πρόσφατη, και στο μεγαλύτερο τμήμα της ιστορίας η εκπαίδευση χρηματοδοτείτο από φιλάνθρωπους και χριστιανούς -επομένως, χωρίς την παρέμβαση των χριστιανών ακτιβιστών, τα εκπαιδευτικά πρότυπα στη Δύση θα ήταν χαμηλότερα. Έτσι, κάθε φορά που οι επικριτές του υποστηρίζουν ότι ο χριστιανισμός καθυστέρησε την ανάπτυξη, οφείλουμε να τους υπενθυμίζουμε ότι ο χριστιανισμός είναι, σε μεγάλο βαθμό, υπεύθυνος για την επανάσταση του ανθρώπινου κεφαλαίου.
Ο Lipton Matthews είναι ερευνητής, επιχειρηματικός αναλυτής και συνεργάτης των Merion West , The Federalist , American Thinker , Intellectual Takeout, mises.org και Imaginative Conservative .